Związek wyznaniowy - wspólnota religijna założoną w celu wyznawania i czczenia wiary religijnej, posiadającą własny ustrój, doktrynę i obrzędy kultowe.
17.05.1989r. - o gwarancjach wolności sumienia i wyznania.
Związek wyznaniowy o uregulowanej sytuacji prawne jest wpisany do rejestru związków wyznaniowych albo posiada odrębną regulacją prawną w formie ustawy. Związek taki ma prawo ubiegać się żeby np. nauczać tej religii w szkole
Art. 53 Konstytucji RP
Art. 25 Konstytucji RP - określa zasady stosunku państwa do Kościołów i innych związków wyznaniowych. To zespół norm prawnych za pomocą których państwo określa swoje stanowisko wobec zjawisk religijności. Przedmiotem prawa wyznaniowego jest zjawisko religijności.
Państwo wyznaniowe zamknięte:
Afirmacja określonej doktryny religijnej jako jedynie prawdziwej.
Formalne uznanie np. w ustawie jednej religii lub jednego z kościołów jako religii oficjalnej lub kościoła państwowego.
Subwencjonowanie określonej religii czy też działalności kościoła z funduszy publicznych.
Formalny zakaz wyznawania innych religii poza religią oficjalną.
Państwo wyznaniowe otwarte:
Rezygnacja przez państwo z afirmacji jednej religii jako jedynie prawdziwej
Uznanie jednej religii lub jednego z kościołów jako religii narodowej bądź jako kościoła państwowego z racji historycznych lub socjologicznych
Subwencjonowanie religii oficjalnej z funduszy państwowych.
Gwarancja wolności religijnej dla wyznawców wszystkich religii oparte na zasadzie równości.
Różnice: państwo otwarte nie zajmuje stanowiska w sprawie prawdziwości doktryny religijnej.
Cechy państwa świeckiego:
Nieuznawanie religii państwowej ani oficjalnego kościoła.
Przyjęcie zasady równości kościołów i związków wyznaniowych wobec prawa.
Przyjęcie zasady separacji, czyli oddzielenia kościoła i związków wyznaniowych od państwa.
Modele:
System separacji czystej (amerykański model państwa świeckiego- ukształtował się w Stanach Zjednoczonych
- podstawy formalne sformułowane w 1poprawce do konstytucji, zawiera zakaz nadawania jakiejkolwiek religii charakteru oficjalnego oraz zakaz ograniczania swobody praktyk religijnych - Sąd Najwyższy USA uznał, że oznacza to zakaz wszelkiej ingerencji państwa w sprawy wewnętrzne poszczególnych kościołów - w modelu tym wolność religijna obejmuje przede wszystkim ochronę jednostki przed przymusem i dyskryminacją, gwarantuje wolność spełniania praktyk religijnych w życiu prywatnym i publicznym
System separacji wrogiej (francuski model państwa świeckiego)
- podstawy ukształtowały się na połowie XX w. - w 1905 r. pozbawiono kościół praw i przestano go uznawać jako legalną instytucję prawną
- złagodnienie tej praktyki nastąpiło po I i II wojnie światowej, nadal jednak rygorystycznie pojmowana jest zasada sekularyzacji szkolnictwa zakazująca m.in. nauczania religii w szkołach państwowych. Obecnie jednak na skutek akceptacji przez Francję doktryny międzynarodowej dotyczącej ochrony praw człowieka i podstawowych wolności przyjąć można, że system relacji państwo- kościół zatraca charakter rozdziału wrogiego.
System separacji skoordynowanej (niemiecki model państwa świeckiego)- ukształtował się w Niemczech
- uznanie autonomii związków wyznaniowych - najistotniejszy element. Zgodnie z nią każdy kościół jest autonomicznym podmiotem zdolnym do stanowienia dla siebie norm prawnych i do samodzielnego decydowania o swojej działalności na terytorium państwa.- Model ten zakłada, że sprawy interesujące kościół i państwo mają być rozstrzygane w drodze dwustronnych układów będących źródłem prawa.- Polska należy do tego systemu.
Przyjęte przez Sobór zasady relacji państwo-kościół to:
Zasada poszanowania wolności sumienia i religii jako prawa należnego każdemu człowiekowi i wolności należnej każdej wspólnocie religijnej bez jakichkolwiek przywilejów.
Zasada poszanowania autonomii kościoła i państwa należna każdemu w swoim porządku tzn. państwu w porządku państwowym a kościołowi w religijno-moralnym.
Zasada współdziałania między kościołem jako wspólnotą religijną a państwem - wspólnotą polityczną dla dobra wspólnego tych samych ludzi, którzy są jednocześnie członkami każdej z nich.
Źródła prawa wyznaniowego:
Konstytucja RP - Najważniejsze przepisy z zakresu prawa wyznaniowego zostały zgrupowane w dwóch art. Konstytucji (25 i 53). I z nich zawiera unormowania dotyczące sytuacji prawnej związków wyznaniowych oraz ich relacji z państwem. II poświęcony został wolności sumienia i religii w wymiarze indywidualnym.
Ratyfikowane umowy międzynarodowe
Szczególne znaczenie ma konkordat między Stolicą Apostolską a RP podpisany 28.07.1993 r. natomiast ratyfikowany 23.02.1998r.
Europejska Konwencja Ochrony Praw Człowieka
Ustawy - Specyficzną cechą systemu źródeł prawa wyznaniowego jest obecność ustaw regulujących w sposób indywidualny sytuację prawną poszczególnych związków wyznaniowych. Przykładem ustaw są:
- Ustawa z 13.05.1994 r. o stosunku państwa do kościoła ewangelicko-augsburskiego RP - Ustawa z 20.02.1997r. o stosunku państwa do gmin wyznaniowych żydowskich RP
Rozporządzenia Światopogląd to - przekonanie, co do metafizycznej struktury oraz źródła „prawdy, sprawiedliwości, dobra i piękna”. Swoboda przyjęcia każdego światopoglądu gwarantowana przez Konstytucję oznacza możliwość funkcjonowania w obrębie narodu ludzi o różnych światopoglądach.
