Przestępczość zorganizowana. Udział w zorganizowanej grupie przestępczej.
Art. 258
Przedmiot ochrony
Rodzajowym przedmiotem ochrony jest porządek publiczny.
Stefański wskazuje że indywidualnym przedmiotem ochrony w tym artykule jest porządek publiczny oraz bezpieczeństwo państwa i obywateli, dla których przestępczość zorganizowana stanowi poważne zagrożenie.
Królikowski i Michalska-Waris: Przedmiotem ochrony są także te dobra, które mają według planów grupy lub związku stanowić przedmiot zamachu z ich strony, a więc np. mienie w przypadku grupy planującej dokonywanie kradzieży z włamaniem, czy życie i zdrowie w przypadku grupy planującej dokonywanie czynów godzących w te dobra. Wydaje się, że ochrona tych dóbr, którym już bezpośrednio może zagrozić istnienie grupy lub związku, ma znaczenie pierwszoplanowe, a czyny stypizowane w KK należałoby uznać za przestępstwa, których istotą jest narażenie dóbr prawnych na abstrakcyjne niebezpieczeństwo.
Podmiot czynu zabronionego
Przestępstwa z art. 258 są przestępstwami powszechnymi, czyli może je popełnić każdy.
Strona przedmiotowa
Zachowanie się sprawcy
W artykule 258 stypizowano cztery typy czynów zabronionych - typ podstawowy(§ 1) oraz trzy typy kwalifikowane (§ 2, 3 i 4).
Podstawowy typ przestępstwa z art. 258 § 1 KK polega na braniu udziału w zorganizowanej grupie albo związku mających ma celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego.
W § 2 określono typ kwalifikowany polegający na uczestnictwie w grupie lub związku mającym charakter zbrojny albo mającym na celu popełnienie przestępstwa o charakterze terrorystycznym.
Typ kwalifikowany z § 3 dotyczy zakładania lub kierowania grupą lub związkiem przestępczym, w tym także o charakterze zbrojnym.
Po nowelizacji dokonanej ustawą z 16 kwietnia 2004 r. do art. 258 KK dodano kolejny typ kwalifikowany (§ 4), polegający na zakładaniu lub kierowaniu grupą albo związkiem mającym na celu popełnienie przestępstwa terrorystycznego.
Branie udziału
Wyrok SA w Krakowie z 26.11.2008 roku (II Aka 168/08)
TEZA: Przez "branie udziału" należy rozumieć przynależność do grupy lub związku, przy czym do przypisania przynależności do grupy wystarczające jest stwierdzenie, że sprawca przystąpił do grupy ze świadomością jej celu i form działania, gotowy poddać się panującej w grupie dyscyplinie i brać udział w prowadzonej działalności. Wystarczy pozostawać w strukturze grupy, nawet nie pełniąc funkcji i nie wykonując żadnych zadań, a tylko jakieś czynności pomocnicze.
