Aleksander Kamiński i jego twórczość pedagogiczna. Dyskusja o przeszłości wobec teraźniejszości i przyszłości., red. E. Marynowicz-Hetka, H. Kubicka, M. Granosik.
TEZA Pedagogika społeczna jest dyscypliną naukową, która opierając się na przeszłości buduje teraźniejszość i daje perspektywy na przyszłość.
Krytyka twórczości Kamińskiego jest naukową dyskusją polemizującą z jego poglądami.
Książka ta ukazała się z okazji 100 rocznicy urodzin Aleksandra Kamińskiego. Przedstawia wszechstronne ujęcie różnorodnej działalności naukowej i społecznej Kamińskiego. Założenie książki jest takie, że warunkiem rozwoju nauki jest kontynuacja, kumulowanie wiedzy, która powinna być analizą, czasami sporem, wyciąganiem nowych wniosków, a przede wszystkim stawianiem nowych pytań, na które będzie się szukało odpowiedzi.
Książka mieści w sobie kilka rozdziałów, jeden z nich zawiera dyskusje wokół osoby i dzieła Kamińskiego. W większości przypadków dorobek Kamińskiego „przyciśnięty” jest jego biografią, heroicznymi doświadczeniami lub postawą harcerze, pojawiło się jednak kilka prac, w których krytyce poddaje się wyłącznie to, co Kamiński napisał, pozostawiając na boku to, kim był. Możemy odnaleźć prace, w których bezkrytycznie podkreślane jest znaczenie i doniosłość dorobku Kamińskiego, wątki krytyczne są pominięte, pojawia się natomiast wiele sformułowań podkreślających jego wielkość: prekursor, wzór, wybitny działacz. W innych pracach obserwujemy uznanie wielkości osoby i twórczości Kamińskiego, a oceny krytyczne usprawiedliwiane są np. kontekstem polityczno-społecznym, w którym powstało dzieło. Inne opracowania pokazują natomiast wyłącznie słabość i nieaktualność koncepcji Kamińskiego. Grupa druga i trzecia podejmuje z A. Kamińskim naukową dyskusję, polemizują z jego poglądami, porównują ze współczesnymi kierunkami rozwoju nauk społecznych, zestawiają z potrzebami dzisiejszej praktyki, jednak największa grupa pierwszych prac świadczy o tym, że Kamiński wciąż jest cenionym pedagogiem i widziany jest jako wzór do naśladowania.
2. Kamiński. A. Funkcje pedagogiki społecznej. Praca socjalna i kulturalna.
TEZA Próba usystematyzowania pedagogiki społecznej.
Człowiek jako istota biologiczna, społeczna i kulturalna.
W pierwszym rozdziale autor zajmuje się genezą pedagogiki społecznej, jej miejscem wśród innych nauk. Dowiadujemy się, że pedagogika społeczna ukształtowała się na skutek przeobrażeń gospodarczych, kulturalnych i społecznych Europy i Ameryki w XIX wieku, które zostały wywołane przez postęp techniki i ruchy rewolucyjne. Powstały więc nowe potrzeby społeczne wymagające tworzenia nowych instytucji dla ich zaspokojenia. Pedagogika społeczna jako dyscyplina naukowa zajmuje się osobami i zbiorowościami wszelkiego wieku, wymagającymi opieki lub pomocy w rozwoju oraz instytucjami powołanymi do realizacji tych zadań.
W drugim rozdziale autor szczegółowo omówił ważne dla pedagogiki społecznej aspekty m.in. wychowanie, środowisko życia, potrzeby ludzkie, wzory i wzorce, diagnoza społeczna, opieka, pracownicy socjalni i kulturalni. Został podkreślony także fakt, iż człowiek to istota biosocjokulturalna i ze 3 sfery ludzkiej osobowości przenikają się wzajemnie, ale też cechują się odrębnością sytuacji wychowawczych. W kolejnych rozdziałach autor poświęcił uwagę różnym kręgom środowiskowym tj. rodzinie, szkole, zakładowi pracy, osiedlu, stowarzyszeniom społecznym, a także wybranym instytucjom opieki i pomocy w rozwoju, pracy społeczno-wychowawczej, przeobrażeniami w pracy socjalnej i kulturalnej.
