51192

warunków bytowych oraz rozwoju procesów psychofizycznych u dzieci. Kwestionariusz Dawida w istotny sposób przyczynił się do rozwoju badań psychodydaktycznych nad dziećmi i młodzieżą w Polsce. Okazał się również pomocny przy podnoszeniu kwalifikacji zawodowych nauczycieli.

Najbardziej znane badania empiryczne Dawida poświęcone są zasobowi umysłowemu dziecka. Ich założenia, przebieg i wyniki opisał w książce Zasób umysłowy dńecka. Przyczynek do psychologii doświadczalnej (1896). Podstawę jego badań stanowił wywiad, któremu poddano 520 dzieci w wieku 6-12 lat. Jego celem było ustalenie ilości i jakości informacji posiadanych przez badane dzieci na temat fauny, flory, ziemi, człowieka i jego pracy, wsi i miasta. Dzieci odpowiadały na 136 pytań typu: czy widziałeś: 1) stado owiec na pastwisku?; 136) pożar?; 33) leszczynę?; czy byłeś: 111) w fabryce?; czy jechałeś: 115) koleją żelazną?; 116) czy płynąłeś łódką?. Na podstawie odpowiedzi stwierdzono, że najwięcej informacji posiadają dzieci na temat przyrody, znacznie mniej - geografii, a najmniej - człowieka i jego pracy. Dawid stwierdził, że ani płeć, ani narodowość czy rasa nie mają wpływu na „zasób umysłowy dzieci”, tzn. na ilość i jakość posiadanych przez nie informacji. O bogactwie tego zasobu decydują prawie wyłącznie dwa czynniki, a mianowicie miejsce zamieszkania (miasto lub wieś) oraz rodzaj szkoły, do której dziecko uczęszcza (prywatna czy publiczna). Prace badawcze Dawida przyczyniły się również do obalenia opinii, dość popularnej na przełomie XIX i XX wieku, o rzekomej niższości umysłowej dziewcząt.

W swojej działalności przywiązywał dużą wagę do nauczania elementarnego. Jego książka Nauka o rzeczach (1892), poświęcona temu właśnie nauczaniu, jest w wielu partiach do dziś aktualna i nadal studiowana. „Nauką o rzeczach” nazywano w czasach Dawida metodę wzrokowo - słuchową nauczania lub nauczania poglądowego. Miała ona służyć nauczycielowi skuteczną pomocą w zaznajamianiu uczniów z przedmiotami i zjawiskami ich otoczenia przyrodniczego. społecznego i kulturowego, a oprócz tego doskonalić ich zmysły, spostrzegawczość, wyobraźnię i myślenie. Dawid przedstawił w tej książce genezę i rozwój poglądowego nauczania, szczegółowo opisał jego formy i treść, a przede wszystkim poddał gruntownej analizie teoretyczne podstawy owej nauki. Jako źródło inspiracji dla własnej koncepcji „nauki o rzeczach” wskazywał Wielką dydaktykę Komeńskiego. Podstawą swej teorii uczynił zdobycze współczesnej mu psychologii doświadczalnej i metodyki nauczania elementarnego, a ponadto kładł duży nacisk na przezwyciężanie silnie w jego czasach eksponowanych przeciwieństw między koncepcją tzw. nauczania formalnego i encyklopedycznego (materialnego). Nie powinno się przeciwstawiać rozwijania sił i zdolności poznawczych - wyposażeniu umysłów uczniów w wiadomości. Działanie wychowawcze polega bowiem „po pierwsze na kształceniu zdolności i zainteresowań do bezpośredniego poznawalna rzeczy konkretnych po dmgie zaś - na materialnym przygotowaniu uczniów do takiego właśnie poznawania”. Był ponadto przekonany, że „nauki o rzeczach" nie należy uważać za środek służący jedynie elementarnemu kształceniu umysłu, lecz również uczuć, woli i charakteru dzieci. Nauka o rzeczach odegrała znaczącą rolę w rozwoju polskiej dydaktyki. Okazała się wielce pomocna jako prawdziwa skarbnica miedzy metodycznej dla nauczycieli i kandydatów do tego zawodu Stała się również swoistym antidotum na takie niedostatki pracy dydaktyczno - wychowawczej, jak werbalizm i formalizm oraz punktem wyjścia do przebudowy „nauki o rzeczach” - już w niepodległej Polsce - m.in. w myśl progresywistycznego postulatu leaming by doing.

Duży rozgłos zyskała sobie ostauiia z napisanych książek a mianowicie O duszy nauczycielstwa (1912). Zawiera ona bogate rozważania aksjologiczne i etyczne, podporządkowane problematyce pedeutologicznej. Nauczyciel nie może być „po prostu tylko wychowawcą”, oprócz tego powinien spełniać takie funkcje, jak funkcja wychowawcy, opiekuna, doradcy, partnera, inicjatora różnorakich poczynań poznawczych uczniów, rozjemcy, sędziego. Wymaga to, oczywiście, odpowiedzialności, wrażliwości „na ludzką niedolę”, ustawicznego samokształcenia, „społecznikostwa”, wysokiej kultury umysłowej i moralnej, tolerancji i obiektywizmu w ocenie innych, ale przede wszystkim samego siebie. Powołanie do życia zakładu kształcącego takich właśnie nauczycieli było dla Dawida głównym celem jego poczynań organizacyjnych. Bliski urzeczywistnienia tego celu był w Krakowie. Wybuch wojny w 1914 przekreślił i ten plan.

Inteligencja, wola i zdolność do pracy (1911) - zawierała opis empirycznych badań psychologicznych i pedentologicznych Dawida, łącznie ze wskazaniem m.in. praktycznych konsekwencji tych badań dla kształcenia nauczycieli. Główną tezą tej książki jest, iż „wiedzieć, chcieć i móc to trzy źródła ożywiające ludzkie życie”. Wiedzieć to tyle, co być inteligentnym, chcieć - to wykazywać wolę, a umieć i móc - to pracować, przekształcać plany w rzeczywistość. Te trzy źródła są ze sobą bardzo ściśle powiązane i oddziałują na siebie wzajemnie. Żadne z nich nie może zatem sprawnie funkcjonować w oderwaniu od pozostałych. Poprzez inteligencję rozumiał Dawid „aktywność duchową, która decyduje o przyswajaniu sobie przez człowieka wiedzy, ale nie tylko samej wiedzy'’. Inteligencja nie jest czymś, co jest komuś dane i istnieje w gotowej postaci, lecz czymś, co może zaistnieć i być kształtowane, co obejmuje warunki i procesy niezbędne do rozwoju człowieka. Na te warunki składają się zmysły, uwaga, pamięć, myślenie, wyobraźnia i ich aktywność. Istotą inteligencji jest myślenie, zdolność tworzenia abstrakcyjnych pojęć, dowodzenia, wnioskowania, wyjaśniania i sprawdzania. Myślenie definiował jako dążenie do wykrywania nowych związków i zależności między rzeczami, zjawiskami i procesami, jako chęć zgłębiania „czegoś, co dla zmysłów niedostępne, czego nie ma w pamięci, co nasz umysł dodaje do rzeczywistości”. Inteligencję, zdaniem Dawida, można mierzyć. Opracował on „test przyczyn i

2