Wyrok SA w Katowicach z 24.11.2005 r., II AKa 343/05
TEZA: Branie udziału w zorganizowanej grupie przestępczej polega także na udziale w popełnianiu przestępstw, dla których dokonania grupa została zawiązana. Taka interpretacja nie może uchodzić za wykładnię rozszerzającą. Jest bowiem oczywiste, że skoro istnieje grupa o wyznaczonych celach przestępczych, kierowana przez jedną osobę lub nawet grupę osób, o pewnym, chociażby podstawowym stopniu zorganizowania, prowadząca systematyczną działalność przestępczą przy wykorzystaniu tych samych możliwości i osób, to udział w poszczególnych przestępstwach tej grupy stanowiących cel jej działania, jest nieformalnym, poprzez akceptację tychże celów, przystąpieniem do grupy i braniem udziału w jej działalności
Wyrok SN z 16.1.2008 r., IV KK 389/07
TEZA: Ustawodawca nie określił minimalnego czasu wymaganego do wypełnienia znamienia "udziału w zorganizowanej grupie". Grupa taka może powstać dla popełnienia już tylko jednego przestępstwa. Do dokonania czynu z art. 258 § 1 KK dojdzie także wtedy, gdy nie zostanie popełnione przestępstwo, dla którego grupa została zorganizowana. Przestępstwo z art. 258 § 1 KK jest bowiem przestępstwem tzw. formalnym (bezskutkowym), polegającym tylko na określonym zachowaniu się (branie udziału w zorganizowanej grupie)
Wyrok SN z 8.2.2011 r., IV KK 124/10
TEZA: Jest to przestępstwo o charakterze trwałym, gdyż stan bezprawny utrzymuje się tak długo, jak długo trwa przynależność do grupy i nie wymaga dokonywania innych działań. Przyjmując zatem, że przestępstwo z art. 258 KK jest przestępstwem trwałym, wskazać trzeba, że jeżeli aktem oskarżenia prokurator obejmuje pewien okres przynależności do zorganizowanej grupy przestępczej, to okoliczność iż sąd w prawomocnym wyroku skazującym za takie przestępstwo, w następstwie dokonanych ustaleń faktycznych, wyeliminował z opisu czynu przypisanego sprawcy pewien czasowo wyodrębniony fragment tego czynu, prowadzi do niemożności pociągnięcia tego sprawcy do odpowiedzialności karnej w innym postępowaniu o ten "pominięty" fragment czynu ze względu na "powagę rzeczy osądzonej"
Zorganizowana grupa przestępcza
W doktrynie i orzecznictwie stwierdza się, że przez "zorganizowaną grupę przestępczą" należy rozumieć co najmniej trzy osoby, które łączy wspólny cel popełniania przestępstw. Od współsprawstwa, o którym mowa w art. 18 § 1 KK, różni grupę istnienie podstawowej wewnętrznej struktury organizacyjnej, chociażby o niskim stopniu zorganizowania. Jest to szczególnie istotne po nowelizacji art. 258 KK dokonanej ustawą z 16.4.2004 r., którą liczbę mnogą "przestępstw" zastąpiono liczbą pojedynczą - "przestępstwa". Nie ulega zatem wątpliwości, że może istnieć zorganizowana grupa przestępcza, której celem jest popełnienie tylko jednego przestępstwa.
Cechami charakterystycznymi zorganizowanej grupy przestępczej jest pewna wewnętrzna struktura organizacyjna (choćby z niskim stopniem zorganizowania), jej trwałość, istnienie więzów organizacyjnych w ramach wspólnego porozumienia, planowanie przestępstw, akceptacja celów, trwałość zaspokojenia potrzeb grupy, gromadzenie narzędzi do popełniania przestępstw, wyszukiwanie miejsc dla przechowywania łupu, rozprowadzanie go, podział ról, skoordynowany sposób działania, powiązania socjologiczno-psychologiczne między członkami grupy (wyrok SA w Krakowie z 5 czerwca 2002 roku, II Aka 123/02)
W "zorganizowaniu" wymaganym przez ustawodawcę dla bytu występku z art. 258 § 1 KK konieczna jest niewątpliwie jakaś dostrzegalna trwałość związku, widoczne muszą być pewne więzi organizacyjne (choć nie muszą one przybrać żadnych formalnych tego przejawów), co najważniejsze jednak, musi być zauważalna stała dążność do zaspokajania nielegalnych potrzeb (wyr. SA w Łodzi z 17 lutego 2005 r., II AKa 233/04)
Uchwała Sądu Najwyższego z 4 kwietnia 2005 roku, I KZP 7/05
TEZA: . Pojęcie "przestępstwa", występujące w art. 258 § 1 Kodeksu karnego, w brzmieniu obowiązującym przed dniem 17 października 1999 r., obejmowało także przestępstwa skarbowe.