5. Pedagogika społeczna. Debata. Podręcznik akademicki, red. E. Marynowicz-Hetka.
TEZA Wychowanie uwrażliwiające na inność w warunkach wielokulturowości.
Jerzy Nikitorowicz zwrócił uwagę na problem wielokulturowości w procesie wychowania. Od zarania dziejów spotykamy się z innymi. Staramy się z nimi porozumieć, jednakże czasem trudno nam jest zaakceptować osoby, które różnią się od nas. Im więcej występuje różnic, tym częściej tworzy się konflikt. Ostatnimi czasy występuje wiele społeczeństw wielokulturowych, dlatego przed systemem edukacji stoi trudne zadanie - edukacja wielokulturowa, która ma na celu stworzyć warunki współpracy i równowagi w społeczeństwie, naprawić krzywdy mniejszości. Po pierwsze musimy kultywować tradycje przodków i szanować własne wartości, z drugiej strony należy krzewić solidarność i zasady współżycia społecznego, oparte na demokracji, respektować wartości ogólnoludzkie. Istotne jest również, by uwrażliwić uczniów na inność, eliminować stereotypy i uprzedzenia. Należy wykształcić u uczniów pozytywny stosunek do inności, jednak bez rezygnowania z własnych wartości. Należy umożliwić uczniom rozumienie siebie i innych, nauczyć szacunku do własnych wartości i jednocześnie otworzyć na inne.
6. Pedagogika społeczna jako dyscyplina akademicka, Stan i perspektywy, red. E. Marynowicz-Hetka, J. Piekarski, E. Cyrańska.
TEZA Przemoc wobec dzieci jako wyzwanie dla pedagogiki społecznej.
Książka ta jest owocem konferencji poświęconej pedagogice społecznej jako dyscyplinie akademickiej z okazji 50-tej rocznicy utworzenia Katedry Pedagogiki Społecznej UŁ.
Bardzo wiele miejsca poświęcone jest analizie obecnych czasów, czasów zmian politycznych, globalizmu, czasów pieniądza, sukcesu, wzrastającej potrzebie konsumpcji, czasu zaniku wartości, wzrostu niezadowolenia, patologii. Książka składa się z artykułów różnego autorstwa, o różnej tematyce. Wśród wielu poruszanych zagadnień znalazło się miejsce dla przemocy wobec dzieci, które zwróciło moją uwagę. Poruszyła je Ewa Jarosz.
Należy przyjąć, że przemoc to zamierzone lub niezamierzone działanie, lub bezczynność osoby dorosłej, społeczeństwa lub państwa. Takie działanie wpływa ujemnie na rozwój psychiczny, społeczny i fizyczny dziecka oraz na jego zdrowie. Deprywuje równe prawa i swobody dzieci i zakłóca ich optymalny rozwój.
Omawiane zjawisko jest przedmiotem badań różnych dyscyplin naukowych. Zajmuje się nim też ped.społ., ponieważ jej zainteresowania dotyczą wzajemnego stosunku jednostki i środowiska oraz wpływem warunków bytu i kultury na człowieka. Jest to powód, dla którego ped.społ. nie może przejść obojętnie obok przemocy wobec dziecka. Przemoc ta jest negatywnym wpływem środowiska implikującym negatywne konsekwencje dla rozwoju jednostek. Ofiary mogą zostać przestępcami.
Występowanie przemocy w rodzinnie świadczy o jej dysfunkcjonalności, załamaniu systemu. Sytuacje wychowawcze, które w niej są tworzone, wymagają pomocy społecznej, interwencji specjalistycznej. Ta dysfunkcja stanowi jeden z najpoważniejszych problemów społecznych. Jej konsekwencje są bezpośrednie i odległe - wpływają na funkcjonowanie takiego człowieka w życiu dorosłym. Konsekwencje są tym poważniejsze i silniejsze, im bliższy związek emocjonalny łączy dziecko z agresorem.
