53772

Różnice indywidualne w zakresie czynności poznawczych dotyczą nie tylko możliwości - zdolności i inteligencji - lecz także sposobu funkcjonowania jednostki Podstawowym pojęciem wykorzystywanym przy opisie tych różnic jest pojęcie stylu poznawczego. Odnosi się ono do sposobów funkcjonowania, które ludzie skłonni są wybierać z posiadanego repertuaru zachowań poznawczych Można na przykład podchodzić do problemów w sposób bardziej lub umiej abstrakcyjny albo - przeciwnie - w sposób konkretny, można się nimi zająć analitycznie lub raczej globalnie, można rozwiązywać je metodą prób i błędów lub planowo i systematycznie. Fakt, że człowiek wykazuje tendencję do funkcjonowania w określony sposób, nie musi oznaczać - i w wypadku różnic w zakresie stylów poznawczych nie oznacza - że nie potr afi on funkcjonować w sposób odmienny. Potr afi to i działa tak, gdy się od mego wyraźnie tego wymaga, a więc w sytuacjach zadaniowych, w których otrzymuje jednoznaczne instrukcje dotyczące wykonania zadania Gdy jednak wymagania te nie są sprecyzowane, a także w toku spontanicznej aktywności, podejmowanej przy poznawaniu otaczającego świata, wybiera on sposób zgodny z własnymi skłonnościami. Tak więc styl poznawczy to preferowany sposób funkcjonowania poznawczego, odpowiadający indywidualnym potrzebom jednostki

Wymiar refleksyjności - impulsywności związany jest z nazwiskiem Jerome'a Kagana (1965, 1966). Początkowo byl on stosowany do opisu różnic indywidualnych obserwowanych u dzieci, a dopiero potem zaczęto badać refleksyjność - impulsywność również u dorosłych Refleksyjność - impulsywność ujawnia się w sytuacjach rozwiązywania problemów poznawczych. Operacyjnie definiowana jest przy użyciu dwu wskaźników: szybkości znajdowania rozwiązali i ich poprawności. Impulsywność to tendencja do szybkiego udzielania odpowiedzi i popełniania wielu błędów; refleksyjność to tendencja do długiego namyślania się i popełniania niewielu błędów Można sądzić, że właśnie czas zastanawiania się nad rozwiązaniem ma tu znaczenie podstawowe, poprawność zaś (lub błędność) odpowiedzi jest jego pochodną Stąd też urna nazwa refleksyjności - impulsywności to tempo poznawcze. Podkreślenia wymaga fakt, że znaczenie terminów .refleksyjność" i „impulsywność" używanych do określenia właściwości stylu poznawczego nie pokrywa się ze znaczeniem, jakie mają one w psychologii osobowości czy temperamentu. Dlatego też impulsywność poznawcza i impulsywność innych zachowań (jak chociażby reakcje emocjonalne) to wprawdzie skorelowane, ale odrębne zjawiska Różnice indywidualne w tym zakresie zaczynają ujawniać się co najmniej od wieku przedszkolnego. Towarzyszą im różnice rozwojowa, wynikające z nasilania się wraz z wiekiem - szczególnie intensywnie do dziesiątego roku życia -tendencji do refleksyjności.

Zadania stosowane do pomiaru refleksyjności - impulsywności są zwykle zadaniami percepcyjnymi, mającymi charakter problemów zamkniętych i konwergencyjnych (tylko jedno rozwiązanie jest poprawne) O refleksyjności świadczy długi czas zastanawiania się nad odpowiedziami w połączeniu z małą liczbą popełnianych błędów, o impulsywności - odpowiedzi szybkie i często błędne.

Podana wcześiuej definicja refleksyjności - impulsywności ma charakter operacyjny i na mej opierał się w swych wczesnych pracach Kagan. Sens psychologiczny tej zmiennej jest jednak przez różnych autorów' różnie interpretowany Można więc rozumieć ją jako określającą: (1) Stopień kontroli sprawowanej pizez człowieka nad własnym funkcjonowaniem poznawczym - refleksyjność oznacza silną skłonność do kontroli, impulsywność - beztroskę, tendencję do zadowalania się