Związek przestępczy
Z. Ćwiąkalski: „Związek mający na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego" jest wyższą formą organizacyjną w stosunku do grupy. Charakteryzują go trwałe formy organizacyjne, oznaczone kierownictwo oraz określona dyscyplina członków
Wyrok SA w Katowicach z 14.10.1999 r., II AKa 221/99
TEZA: Przepis art. 258 § 1 lub 3 KK penalizuje udział, zakładanie lub kierowanie tak zorganizowanych struktur, jakimi są grupa lub związek, mający na celu popełnienie przestępstw, przy czym ten ostatni w stosunku do grupy stanowi wyższą formę organizacyjną. Jak powszechnie przyjmuje się, cechami związku są trwałe formy organizacyjne, określona dyscyplina członków związku związana z sankcjami na wypadek nie wykonania poleceń oraz oznaczone kierownictwo. Istotną w tym zakresie rzeczą jest wykazanie również, czy w związku takim przewidziane w ogóle były rygory organizacyjne, których nie wolno utożsamiać jedynie z dobrowolnym podporządkowaniem się autorytetowi innej wynikającej z porozumienia osoby, a traktować należy jako zobowiązanie do wypełnienia poleceń z określonymi konsekwencjami odmowy w tym zakresie
Związek zbrojny
Wyrok SA w Poznaniu z 28 stycznia 2002 r., II AKa 570/01
TEZA: Zorganizowana grupa ma charakter zbrojny wówczas, gdy taka "organizacja" na stałe jest wyposażona w broń palną lub też zakłada ona używanie broni palnej w czasie dokonywania przestępstw
Wyrok SA w Krakowie z 2 listopada 2004 r., II AKa 119/04
TEZA: Dla udziału w grupie zbrojnej nie jest konieczne, by sprawca broń posiadał osobiście bądź stykał się z bronią. Wystarczy, że inni uczestnicy działają z bronią, a sprawca wie o tym i to akceptuje
Pewne rozbieżności w literaturze dotyczą tego, jakiego rodzaju broń przesądza o zbrojnym charakterze grupy lub związku, np. A. Marek zawęża to pojęcie do broni palnej, J. Wojciechowski uznał, że musi to być broń wojskowa, a O. Górniok proponowała szerokie rozumienie broni jako wszelkich środków materialnych zdatnych do walki Z pojęcia broni, której posiadanie przez grupę lub związek pozwala przyjąć ich zbrojny charakter, M. Flemming wykluczał z kolei wyraźnie broń białą.
Związek terrorystyczny
Odrębną odmianą grupy lub związku przestępczego jest mający na celu popełnienie przestępstwa o charakterze terrorystycznym. Wyodrębnienie typu kwalifikowanego nastąpiło tu z uwagi na szczególne niebezpieczeństwo związane z przestępstwami terrorystycznymi.
Przestępstwo o charakterze terrorystycznym należy rozumieć zgodnie z definicją zawartą w art. 115 § 20 KK. Jest to więc czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 5 lat, popełniony w celu poważnego zastraszenia wielu osób, zmuszenia organu władzy publicznej Rzeczypospolitej Polskiej lub innego państwa albo organu organizacji międzynarodowej do podjęcia lub zaniechania określonych czynności, wywołania poważnych zakłóceń w ustroju lub gospodarce Rzeczypospolitej Polskiej, innego państwa lub organizacji międzynarodowej - a także groźba popełnienia takiego czynu.
Zakładanie
Zakładanie" to organizowanie, tworzenie grupy lub związku. Ta czynność sprawcza polega więc na takich działaniach, jak wyszukiwanie kandydatów, składanie propozycji uczestnictwa, obmyślanie struktur czy sposobu działania, wyłanianie przywódców i wszelkie inne czynności inicjujące powstanie grupy lub związku. Możliwe jest zarówno zakładanie przez jedną osobę, jak i założycielstwo podejmowane przez wiele osób, bądź działających wspólnie, bądź w wyniku podziału ról.