Na szczęście pojawia się coraz więcej organizacji i instytucji zajmujących się tym problemem. Również sama ped.społ. może wiele zrobić w tym kierunku. Chodzi tu o organizowanie i projektowanie systemu ochrony dziecka przed przemocą., działalność profilaktyczną, związaną z neutralizowaniem wystąpienia czynników zagrażających oraz kompensację - wyrównanie zjawisk ujemnych.
7. Pedagogika społeczna - pytania o XXI wiek, red. A.Przecławska, W.Theiss
TEZA Edukacja ustawiczna nowym wyzwaniem XXI wieku.
Motywem do powstania tej książki była 10 rocznica śmierci R. Wroczyńskiego i 40 rocznica powstania Katedry Pedagogiki Społecznej UW. Główną myślą były próby odpowiedzenia na pytanie o to, jakie będzie trzecie tysiąclecie, XXI wiek, który niebawem miał się rozpocząć.
Jedno z takich pytań porusza E. Trempała odnośnie edukacji ustawicznej - wymóg współczesności. Współczesna edukacja nie ogranicza się jedynie do szkoły i wieku szkolnego. Najlepszą inwestycją człowieka jest edukacja ciągła, czyli ustawiczna. W zmieniających się warunkach społecznych, ekonomicznych i politycznych, znaczenie edukacji nabiera nowych wymiarów, poszerza swój zakres, coraz dalej wykracza poza tradycyjne ramy instytucji szkolnych i pozaszkolnych.
Współczesny system wychowania obejmuje obok systemu szkolnego, system edukacji równoległej pozaszkolnej (ustawicznej). Cechą współczesnych przemian jest zwiększanie się różnych prywatnych religijnych i społecznych instytucji, kursów, studiów, nauki języków obcych, klubów rekreacyjnych itp. Pozaszkolne oddziaływania i wpływy są bardzo zróżnicowane. Zawierają bogactwo podniet, impulsów, sugestii i wyrażeń. W wielu przypadkach są one silniejsze aniżeli programowe zajęcia szkolne.
Zakres edukacji nie szkolnej rozszerza się, wynika to z ciągłego przyrostu wiedzy, dostępu do informacji, postawy otwartości i ciekawości na świat. Młodzież nie jest jednak przygotowana do samodzielnego zdobywania wiedzy, do aktywnego uczestnictwa w edukacji pozaszkolnej. Edukacja ustawiczna powinna rozpoczynać się w szkole. Szkoła powinna kształtować motywacje i umiejętności uczenia się przez całe życie, twórczego podejścia do pracy, powinna świadomie przygotowywać dzieci i młodzież do edukacji ustawicznej przez wdrażanie do samowychowania, kształcenia indywidualnych zainteresowań, uzdolnień, umiejętności, strukturalizacji wiedzy.
8. Pedagogika społeczna i praca socjalna. Przegląd stanowisk i komentarze, red. E. Marynowicz-Hetka, J. Piekarski, D. Urbaniak-Zając.
TEZA Różne stanowiska wobec pedagogiki społecznej i pracy socjalnej.
Jednym z problemów podejmowanych w tej książce są relacje pomiędzy pedagogiką społeczną a pracą socjalną. Praca ta jest próbą ukazania związków między pedagogiką społeczną a pracą socjalną na podstawie niemieckiej i szwajcarskiej myśli społeczno-pedagogicznej. Został wykazany odmienny sposób definiowania praktyki przez pedagogów społecznych i pracowników socjalnych. Pracownicy socjalni akceptują teorię pedag-społ. Jako podstawę do działań praktycznych, które podejmują. Praca socjalna jest ukierunkowana na niwelowanie deficytów i zorientowana na maksymalizację możliwości. W pracy pokazane zostały również różnice w definiowaniu problemu przez pracownika socjalnego i pedagoga społecznego. Pomimo różnicy perspektyw związki pomiędzy pedagogiką społeczną i pracą socjalną są bardzo bliskie. Łączy je wspólne zastanowienie nad społecznym sensem działań i projektowanie zmian.
