51582

-    Andrzej Zamoyski, były kanclerz koronny, który złożył pieczęć koronna na znak protestu przeciwko samowoli w Polsce obcycli mocarstw Był on twórca nowego kodeksu praw. który, niestety, został odrzucony na sejmie pizez zacofaną szlachtę, lękającą się o swoje przywileje stanowe. Jako gorący zwolennik oświaty ludu i poprawy jego doli zabierał głos na tematy społeczno - polityczne w kilku broszurach;

-    Joachim Chreptowicz, senator litewski, twórca wspaniałej biblioteki w Szczorsach. Współpracownik Zamoyskiego w przygotowaniu kodeksu, ceniony wysoko za wiedzę ekonomiczną przez fizjokratę francuskiego Mirabeau. był zwolennikiem idei szkolnictwa państwowego oraz autorem wielu rozpraw w duchu fizjokratyzmu. którego założenia ideowe realizował w swoich dobrach

-    książę Adam Kazimierz Czartoryski, doświadczony w zakresie zagadnień pedagogicznych jako komendant Szkoły Rycerskiej, znany mecenas kultury o ambicjach naukowych, pisarskich. W KEN interesował się specjalnie Towarzystwem do Ksiąg Elementarnych oraz sprawą wychowania kobiet, której poświęcił swoje Listy o edukacji. Ponadto opracował do użytku młodzieży szkolnej Obow iązki studenckie, rodzaj katechizmu moralnego, będącego parafrazą katechizmu rycerskiego wydanego wcześniej dla Korpusu Kadetów;

-    Ignacy Potocki, wychowanek Konarskiego, obdarzony rzadko spotykaną intuicją pedagogiczną, która mu zjednała żartobliwą nazwę „bakałarz srogi". On jeden z komisarzy przeszedł systematycznie publiczny kurs nauki szkolnej, dzięki czemu oraz dużej znajomości literatury pedagogicznej polskiej i obcej stał się jednym z głównych organizatorów prac Komisji;

-    do najmniej zasłużonych członków należeli: Antoni Ponitiski. który szybko zniknął z jej horyzontów, oraz August Sulkowski, magnat wielkopolski, ulegający wpływom cudzoziemskim. Ten mało praktyczny i sklormy do snobizmu fantasta zasypywał Komisję licznymi projektami, między irmytni planem stworzenia zakładu kształcenia córek i synów' szlacheckich w Rydzynie oraz rzemieślniczej szkoły kunsztów. Duży cień na jego działalność oświatową rzuciła chciwość i karygodna lekkomyślność wobec spraw' finansowych Komisji Edukacji.

-    w' ciągu działalności KEN liczba jej członków uległa rozszerzeniu; ogółem w okr esie od 1773 do 1794 brało udział w jej pracach 38 komisarzy. Do najwybitniejszych należeli; F. Bieliński (starosta czerski). F. Oraczewski (rektor .Akademii Krakowskiej), J. U. Niemcewicz. A. Gawroński (matematyk), D. Piechowski (profesor wymowy). H. Stoynowski (profesor prawa).

-    przepisy Komisji określały czas i miejsce posiedzeń, tok urzędowania oraz aparat administracyjny. Posiedzenia zwyczajne miały odbywać się w zamku królewskim trzy razy w tygodniu. Wysoki protektorat Stanisława Augusta me był tylko formalnością -odbywały' się cotygodniowe sprawozdania z zebrań przedstawiane królowi, uczestniczył w zebraniach komisarzy itp.

-    pierwszym aktem publicznopraw nym Komisji Edukacji był Uniwersał z 24 października 1773 pióra Grzegorza Piramowicza, który poinformował społeczeństwo o składzie i zadumach komisji, wezwał rektorów i nauczycieli do przedstawienia myśli „względem poprawy' nauk" i „obywatelskiej edukacji" młodzieży w^r kraju.

-    od samego początku działalności Komisja stanęła w^robec niełatwego zadania utworzenia jednolitego systemu nauczania w duchu nowych potrzeb - bez wzorów w innych krajach i przy ogromnych trudnościach wewnętrznych

-    wśród czytanych i dyskutowanych na sesjach projektów można wyróżnić, ze względu na rzeczowość, głębokość ujęcia i zrozumienie zadań szkoły następujące prace:

1.    Franciszek Bieliński, Sposób edukacji w piętnastu listach opisany. postulat wychowania powszechnego i jednakowego w całym kraju; znaczne rozszerzenie programu nauk (unowocześnienie go), zestawione z utyhtaryzmem. prowadzony w języku ojczystym; projekty szkół dla rolników, kobiet, duchownych, a nawet pomysł powołania stowarzyszenia uczonych dla przygotowania podręczników;

2.    Adolf Kamieński, Edukacja obywatelska, konieczność zakładania szkół dla rzemieślników i kupców, zarówno dla wygody obywateli, jak i dla dostarczenia zarobków głodującej ludności;