Zakładanie" jest czynnością rozciągniętą w czasie, mającą jednak co do zasady swój początek i koniec, którym jest "założenie" grupy lub związku przestępnego. Podkreślić trzeba, że sprawca odpowiada niezależnie od zaistnienia skutku w postaci "założenia" grupy lub związku. Warunkiem odpowiedzialności jest bowiem samo uczestnictwo w "zakładaniu" (Z. Ćwiąkalski)
Kierowanie
Czynność sprawcza "kierowania" polega na faktycznym sprawowaniu kontroli nad działalnością związku lub grupy, możliwości wydawania poleceń i podejmowania zasadniczych decyzji. Kierowanie może mieć przy tym charakter stały lub przejściowy, kolektywny lub jednoosobowy (Z. Ćwiąkalski)
Wyrok SA w Katowicach z 8.12.2005 r., II AKa 68/05
TEZA: Dla bytu przestępstwa z art. 258 § 3 KK nie jest wymagane, aby kierujący zorganizowana grupą przestępczą był w strukturach przestępczych, obejmujących również tę grupę, osobą najważniejszą
Wyrok SA w Katowicach z 24.1.2008 r., II AKa 396/07
TEZA: Jedynym kryterium weryfikacji tego, czy sprawca kieruje grupą przestępczą jest ustalenie, czy sprawuje on faktyczną kontrolę nad działalnością grupy, czy w jego gestii leży podejmowanie zasadniczych dla funkcjonowania grupy decyzji oraz czy ma możliwość wydawania poleceń członkom grupy
2. Przestępstwa z art. 258 można popełnić tylko poprzez działanie (Stefański).
3. Przestępstwa z art. 258 we wszystkich postaciach mają charakter formalny (bezskutkowy). Do ich popełnienia wystarczająca jest sama czynność sprawcza.
Wyrok SA w Krakowie z 26.11.2008 roku (II Aka 168/08):
TEZA: Przestępstwo przynależności do zorganizowanej grupy przestępczej jest przestępstwem formalnym. Do wypełnienia jego znamion wystarczające jest samo stwierdzenie tej przynależności, nawet bez konieczności wykazania popełnienia w ramach tej grupy jakichkolwiek czynów zabronionych. Dla odpowiedzialności karnej nie robi różnicy, czy udział w grupie jest czynny czy bierny. Do przypisania przynależności do grupy wystarczające jest stwierdzenie, że sprawca przystąpił do grupy ze świadomością jej celu i form działania, gotowy poddać się panującej w grupie dyscyplinie i brać udział w prowadzonej działalności. Wystarczy pozostawać w strukturze grupy, nawet nie pełniąc funkcji i nie wykonując żadnych zadań, a tylko jakieś czynności pomocnicze. Strona podmiotowa tego przestępstwa obejmuje obie formy umyślności. Wystarczające jest, że sprawca ma świadomość istnienia grupy, akceptuje jej cele i co najmniej godzi się na ich przestępczą realizację. Nie musi znać szczegółów organizacji, osób ją tworzących, mechanizmów funkcjonowania.
Strona podmiotowa
Stefański wskazuje, że wszystkie typy przestępstw z art. 258 mogą być popełnione wyłącznie umyślnie.
Przestępstwa z § 3 i § 4 można popełnić jedynie z zamiarem bezpośrednim, na co wskazuje charakter czynności sprawczych ( zakładanie, kierowanie).
A w przypadku § 4 mamy do czynienia wręcz z zamiarem bezpośrednim kierunkowym (cel- popełnienie przestępstwa o charakterze terrorystycznym).
W odniesieniu do przestępstw z § 1 i 2 w orzecznictwie wskazywano, że można czyny te popełnić także z zamiarem ewentualnym.