9. Pedagogika społeczna. Człowiek w zmieniającym się świecie, red. T. Pilch, I. Lepalczyk
TEZA Hospitalizacja jak element zagrożenia funkcjonowania i rozwoju dziecka.
Książka ta stanowi swego rodzaju przewodnik po pedagogice społecznej, którego najważniejszą rolą jest nie tylko zaznajomić z podstawowa wiedzą, ale ukazać człowieka w obecnej rzeczywistości, która nosi wiele zagrożeń i problemów. Jedną z kwestii dotyczącej funkcjonowania człowieka w sytuacji zagrożenia podjęła Ewa Dobrzycka, w tekście dotyczącym dziecka przebywającego w szpitalu.
Hospitalizację można ocenić jako sytuacje trudną dla dziecka i zagrażającą jego funkcjonowaniu oraz rozwojowi fizycznemu i psychicznemu. Specyfiką środowiska szpitalnego jest współwystępowanie i mnożenie różnego rodzaju sytuacji trudnych dla dziecka i związanych z nimi zagrożeń funkcjonowania i rozwoju dziecka:
struktura szpitalnych stosunków społecznych (silnie zhierarchizowana struktura szpitalnych stosunków służbowych, doświadczenie przedmiotowości traktowania).
szpitalne relacje rodzice- dziecko, nie SA odwzorowaniem ich domowych stosunków i metod wychowawczych - niespełnienie przez opiekunów oczekiwań dziecka- oceniane jako zdrada - rodzice więc pozwalają na wszystko, albo każą się natychmiast uspokoić - dzieci - agresja, rodzice - bezradność, personel medyczny - niechęć.
grupa rówieśnicza - większa częstotliwość kontaktów między pacjentami, eliminowanie z towarzystwa dzieci ospałych, lękliwych, postawy egocentryczne dzieci; specyfika hospitalizacji - deprywacja potrzeb bezpieczeństwa, miłości, uruchamia mechanizmy lękotwórcze, skłaniając dziecko do unikania kontaktów przy jednoczesnej silnej ich potrzebie.
Osiągnięcie terapeutycznego efektu pobytu dziecka w szpitalu wymaga przede wszystkim współpracy i wzajemnego szacunku wszystkich opiekunów oraz samego dziecka.
10. Pedagogika społeczna, dokonania-aktualności-perspektywy, red. S. Kawula.
TEZA Wyszukiwanie sił ukrytych lub pobudzanie sił mniej aktywnych rolą pedagoga.
Książka S. Kawuli to podręcznikowe opracowanie pedagogiki społecznej. Ukazuje genezę i etapy rozwoju pedagogiki społecznej, jest usystematyzowanym zbiorem zagadnień obejmującym m.in. podstawowe pojęcia, kręgi środowiskowe, metody pracy wychowawczej. Jako kluczową kategorię pedagogiki społecznej A. Olubiński uznał siły społeczne. Już w latach 30tych XX wieku pojęcie sił społecznych został wprowadzone do nauk pedagogicznych. Celem sił był wtedy dynamiczny rozwój społeczno- ekonomiczny, podniesienie świadomości narodowej, zorganizowanie środowiska wychowawczego zaspakajającego ludzkie potrzeby i aspiracje. W latach 30tych H. Radlińska zdefiniowała pojęcie sił społecznych jako `zespołu określonych czynników i wartości funkcjonujących środowisku, wyrażających się w pozytywnym działaniu”. Ważnym aspektem, nad którym należy się zastanowić jest sposób ujęcia relacji między siłami społecznymi a procesami wychowania. Rolą pedagoga jest wyszukiwanie sił ukrytych i pobudzanie sił mniej aktywnych. Pedagogika społeczna interesuje się zarówno rolą silnych, zdolnych w danej chwili do pracy, jak i przede wszystkim zadaniami wobec słabych, których trzeba wzmocnić i usprawnić. Wspomaganie sił następuje przez usuwanie przeszkód hamujących ich rozwój, przez dostarczanie podniet rozwoju, uczenie sprawności.
