Referat

Temat: Recydywa. Przestępczość zorganizowana.

Obowiązujący w Polsce Kodeks Karny nie zawiera definicji przestępstwa. W art. 1 § 1, 2, 3 KK możemy doszukać się pewnych elementów definicji przestępstwa. I tak zgodnie z tym artykułem przestępstwem jest czyn człowieka zabroniony przez ustawę pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy. Za popełnione przestępstwo sprawca ponosi karę kryminalną czyli osobistą dolegliwość jako odpłatę za popełniony czyn zabroniony, wyrażającą potępienie popełnionego przez niego czynu, i wymierzoną w imieniu państwa przez sąd. Sądowy wymiar kary nazywamy niekiedy także sędziowskim wymiarem kary czyli orzeczeniem kary przez sąd konkretnemu sprawcy w konkretnej sprawie. Rozdział IV KK zatytułowany „Zasady wymiaru kary i środków karnych” określa zasady o charakterze ogólnoprawnym, które odnoszą się do sądowego wymiaru kary. Do głównych zasad należy zarówno zasada swobodnego uznania sędziowskiego w ramach ustawy, jak również zasada indywidualizacji kary oraz zasada oznaczoności kary. Pojęciu sądowego wymiaru kary przeciwstawia się tzw. ustawowy wymiar kary, ustanawiający granice kary, które ustawa zakreśla dla danego sprawcy za popełnienie zarzucanego mu przestępstwa. Granice te wynikają głównie z sankcji przepisu określającego to przestępstwo, ale wpływają na nie i inne przepisy, np. przepisy o recydywie. Sąd może nadzwyczajnie złagodzić karę czyli wymierzyć karę poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia albo wymierzyć karę łagodniejszego rodzaju. Szczegółowe zasady wymierzania kary złagodzonej zawiera art. 60 § 6-7 KK. Jak również sąd może zaostrzyć ustawowy wymiar kary, co polega na stworzeniu w pewnych sytuacjach możliwości orzeczenia kary w granicach szerszych niż przewidziane w sankcji przepisu określającego dane przestępstwo albo ograniczenie możliwości wymierzenia kary łagodniejszej. Uregulowania takie nazywa się niekiedy nadzwyczajnym zaostrzeniem kary. Jedną z sytuacji, która stwarza przesłankę dla sądu do zaostrzenia ustawowego wymiaru kary jest recydywa.

Recydywa, z języka łacińskiego recedere oznacza „ponownie wpadać”. W znaczeniu kryminologicznym jest to zjawisko przestępczości powrotnej, jakie występuje w społeczeństwie, zaś w formacie indywidualnym jest to ponowne lub wielokrotne popełnianie przestępstw przez tę samą osobę. W tym też znaczeniu recydywa jest niezależna od kryteriów formalnych, jak również od tego czy recydywista został skazany za swoje przestępstwo, czy odbył karę, czy jego przestępstwo czy przestępstwa zostały wykryte. W znaczeniu prawnym czyli jurydycznym recydywą jest ta część tego zjawiska, która odpowiada zawartym w ustawie przesłankom. Warunkiem ogólnym recydywy w znaczeniu jurydycznym jest uprzednie skazanie za przestępstwo. W znaczeniu penitencjarnym recydywa jest zjawiskiem szerszym, gdyż dotyczy ponownego odbywania kary pozbawienia wolności w wyniku skazania nie tylko za przestępstwa podobne. Ustawa odróżnia recydywę ogólną i szczególną (specjalną).

Recydywa ogólna w Kodeksie karnym obejmuje obecnie dwie kategorie. Pierwszą jest powrót do jakiegokolwiek przestępstwa po uprzednim skazaniu, który stanowi negatywną przesłankę warunkowego umorzenia postępowania, (art. 66 § 1 KK). Druga kategoria to powrót, po uprzednim skazaniu, do jakiegokolwiek przestępstwa umyślnego albo podobnego przestępstwa nieumyślnego. Traktowany jest jako okoliczność obciążająca przy wymiarze kary..