Wyrok SA w Łodzi z 13.12.2005 roku, II Aka 197/05
TEZA: Strona podmiotowa tego formalnego przestępstwa obejmuje dwie odmiany umyślności, zatem wystarczające jest, że sprawca ma świadomość istnienia grupy, akceptuje jej cele i godzi się, by je realizowano. Wystarczające jest, gdy sprawca przystępuje do grupy nie będąc pewny jej przestępczego lub zbrojnego charakteru, godząc się jednak z możliwością posiadania przez nią takich cech.
Stefański wskazuje jednak, że w tego rodzaju wypadkach zachodzi zamiar określany w nauce prawa karnego jako zamiar niby-ewentualny będący odmianą zamiaru bezpośredniego i polegający na tym, że sprawca przy braku pewności co do jednego ze znamion czynu zabronionego "chce" zachowania się objętego znamieniem czasownikowym.
Zbieg przepisów i przestępstw
Przestępstwa popełnione w ramach działania w zorganizowanej grupie lub związku pozostają w realnym zbiegu z przestępstwem z art. 258 KK
SN stwierdził w wyroku z 22 maja 2007 roku, WA 15/07
TEZA: Zakwalifikowanie zachowania sprawcy z art. 258 § 1 KK nie powoduje pochłonięcia przestępstw - popełnionych w ramach grupy - jako przejawu realizacji jej celu. Przeciwnie, przestępstwa popełniane w ramach grupy powinny być kwalifikowane według przepisów, których znamiona wyczerpuje zachowanie sprawcy i mimo że zostały podjęte w ramach grupy jako przejaw realizacji jej celu, bez kwalifikacji kumulatywnej z art. 258 § 1 KK. To ostatnie przestępstwo jest bowiem przestępstwem bezskutkowym (formalnym), a popełnienie przestępstwa będącego formą realizacji celu grupy nie jest jego skutkiem. Jest to też przestępstwo o charakterze trwałym, gdyż stan bezprawny utrzymuje się tak długo, jak długo trwa przynależność do grupy i nie wymaga dokonywania innych działań przestępczych. Jest więc to przestępstwo, które pozostaje w zbiegu realnym z innymi przestępstwami popełnionymi w czasie przynależności do grupy, w tym również z przestępstwami popełnionymi w ramach realizacji celu grupy.
Tym samym SN odszedł od wcześniejszego poglądu, iż "udział w związku przestępczym, a więc udział ze świadomością przestępczego celu działania tego związku, niezależnie od pełnionej roli, prowadzi do ponoszenia odpowiedzialności także za przestępstwo, którego znamiona zostały zrealizowane w efekcie osiągnięcia założonego przez związek celu, tj. np. wprowadzenia do obrotu narkotyków"- wyrok SN z 3 września 1998 roku, V KKN 331/97
W piśmiennictwie wyrażono pogląd, że możliwy jest także realny zbieg przepisów (art. 11 KK) z innymi przestępstwami z tego Rozdziału, np. 252-257, 260-263. A. Marek wskazuje że uczestniczenie w związku lub grupie zorganizowanej o charakterze zbrojnym i posiadanie broni palnej bez zezwolenia stanowi realny zbieg przestępstw z art. 258 § 2 i art. 263 § 2 KK.