12. Profesje społeczne w Europie. Z problemów kształcenia i działania, red. E. Marynowicz-Hetka, A. Wagner, J. Piekarski.
TEZA Kształcenie europejskie wpływa na wszechstronny rozwój jednostki.
Jest to pierwsza praca wydana w Polsce, która podejmuje zagadnienie europejskiego wymiaru kształcenia do profesji społecznych. Jedno z głównych zagadnień tej kwestii to kategoria kształcenia do profesji. Zwróciłam szczególną uwagę na to by nadawać kształceniu do profesji społ wymiar europejski, Często pracownika napotyka szereg trudności, bo zdobywana wiedza jest nieadekwatna do potrzeb obszarów praktyki, Pracownik powinien umiejętnie i oryginalnie łączyć różne dziedziny sięgając do przeszłości, edukacja powinna być wielowątkowa. Edukacja powinna być zorientowana na przyszłość (wymiana studentów, nauczycieli to doskonałe doświadczenie uczestnictwa w zbiorowym życiu Europy). W książce odnaleźć można kategorię profesji społecznych, tzn. poszerzanie się kategorii tych zawodów, ich dynamikę w związku ze zróżnicowanymi kontekstami i problemami społecznymi. Na tym tle przybliżono zagadnienia odnoszące się do profesjonalizacji pracy socjalnej oraz problemy wiedzy profesjonalnej, istotne dla wykonywania zawodów społecznych.
13. Radlińska H. Pedagogika społeczna.
TEZA Pedagogika społeczna obejmuje całość życia człowieka w społeczeństwie.
W roku 1908 Radlińska po raz pierwszy użyła pojęcia pedagogika społeczna. Wyróżniła 3 działy, które stanowią specjalizację: -teoria opieki i pomocy społecznej; -teoria oświaty pozaszkolnej; -historia pracy społecznej i oświatowej.
Uważam, iż szczególna uwagę należy zwrócić na podstawowe pojęcia pedagogiki społecznej:
WYCHOWANIE - proces wychowawczy jest złożony i odbywa się w 3 sferach rozwojowych: w toku wzrostu jednostki, w toku jej wrastania w społeczeństwo i w wprowadzaniu w wartości kulturowe.
A) wzrost - rozwój fizyczny i psychiczny człowieka jest autonomicznym zjawiskiem polegającym na stwarzaniu warunków, w których ów rozwój nie będzie narażony na zahamowania, a braki będą uzupełniane.
B) wrastanie (w społeczeństwo) - uwarunkowane jest wzrostem. Jednostka, bowiem wchodzi do różnych grup społecznych, dlatego wymaga czasu na zakorzenienie. Aby proces ten mógł przebiegać pomyślnie, wychowawca powinien dbać o „meliorowanie” środowiska wrastania. Wychowawca ma pomagać przezwyciężyć braki środowiska i spożytkować jego wartości.
C) wprowadzanie (w wartości kulturalne) - jest inicjowaniem sytuacji, w których jednostka będzie potrafiła dostrzegać dobra kulturalne, dokonywać wśród nich wyboru, odczuwać pragnienie przyswajania tych wartości. Uwzględniając pogląd H.Radlińskiej dochodzimy do wniosku, iż wychowanie człowieka trwa przez całe życie.
Pedagogika społeczna uważa za właściwe pole swego działania i badań środowisko; nie bada indywidualnego stosunku między wychowawcą a wychowankiem czy funkcjonowania grupy r rówieśniczej. Proces wychowawczy ujmuje w skrzyżowaniu wzajemnych oddziaływań jednostki na środowisko i środowiska na jednostkę.