Jeżeli chodzi o recydywę szczególną , czyli recydywę węższym znaczeniu, zwaną niekiedy recydywą sensu stricto, to jej wyodrębnienie dotyczy osób, które skazane na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne w ciągu 5 lat od odbycia poprzedniej kary, nie mniej jednak niż 6 miesięcy, zostaje skazana za podobne przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności. Jest to tzw. recydywa szczególna podstawowa.

Natomiast recydywa szczególna wielokrotna zwana multirecydywą, zachodzi gdy sprawca został skazany co najmniej dwukrotnie w warunkach recydywy szczególnej podstawowej, lub gdy sprawca odbył łącznie karę co najmniej 1 roku pozbawienia wolności, albo gdy w ciągu 5 lat po odbyciu ostatniej kary został skazany za przestępstwo umyślne podobne przynajmniej do jednego z poprzednich oraz ma ona zastosowanie gdy przestępstwo popełnione przez skazanego ma charakter chuligański lub zostało popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Zgodnie z art. 60 § 2 KK, recydywa szczególna wielokrotna zachodzi gdy sprawca był już skazany w warunkach recydywy podstawowej i odbył co najmniej 1 rok kary pozbawienia wolności, lub gdy w ciągu 5 lat odbycia ostatniej kary powrócił do przestępstwa, jak również gdy powrót ten dotyczy jednego z wymienionych w tym przepisie typów przestępstw, a mianowicie umyślnego przestępstwa przeciwko życiu lub zdrowiu, jak również przestępstwa zgwałcenia lub kradzieży z włamaniem oraz innego przestępstwa przeciwko mieniu popełnionego z użyciem przemocy lub groźby jej użycia. Chodzi tu więc o kradzież rozbójniczą, rozbój, wymuszenie rozbójnicze i zabór pojazdu przy użyciu przemocy lub groźby.

Zasadniczą konsekwencją recydywy specjalnej jest nadzwyczajne obostrzenie kary. Skazując za przestępstwo popełnione w warunkach recydywy specjalnej prostej sąd może wymierzyć karę przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę. Skazując za przestępstwo popełnione w warunkach multirecydywy sąd wymierza karę pozbawienia wolności przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo w wysokości powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, a może ją wymierzyć do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę. Możliwość przekroczenia górnej granicy ustawowego zagrożenia nie odnosi się do zbrodni. Do sprawców, którzy popełnili przestępstwo w warunkach recydywy specjalnej nie stosuje się instytucji warunkowego umorzenia postępowania, gdyż na przeszkodzie temu stoi warunek niekaralności sprawcy za przestępstwo umyślne..

Wobec sprawcy określonego w art. 64 § 1 KK możliwe jest stosowanie instytucji warunkowego zawieszenia wykonania kary. Instytucji tej nie stosuje się natomiast w stosunku do sprawcy określonego w art. 64 § 2 KK, chyba że zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami (względny zakaz). Do multirecydywistów nie stosuje się zawieszenia wykonania kary, o którym mowa w art. 60 S 3-5 KK. Wobec recydywistów określonych w art. 64 KK możliwe jest stosowanie warunkowego zwolnienia z odbycia części kary. W szczególności skazanego określonego w art. 64 § 1 KK można warunkowo zwolnić po odbyciu dwóch trzecich kary, natomiast określonego w art. 64 § 2 KK po odbyciu trzech czwartych kary. Warunkowe zwolnienie nie może jednak nastąpić wcześniej niż po roku. W przypadku multirecydywisty okres próby związany z warunkowym zawieszeniem nie może być krótszy niż 3 lata.

Recydywa jest groźnym zjawiskiem, określa się ją nawet czasami jako „drożdże przestępczości”, gdyż recydywiści wciągają do działalności przestępczej nowicjuszy, są nośnikami przestępczej podkultury. Recydywiści często też czynią sobie z przestępstw stałe źródło dochodu prowadząc profesjonalną działalność przestępczą tzw. przestępczość zawodową. Stały wzrost recydywy obejmuje zwłaszcza wzrost recydywy penitencjarnej, jest to zjawisko powszechne. Wiąże się to ze światowym kryzysem kary pozbawienia wolności. Powrotność do przestępstwa osób, które odbywały karę jest wysoka, a w wypadku młodocianych, szczególnie podatnych na oddziaływanie ujemnych czynników występujących w warunkach izolacji penitencjarnej, sięga 45 % i więcej.