Formy zjawiskowe
Czyny zabronione określone w KK charakteryzują się koniecznością wystąpienia w ich przypadku tzw. współsprawstwa koniecznego - do ich dokonania niezbędny jest udział w realizacji znamion więcej niż dwóch sprawców. Niemożliwe jest zatem ich dokonanie w postaci jednosprawstwa. Kierowanie i zakładanie z KK są już zachowaniami, których można dopuścić się w postaci sprawstwa, jednak także warunkiem dokonania tych czynów jest faktyczne współdziałanie sprawcy z innymi osobami, tymi, którymi sprawca kieruje lub do których jest adresowana jego działalność polegająca na zakładaniu przestępnej struktury. Tak zakładanie grupy przestępczej lub związku, jak i kierowanie nimi, szczególnie w przypadku struktur bardziej złożonych i wieloosobowych, może przybrać natomiast postać współsprawstwa (np. gdy podejmowanie władczych decyzji co do kierunków działania wieloosobowej i posiadającej złożoną strukturę grupy przestępczej leży w gestii kilku osób)
Niezbyt prawdopodobne wydaje się z kolei w praktyce wystąpienie sprawstwa kierowniczego występków określonych w KK - osoba, która kierowałaby braniem udziału przez inne osoby w zorganizowanej grupie przestępczej lub związku, sama z reguły dopuści się czynu opisanego w KK w postaci kierowania grupą lub związkiem. Choć w przypadku umieszczenia przez organizację przestępczą swojego członka w konkurencyjnym gangu i faktycznego kierowania działalnością tego członka w takim konkurencyjnym gangu przez osobę z jego "macierzystej" organizacji, należałoby rozważyć właśnie postawienie takiemu kierującemu zarzutu sprawstwa kierowniczego czynu z KK. Również nie można wykluczyć wystąpienia w praktyce sprawstwa polecającego czynów z art. 258 § 1 lub 2, gdy sprawca, wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleci jej przyłączenie się do już istniejącej struktury przestępczej.
Art. 259 Dobrowolne odstąpienie od udziału w zorganizowanej grupie przestępczej
Przepis zawiera klauzulę bezkarności sprawcy przestępstwa z art. 258 KK, który dobrowolnie odstąpi od udziału w zorganizowanej grupie lub związku oraz ujawni przed organem powołanym do ścigania przestępstw istotne okoliczności popełnionego czynu, lub zapobiegnie popełnieniu zamierzonego przestępstwa, w tym także przestępstwa skarbowego.(Stefański)
Ratio legis art. 259 KK jest stworzenie skutecznego instrumentu do walki ze zorganizowaną przestępczością, zachęcając do zrywania więzi łączących członków przestępczego związku lub zorganizowanej grupy w zamian za zapewnienie pełnej bezkarności (M. Flemming, W. Kutzmann)
Podmiot czynu zabronionego
Podmiotem mogącym skorzystać z dobrodziejstwa art. 259 KK może być tylko osoba, która bierze udział w zorganizowanej grupie lub związku mającym na celu przestępstwo, w tym i skarbowe, jak też osoba, która grupę taką lub związek zakłada lub nim kieruje. (Stefański)
Należy natomiast wykluczyć możliwość okazania czynnego żalu przez założyciela przestępnej struktury, który nie został następnie jej członkiem - osoba taka nie może bowiem spełnić warunku odstąpienia od udziału w grupie lub związku.(Królikowski)
Strona przedmiotowa
Czynny żal oznacza tutaj stan faktyczny, w którym sprawca rezygnuje z udziału w organizacji i donosi o niej władzy.
Odstąpienie od udziału w grupie lub związku mających na celu popełnienie przestępstwa oznacza rezygnację z uczestnictwa w nich na stałe. Podjęcie takiej decyzji woli musi zostać przez sprawcę zamanifestowane na zewnątrz, choć nie musi ono dotrzeć do świadomości pozostałych członków grupy lub związku (Flemming)
Aby nie podlegać karze, sprawca musi nie tylko dobrowolnie odstąpić od udziału w grupie lub związku, ale oprócz tego musi spełnić jeden z dwu alternatywnie wskazanych warunków: ujawnić przed organem powołanym do ścigania przestępstw wszystkie istotne okoliczności popełnionego czynu lub zapobiec popełnieniu zamierzonego przestępstwa (Marek)
"Ujawniać" to "uczynić coś jawnym". Wydaje się, że zwrot ten powinien być interpretowany analogicznie, jak użyty w art. 60 § 3 KK (por. komentarz do tego przepisu). Uznać należy zatem, że "ujawnieniem" jest przekazanie wiadomości, które nieznane były dotąd organom ścigania, względnie które według wiedzy sprawcy były dotąd organom takim nieznane. Ten ostatni pogląd dominuje w orzecznictwie SN.