Wolność sumienia i wyznania bywa rozumiana albo jako koncesjonowane przez państwo prawo obywatelskie albo jako wolność płynąca z godności człowieka.
Ograniczenie wolności religijnej dopuszczone jest przez ustrojodawcę jedynie w sferze jej uzewnętrzniania. (art. 53 ust. 5 Konstytucji).
Dopuszczalność ograniczeń wolności uzewnętrzniania religii uzależniona jest od:
warunków formalnych. Wprowadzenie takich ograniczeń może się dokonać wyłącznie w drodze uchwalenia ustawy.
Ograniczenia w tej sferze są dopuszczalne „gdy jest to konieczne do ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia, moralności lub wolności i praw innych osób.
Klauzula sumienia --Oznacza to wolność od przymusu postępowania wbrew sumieniu. Teza ta została sformułowana w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego. Odmowa wykonania obowiązku nałożonego zgodnie z prawem z powołaniem się na przekonanie religijne lub moralne określane jest jako klauzula sumienia. Powołanie się na klauzulę sumienia wymaga spełnienia warunków:
Osoba zamierzająca powstrzymać się od wykonania niezgodnego z sumieniem świadczenia zdrowotnego zobowiązana jest do powiadomienia o tym na piśmie swojego przełożonego.
Lekarz w takiej sytuacji zobowiązany jest do uzasadnienia i odnotowania tego faktu w dokumentacji medycznej
Powinien wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w innym zakładzie opieki zdrowotnej.
Możliwość powołania się na klauzulę sumienia doznaje ograniczeń w sytuacji, gdy zwłoka w udzieleniu świadczenia zdrowotnego powoduje niebezpieczeństwo powstania groźnych konsekwencji dla zdrowia lub życia pacjenta.
Środki ochrony wolności sumienia i Religii
Wolność sumienia i religii chroniona jest przez środki o charakterze generalnym. Należą do nich: prawo do sądu, prawo wystąpienia do RPO, skarga do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
Ochrona przed naruszeniami dokonanymi przez prawodawcę - zapewnia je działalność Trybunału Konstytucyjnego. wśród podmiotów uprawnionych do inicjowania kontroli Konstytucyjności prawa znajdują się również kościoły i inne związki wyznaniowe (art. 191 ust. 1 pkt. 5 Konstytucji). Środkiem służącym ochronie wolności sumienia i religii może być także skarga konstytucyjna (art. 79 Konstytucji). Prawo wniesienia skargi konstytucyjnej posiada każdy, w przypadku naruszenia jego konstytucyjnych praw.
ochrona o charakterze prawno-karnym Rozdział 24 k.k. nosi tytuł „Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania”. Wszystkie przestępstwa określone w tym rozdziale to występki. Sankcją za ich popełnienie jest grzywna, kara ograniczenia wolności albo kara pozbawienia wolności do lat dwóch. Wszystkie ścigane są z oskarżenia publicznego mogą być popełnione tylko umyślnie.
Art. 25. Konstytucji zawiera pięć zasad dotyczących sytuacji prawnej kościołów i innych związków wyznaniowych oraz stosunku państwa do tych podmiotów.
1.Zasada równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych.
2.bezstronności.
3. autonomii i niezależności.
4. współdziałania.
5. bilateralności (dwustronności).
Gwarancjami wolności sumienia i wyznania w stosunkach państwa z kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są:
Oddzielenie kościołów i innych związków wyznaniowych od państwa
Swoboda wypełniania przez kościoły i związki wyznaniowe funkcji religijnych
Równouprawnienie wszystkich kościołów i związków wyznaniowych bez względu na ich formę uregulowania ich sytuacji prawnej
Naczelnym organem administracji rządowej kierującym działem administracji nazwanej „wyznanie religijne” jest Minister Administracji i Cyfryzacji
Procedura rejestracji kościołów i związków wyznaniowych
Reguluje ją ustawa „o gwarancji wolności sumienia i związkach wyznaniowych (Dział 3). Postępowanie rejestrowe prowadzone jest przez organ rejestrowy, który obecnie prowadzony jest przez Ministra Administracji i Cyfryzacji.
Uzyskanie wpisu do rejestru oznacza, że dany kościół bądź związek wyznaniowy zaliczany jest do związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej.
Prawo wpisu do rejestru przysługuje grupie co najmniej 100 obywateli polskich posiadających pełną zdolność do czynności prawnych. Warunkiem wpisu jest złożenie wniosku i statutu o treści określonej przez art. 32 ustawy.
Organ rejestrowy decyzje o wpisie do rejestru wydaje w terminie 3 miesięcy od złożenia deklaracji. Z chwilą wpisu do rejestru kościół lub inny związek wyznaniowy uzyskuje osobowość prawną oraz korzysta ze wszystkich uprawnień oraz podlega obowiązkom określonym w ustawach.
art. 36 ustawy. Wykreśleniu z rejestru podlega:
Kościół lub związek wyznaniowy którego sytuacja prawna i majątkowa została uregulowana w odrębnej ustawie.
Kościół lub związek wyznaniowy który zawiadomił organ o zaprzestaniu swojej działalności
Kościół lub związek wyznaniowy który utracił cechy warunkujące uzyskanie wpisu do rejestru.
Wykreślenie z rejestru następuje na podstawie decyzji organu rejestrowego.