Celem wychowania jest przetwarzanie środowiska oparte na ideałach, woli i sił ludzi środowiska.
Wg Radlińskiej środowisko dzieli się na: bezpośrednie i szersze; obiektywne i subiektywne; materialne i niematerialne
Pedagogika społeczna ma otwierać oczy ludziom na środowiska szersze, ułatwiać subiektywizowanie wartości środowiska obiektywnego, dynamizować czynniki środowiska niewidzialnego, jako siły przekształcającej życie.
14. Wroczyński R. Żyć w ludziach i dziełach, red. E. Kozdrowicz, T. Pilch.
TEZA Wraz z rozwojem kultury i społeczeństw zmienia się forma wychowania.
Jednym z artykułów książki jest temat podjęty przez Ryszarda Wroczyńskiego dotyczący wychowania poza szkołą. Proces wychowania odbywa się zarówno w placówkach specjalnie do tego przygotowanych, jaki naturalnych środowiskach, w których młody człowiek samorzutnie kształtuje swoje poglądy i sposób postrzegania świata. Wroczyński zauważa, że w dzisiejszych czasach coraz częściej naturalne środowisko jest podporządkowane celowym i planowym działaniom wychowawczym.
Wyróżnia 3 rodzaje sytuacji, w których dokonuje się wychowanie: szkoła (najbardziej formalna), pozaszkolne instytucje, które zaspokajają zainteresowania uczniów i środowisko naturalne (dom, grupa rówieśnicza).
Wychowanie w sposób planowy w środowisku naturalnym realizuje się w różnych formach. Można zaobserwować, że granica między wychowaniem formalnym charakterystycznym dla wyspecjalizowanych instytucji a wychowaniem przez samo uczestnictwo w różnych sytuacjach w pewnym stopniu zanika. Wraz z rozwojem kultury i społeczeństwa zmienia się także forma i zakres wychowania. Coraz więcej uwagi poświęca się wychowaniu pozaszkolnemu, które ma rozwijać zainteresowania młodych ludzi. Należy jednak pamiętać, że sytuacje te nie stanowią dziedzin wyizolowanych, lecz przenikają się i wzajemnie uzupełniają.
17. Wroczyński R. Pedagogika społeczna.
TEZA wpływ środowiska na wychowanie.
Książka ta - jak pisze autor - przeznaczona jest dla studentów pedagogiki. Głównym problemem opisywanym przez Wroczyńskiego jest rola środowiska w wychowaniu i nauczaniu. Środowisko, w którym znajduje się dziecko ma ogromny wpływ na jego wychowanie. W procesie wychowania można wyróżnić 2 rodzaje wpływów występujących równocześnie: wpływów instytucji wychowawczych i wpływy środowiska. Wroczyński skupia się na fakcie, że o rezultacie planowego wychowania decydują nie tylko szczeble edukacji, ale również oddziaływania poza szkolne, które kształtują świadomość, wzorce zachowań i postawy młodych ludzi. Jest to tzw. wychowanie równoległe. Środowisko rodzicielskie to katalizator, niwelator wstrząsów, trudności przystosowawczych, pełni rolę pomostu. Największe znaczenie ma w młodszym wieku. Środowiska lokalne - jednostka spędza w nim niemal całe życie, skupiają się w nim stosunki towarzyskie, zainteresowania zawodowe. Jest to źródło licznych bodźców rozwojowych. Grupy rówieśnicze to kolejny etap procesu uspołecznienia. Wspomniane aspekty nie oddziałują na każdego człowieka w równym stopniu. Zależne jest to od charakteru i rodzaju tych składników, duże znaczenie ma też siła ich oddziaływania, jednak każde środowisko wnosi coś do osobowości wychowanka, każdy rodzaj środowiska wzajemnie się uzupełnia i łączy się w procesie wychowania.