Teoria czynnikowa Catella

To jedna z najbardziej złożonych teorii. Oparta jest na metodzie analizy czynnikowej, rzetelnej, obiektywnej empirycznej metodzie badawczej.

Krótki opis metody :

1. Określenie dużej liczby miar zachowania [np. wagarowanie]

2. Identyfikacja czynników leżących u przyczyn tych miar [np. lęk]

3. Opracowanie środków oceny tych czynników [np. skala lęku]

Podział czynników wg. Burt'a :

1. czynniki ogólne - wpływają na wszystkie miary

2. czynniki grupowe - wpływają na pewną grupę miar

3. czynniki specyficzne - wpływ tylko na jedną z miar

4. czynniki błędu - pojawiają się tylko przy pojedynczym zastosowaniu pojedynczej miary

Rozkłady czynników :

• ortogonalny (prostopadłe, nie zależą od siebie) [np. głód, seks]

• skośny (są skorelowane między sobą) [np. lęk, unikanie, niechęć]

Struktura osobowości (=struktura CECH)

U Catella KLUCZOWYM pojęciem, jest cecha.

Osobowość - jest tym, co pozwala przewidzieć, co dana osoba zrobi w danej sytuacji.

Osobowość - złożona i zróżnicowana struktura cech, (z motywacją w dużym stopniu zależną od cech dynamicznych)

CECHA - jest strukturą psychiczną.

Klasyfikacja cech :

• powierzchniowe (reprezentują zewnętrzne zmienne) [w medycynie to się nazywa „syndrom”]

• źródłowe (determinują cechy powierzchniowe)

Powierzchniowe są ukształtowane pod wpływem zarówno środowiska, jak i czynników dziedzicznych.

Źródłowe - można podzielić na cechy konstytucjonalne [dziedziczne] o cechy ukształtowane przez środowisko.

Podział ze względu na sposób przejawiania się :

1. dynamiczne (zw. z pobudzaniem do działania)

2. zdolnościowe (związane z efektywnością)

3. temperamentalne (związane z konstytucjonalnymi aspektami reakcji, jak szybkość, energia, wrażliwość)

4. [stany i role] - wprowadzone i opisane później

Cechy zdolnościowe i temperamentalne

Catell zbierał dane o cechach na podstawie 3 źródeł :

1. Dokumentacja życia (L-data)

2. Kwestionariusz samoopisowy (Q-data)

3. Test obiektywny (T-data)

Z L i Q wychodziło mu trochę coś innego, niż z T. Powymyślał trochę dziwne nazwy dla czynników.

Przykłady z ksiązki :

Czynniki osobowościowe wykryte z danych L i Q :

Ozn. lit.	Termin specjalistyczny	Określenie popularne
A	Affekcja - Sizja	Wylewny - powściągliwy
B	Inteligencja	Bardziej - mniej inteligentny
C	Siła ego	Zrównoważony - uczuciowy
E	Dominacja - Submisja	Apodyktyczny - pokorny
F	Surgencja - Desurgencja	Beztroski - poważny
G	Siła superego	Odpowiedzialny - niesumienny
H	Parmia - Threctia	Śmiały - nieśmiały
I	Premsja - Harria	Delikatny - twardy
L	Protensja - Alaksja	Podzejrzliwy - ufny
M	Autia - Praksernia	Obdarzony wyobraźnią - praktyczny
N	Wnikliwość - Naturalność	Wnikliwy - naiwny
O	Skłonność do obwiniania się - Pewność siebie	Lękliwy - spokojny

Przykładowy czynnik wyprowadzony z danych T to LĘK. Świadczą o nim różne miary. [pomijam]

Równanie specyfikacyjne (dla cech zdolnościowych i temperamentalnych)

Jeśli cechy osobowości oznaczamy jako T₁, T₂, ..., T_n.

a wagę danych cech w konkretnej sytuacji jako s₁, s₂, ..., s_n

[jeśli dana cecha osłabia reakcję, s będzie miało znak ujemny]