Na gwałtowny wzrost recydywy w Polsce Ludowej wskazują następujące dane:

Rozpowszechnione jest przekonanie, że przestępczość powrotna stanowi dowód na nieskuteczność polityki kryminalnej, a w szczególności polityki orzekania i wykonania kary. Tak jest niewątpliwie, stąd poszukiwania metod i środków skutecznego przedziwdziałania recydywie. Należy jednak pamiętać, że zjawisko recydywy jest bardzo złożone. Jej źródeł poszukiwać należy zarówno w wadliwości metod i środków polityki karnej i penitencjarnej, jak i w czynnikach społecznych, a w szczególności w braku skutecznej pomocy i opieki postpenitencjarnej wobec osób zwalnianych z zakładów karnych, w zjawisku stygmatyzacji, tj. odrzucania przez społeczeństwo takich osób, co poważnie utrudnia ich readaptację społeczną popychając w kierunku ponownego popełniania przestępstw. Ważnym czynnikiem, kryminogennym są także często u recydywistów zaburzenia osobowości i daleko posunięte nieprzystosowanie społeczne, których nie usuwają, a przeciwnie potęgują długotrwałe pobyty w zakładach karnych. Dlatego też nie można zwalczać zjawiska recydywy tylko za pomocą środków represyjnych, gdyż równie ważne są programy profilaktyki i pomocy dla osób karanych, w tym zwłaszcza pomocy postpenitencjarnej.

Przestępczość zawodowa, która polega na traktowaniu popełniania przestępstw jako swoistego „zawodu”, a przede wszystkim czynieniu sobie z przestępstwa stałego źródła dochodu jest zjawiskiem bardzo rozległym i niebezpiecznym. Dlatego też jej zwalczanie zajmuje czołowe miejsce w badaniach naukowych, ustawodawstwie i praktyce państw kapitalistycznych. W Polsce już w Kodeksie karnym z 1932 r. zastosowano przepisy o zaostrzeniu kary wobec recydywistów, przestępców zawodowych i z nawyknienia. Przewidywał ponadto stosowanie środka zabezpieczającego dla niepoprawnych recydywistów, przestępców zawodowych i z nawyknienia.

Obowiązujący Kodeks karny przewiduje surowszą karalność czynienia z przestępstwa stałego źródła dochodu w wypadku paserstwa, o czy traktuje art. 215 § 2 KK, oraz dwóch typów przestępstw spekulacyjnych - art. 212 § 4 i art. 223 § 3 KK. Również w ustawodawstwie pozakodeksowym występują typy przestępstw kwalifikowanych z uwagi na to znamię. Znajdują się one w ustawach o zwalczaniu niedozwolonego wyrobu spirytusu, tytoniu i wyrobów tytoniowych, jak również o wytwarzaniu i obrocie środkami odurzającymi. Zarówno gdy działalność przestępcza stanowi dla sprawcy główne jak i uboczne źródło dochodu orzecznictwo przyjmuje, że przesłanka „czynienia sobie z przestępstwa stałego źródła dochodu, w obu przypadkach jest spełniona.

Zwalczanie przestępczości zawodowej jest zjawiskiem niezwykle trudnym i bardzo złożonym. Większe zagrożenie jednak przynosi współcześnie przestępczość zorganizowana. Do niedawna traktowano ją jako zjawisko odległe, wyrosłe z sycylijskiej mafii, a rozwijające się głównie we Włoszech, Stanach Zjednoczonych Ameryki i niektórych innych krajach rozwiniętych, jak i rozwijających się. W latach 80-tych nastąpił kryzys polityczny i społeczno-gospodarczy, pojawił się na szeroką skalę „czarny rynek”, na którym to podejmowały działania zorganizowane grupy przestępcze. To właśnie doprowadziło do podważenia tezy, mówiącej o tym, ż zjawisko przestępczości zorganizowanej jest nam odległe.

