54100

Odcinki chronologiczne (periodyzacja):

1)    periodyzacja racjonalna (wg zdarzeń)

2)    periodyzacja techniczna (dokonywana w myśl pewnej przyjętej konwencji, prowadzącej do realizacji celów pragmatycznych; abstrahuje od waloru naukowo-poznawczego; kryteria podziału są drugoplanowe)

Podstawowym kryterium periodyzacji są przekształcenia w stosunkach społecznych oraz będące ich następstwem zmiany instytucji politycznych i prawnych. Czasem takie zmiany o charakterze społeczno-politycznym dokonują tylko przekształcenia treści samej instytucji, zachowując formę - jest to zmiana funkcji, co uzasadnia dokonanie podziały, wyodrębnienia.

Periodyzacja ustroju przedrozbiorowego była przedmiotem dyskusji w początkach XX

wieku. Dwie teorie:

1)    prof.. Oswald Balzer (Lwów)

2)    prof.. Stanisław Kutrzeba (UJ)

Założeniem fundamentalnym była teoria przeciwieństwa społeczeństwa en bloc i państwa. Historia ustroju została podzielona z zależności od dokonywanych zmian w stosunku społeczeństwa do państwa. Pomimo różnic, zasadnicze założenia periodyzacji pozostawały takie same, tożsame.

Przykład (wg Kutrzeby):

Trudno jest określić granice, daty początkowe i końcowe poszczególnych okresów.

1.    okres wstępny: od momentu osiedlenia się plemion polskich nad Wisłą i Wartą do połowy X wieku (okres organizacji rodowej]

2.    okres prawa książęcego (ius ducare) - okres wydawania pierwszych przywilejów na rzecz społeczeństwa (do poł XII wieku)

3.    okres organizowania się społeczeństwa (od immunitetów do śmierci Kazimierza Wielkiego [1370] i przywileju koszyckiego)

4.    okres stanowy - od Unii Lubelskiej (1569) do pierwszego bezkrólewia (1572)

5.    okres przewagi szlacheckiej - do reform w czasie ostatniego bezkrólewia (1764)

6.    okres reform - niezakończony, przerwany przez upadek państwa (1795)

Wielkie Księstwo Litewskie:

7.    Okres wielkoksiążęcy - od powstania władzy wielkoksiążęcej (1263 - śmierć Mendoga)

do końca XIV wieku (unia krewska i przywilej wileński [1387] Jagiełły - dot. bojarów)

8.    Okres recepcji urządzeń polskich - od unii personalnej do realnej

9.    Okres Rzeczpospolitej (1569 - 1791) - nie tracąc charakteru państwa samoistnego, była związana z Polską unią realną - okres prawie tożsamy z historią Polski [obecnie inne tezy na ten temat: wizja ta jest błędna -11 X 1791 z inicjatywy księcia Kazimierza Nestora Sapiehy dokonało się zaręczenie wzajemne obojga narodów, które podtrzymywało tożsamość, pełną podmiotowość Litwy)

5