To reakcję możemy przewidywać jako : R = s₁T₁ + s₂T₂ + ... + S_nT_n

Cechy dynamiczne

ergi	Konstytucjonalne, wrodzone cechy źródłowe [=„popędy”]. Definicja : wrodzona psychofizyczna dyspozycja, która pozwala swemu posiadaczowi nabywać skłonności do reagowania na pewne klasy obiektów łatwiej niż na inne, doświadczać określonej emocji w stosunku do nich oraz zapoczątkowywać kierunek działania, które pewna określona aktywność kończy w sposób bardziej kompletny niż jakakolwiek inna aktywność. Podobne do definicji instynktu McDougalla (komponenty : poznawczy, afektywny, dążeniowy). Ergi wyróżnione przez Catella : głód, seks, towarzyskość, opiekuńczość rodzicielska, ciekawość, ucieczka, wojowniczość, nabywanie, dbałość o swój interes, narcystyczny seks (picie, palenie).
sentymenty	Ukształtowana przez środowisko dynamiczna cecha źródłowa. [to samo co ergi, tylko kulturowe] Najczęstsze wśród młodych dorosłych : kariera, sport, zainteresowania mechaniczne, religia, rodzice, współmałżonek, własne ja. WŁASNE JA - szczególnie ważny sentyment. („sentyment naczelny”).
postawy	Jawna dynamiczna zmienna, obserwowalny przejaw podstawowej struktury dynamicznej. Na jej podstawie można wnioskować o ergach, sentymentach i ich zależnościach. Składają się z a) zainteresowania b) pewnym kierunkiem działania c) w stosunku do pewnego obiektu Przykład :Chcę bardzo (a) ożenić się (b) z tą Marią (c).

Sieć dynamiczna, tworząca układ służebności.

Postawy służą sentymentom, a te ergom.

np. zdjęcie żony żona seks

Tak naprawdę Catell doszedł do ergów właśnie metodą analizy czynnikowej postaw.

Konflikty

Konflikt można również ująć za pomocą równania specyfikacyjnego.

Przykład : Konflikt dot. ożenku. Najważniejszą rolę gra seks, później „ja”, towarzyskość, kariera, itd.

E - ergi M - sentymenty. I - siła postawy.

I_ożenek = 0,2 * E_ciekawość + 0,6 * E_seks + 0,4 *E_{towarzystkość} - 0,3 * E_strach * 0,3 * M_rodzice - 0,4 * M_kariera + 0,5 M_ja

Wielkość konfliktu to stosunek sumy ujemnych wag sytuacyjnych do dodatnich wag sytuacyjnych [FAYNE!]

Stany, role i nastawienia

Badał je Catell później w kontekście swojej koncepcji podziału bodźców na :

• bodźce ogniskowe (wywołują reakcję)

• bodźce drugoplanowe (są tłem, stanowią o roli, nastroju i nastawieniu).

Lęk na przykład może być rozumiany jako cecha (dyspozycyjnie) i jako chwilowa wartość (funkcjonalnie).

Rozwój osobowości

Catell badał na ile rozwój wpływa środowisko, a na ile dziedziczność (metoda MAVA). [super!]

Wniosek : prawo doprowadzania do średniej biospołecznej (wpływy środowiskowe przeciwstawiają się zmienności genetycznej - np. opieka nad inwalidami, a gorszy los dobrze rozwiniętych).

[teraz skracam, bo nic tu nie ma]

Rodzaje uczenia się wg. Catella :

1. Warunkowanie klasyczne (wiązanie emocji z sygnałami środowiskowymi)

2. Warunkowanie intstumentalne (ustalanie środków dla ergów)

3. Uczenie się integracyjne (uczy się maksymalizować całkowitą długoterminową satysfakcję, przez wyrażanie w każdym określonym momencie pewnych ergów, a tłumienie, wypieranie i sublimowanie innych).

4. [uczenie się osobowościowe ] - wielowymiarowa zmiana w odpowiedzi na doświadczenie w wielowymiarowej sytuacji.

Treptyczny - wywołany przez środowisko (szeroko rozumiane).

Pokrewne koncepcje

H. J. Eysenck

Poziomy WŁASNE JA - szczególnie ważny sentyment. („sentyment naczelny”).

Hierarchia osobowości :

1. Cechy [=u Catella cechy źródłowe]

2. Reakcje nawykowe

3. Reakcje specyficzne (rzeczywiste zachowanie)

Wymiary : neurotyzm, psychotyzm, ekstrawersja.

Gilford

[nieeee]

[...]

3

„OSOBOWOŚĆ” autor notatek : Piotr Krokowski

Hall, Lindzey - Teorie osobowości, rozdz 14

---