W okresie upadku socjalizmu i załamania się systemu gospodarczego stworzyły dogodne warunki do rozwoju zorganizowanej przestępczości. Obecnie już można mówić o występowaniu tego zjawiska na trudną do określenia skalę zarówno w Polsce jak i w innych krajach Europy Środkowo-Wschodniej, gdzie następuje przekształcanie systemu ekonomicznego i w kierunku wolnej gospodarki rynkowej. Doprowadzają do tego i sprzyjają rozwojowi przestępczości zorganizowanej takie zmiany jak: liberalizacja polityczna i gospodarcza, otwarcie granic, które umożliwia swobodne przemieszczanie się ludzi i towarów. To wszystko stworzyło warunki umożliwiające penetrację zorganizowanych grupo przestępczych zarówno ze wschodu jak i z zachodu. Nazywane jest to swoistym ubocznym produktem liberyzacji systemu społeczno-gospodarczego. Obszary ekspansji zorganizowanej przestępczości są rozległe. Obejmują one zarówno tradycyjne dziedziny hazardu i prostytucji, pornografii oraz nielegalnego obrotu środkami odurzającymi, jak też handel bronią, zorganizowany przemyt pojazdów mechanicznych i towarów luksusowych, obrót dziełami sztuki, oraz różnorodne formy operacji finansowych, w tym oszustwa kapitałowe, fałszerstwo czeków i kart kredytowych, wreszcie tzw. „pranie brudnych pieniędzy”, czyli rozliczne metody legalizacji przez obrót bankowy środków pochodzących z nielegalnych źródeł.

Biorąc pod uwagę wszystkie te przesłanki stwierdzić należy, iż obok penalizacji udziału w związkach i zorganizowanych grupach przestępczych konieczne jest zaostrzenie karalności wszelkiego typu przestępstw popełnionych w ramach działalności takich związków i grup. Problemem jest także mała niedostatek środków karnych, gdyż obecne kary i środki karne są nieskuteczne wobec uczestników zorganizowanej przestępczości. Za najbardziej skuteczną, gdyż najbardziej dotkliwą, bo uderzającą w motyw zysku, który dominuje w przestępczości zorganizowanej, jest kara konfiskaty lub inna forma pozbawienia korzyści z przestępstwa. Takie rozwiązanie zawarte jest w art.. 45 KK według którego „W razie skazania sprawcy, o którym mowa w art. 65 KK (tj. uczestnika zorganizowanej przestępczości), sąd może orzec przepadek osiągniętych korzyści majątkowych pochodzących chociażby pośrednio z popełnionego przestępstwa”.

W Polsce podejmuje się obecnie badania oraz prowadzi współpracę przede wszystkim z wyspecjalizowanymi agendami „Interpol” i policji innych krajów. Tym samym korzystamy z doświadczenia krajów zachodnich, w których zjawisko zorganizowanej przestępczości występuje od dawna i które wypracowały metody i środki przeciwdziałania mu. Jednakże należy stwierdzić, iż bardzo trudne jest poszukiwanie skutecznych instrumentów prawno-karnych zwalczania przestępczości zorganizowanej. Znane systemom europejskim konstrukcje karalności tworzenia związków przestępczych i udziału w takich związkach wykazują się małą skutecznością. Zawodzą całkowicie również, ogólne konstrukcje współsprawstwa, podżegania i pomocnictwa. Przyczyną tego jest to, iż przeciętni uczestnicy często nie znają składu osobowego, planów organizacji i środków ich realizacji.

Bibliografia:

• Andrzej Marek - „Prawo karne w pytaniach i odpowiedziach”,

• Andrzej Marek - „Prawo karne”,

• Marcin Dietrich - „Prawo karne”,

• Andrzej Marek - „Przestępczość zorganizowana - zarys problematyki”

• Kazimierz Buchała, Andrzej Zoll - „Kodeks karny-część ogólna, komentarz”,

• B. Janiszewski - „Recydywa wielokrotna w prawie karnym”,

• A. Stefański - „Nowe ujęcie recydywy w znowelizowanym Kodeksie Karnym”.

5

---