Ujawnienie ma dotyczyć wszystkich istotnych okoliczności popełnionego czynu. Należy przez to rozumieć okoliczności dotyczące przynależności do grupy lub związku (względnie kierowania nim), bowiem określenie "czynu" najwyraźniej dotyczy przestępstwa z art. 258 KK. Przepis art. 259 KK zapewnia niekaralność tylko za przestępstwa z art. 258 KK, natomiast nie dotyczy odpowiedzialności za inne przestępstwa popełnione w ramach działania w grupie zorganizowanej lub związku. Ujawnienie informacji dotyczących innych przestępstw może ewentualnie dawać podstawę do stosowania art. 60 § 3 lub 4 KK.
Informacje "istotne" to takie, które pozwalają organom ścigania na likwidację zorganizowanej grupy lub związku, a więc także dane o innych osobach uczestniczących w przestępstwie.
"Organ powołany do ścigania przestępstw" - to każdy organ, do którego zadań należy ściganie przestępstw, niezależnie od tego, czy jest właściwy do ścigania danego przestępstwa
"Zapobiegnięcie popełnieniu zamierzonego przestępstwa" musi być skuteczne i pełne, nie wystarcza więc tylko podjęcie czynności zmierzających do zapobiegnięciu przestępstwa bądź zapobiegnięcie mu tylko częściowo. Zapobieżenie musi dotyczyć konkretnego planowanego przestępstwa. W doktrynie wskazuje się na znaczny rygoryzm tego warunku.(Stefański)
Strona podmiotowa
Warunkiem korzystania z instytucji określonej w art. 259 KK jest dobrowolność działania sprawcy. Wymóg dobrowolności należy rozumieć tak samo jak na tle innych przepisów odnoszących się do czynnego żalu, oznacza on zatem podjęcie przez sprawcę suwerennej decyzji woli o stałym wycofaniu się z działalności grupy lub związku. Bez znaczenia jest przy tym motywacja sprawcy, która nie musi zasługiwać na aprobatę - dobrowolne jest także wycofanie się z działalności przestępczej w przekonaniu, że już się ona sprawcy nie opłaca, czy pod wpływem namowy ze strony innej osoby (w tym funkcjonariuszy organów ścigania), o ile ostateczna decyzja jest wynikiem wolnej decyzji woli sprawcy.(Królikowski)
Recydywa- art. 64 i 65
Stosownie do art. 65 § 1 KK przepisy dotyczące wymiaru kary, środków karnych oraz środków związanych z poddaniem sprawcy próbie, przewidziane wobec sprawcy określonego w art. 64 § 2 KK (a więc działającego w warunkach recydywy specjalnej wielokrotnej) stosuje się także do sprawcy, który z popełnienia przestępstwa uczynił sobie stałe źródło dochodu lub popełnia przestępstwo działając w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa oraz wobec sprawcy przestępstwa o charakterze terrorystycznym. Natomiast zgodnie z art. 65 § 2 KK do sprawcy przestępstwa z art. 258 KK mają odpowiednie zastosowanie przepisy dotyczące sprawcy określonego w art. 64 § 2 KK, z wyjątkiem przewidzianego w tym przepisie zaostrzenia kary. Oznacza to, że zaostrzenie z art. 65 § 1 KK będzie miało zastosowanie dopiero wtedy, gdy sprawca określony w art. 258 KK nie tylko bierze udział w zorganizowanej grupie lub związku mającym na celu popełnienie przestępstwa, ale też popełnił co najmniej jedno przestępstwo działając w tej grupie lub związku
Artykuł 64 KK reguluje instytucje recydywy specjalnej zwykłej i szczególnej oraz określa przesłanki i konsekwencje związane z popełnieniem przestępstwa w ramach tych instytucji.
Recydywa specjalna zwykła
O recydywie specjalnej zwykłej mówimy przede wszystkim wtedy, gdy mamy do czynienia ze sprawcą karanym uprzednio za przestępstwo umyślne. W grę wchodzi każde przestępstwo umyślne zarówno występek, jak i zbrodnia. Sprawca skazany za poprzedni czyn nie musiał działać z zamiarem bezpośrednim . Wystarczające jest popełnienie poprzedniego przestępstwa z zamiarem ewentualnym. Poprzednie przestępstwo umyślne, o którym mowa w art. 64 § 1 obejmuje swym zakresem również przestępstwa kwalifikowane przez nieumyślne następstwo, o ile wyjściowe zachowanie sprawcy było umyślne.
Skazanie na karę pobawienia wolności- warunek recydywy
Poprzednie skazanie sprawcy opiewać musiało na karę pozbawienia wolności. A contrario - jeśli poprzednio sprawca skazany został jedynie na karę ograniczenia wolności albo grzywny, lub też sąd poprzestał na orzeczeniu środka karnego skazanie sprawcy w warunkach recydywy nie jest dopuszczalne.
Nie jest oczywiście dopuszczalne skazanie w warunkach recydywy sprawcy, który co prawda dopuścił się poprzednio podobnego czynu zabronionego, jednak nie podlegał karze, z uwagi na niepoczytalność i wobec którego zastosowano leczniczy środek zabezpieczający (art. 94 i n. KK)
Poprzednia kara pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne nie musi być odbyta w całości, jednak, aby skazać sprawcę w warunkach recydywy, konieczne jest odbycie przez niego co najmniej 6 miesięcy kary pozbawienia wolności.
Przedawnienie recydywy
Warunkiem przyjęcia recydywy jest popełnienie kolejnego przestępstwa w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary za poprzednie przestępstwo. Wskazany okres 5 lat zwykło się nazywać terminem przedawnienia recydywy. Początek wskazanego terminu biegnie: 1) od chwili odbycia kary w całości, albo 2) od odbycia części kary (co najmniej 6 miesięcy). Okres przedawnienia zaczyna biec z chwilą zwolnienia sprawcy z zakładu karnego.
Przestępstwo podobne
Aby zostać skazanym w warunkach recydywy, sprawca, który odbył minimum kary pozbawienia wolności musi w okresie przedawnienia recydywy dopuścić się umyślnego przestępstwo podobnego do tego, które popełnił wcześniej i za które odbywał karę.
Dwa kryteria przedmiotowe podobieństwa: 1) kryterium jednorodzajowości dóbr, w które godzi sprawca oraz 2) kryterium wyróżnionym ze względu na sposób działania sprawcy w postaci: użycia przemocy lub groźbą jej użycia. Jedno kryterium podmiotowe: działanie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.
Podobnie jak i poprzednio, również i obecnie za przestępstwa podobne uważa się te zgrupowane w jednym rozdziale KK. Formuła "przestępstwa należące do tego samego rodzaju" nie oznacza identyczności dóbr.
Wskazuje się, że co prawda przy ustalenie czy mamy do czynienia z przestępstwami podobnymi będzie miało ustalenie czy były one skierowane przeciwko temu samemu dobru prawnemu, będącemu przedmiotem ochrony, ale dopiero analiza okoliczności faktycznych danego czynu (przedmiotowych i podmiotowych) pozwala stwierdzić czy mamy do czynienia z tą tożsamością.
Zastosowanie przemocy- stosowanie przez sprawcę siły (środków fizycznych) w celu przełamania oporu drugiej osoby lub uniemożliwienia jej stawiania oporu albo też wpływanie za pomocą siły na kształtowanie woli osoby w określonym kierunku. (Majewski)
W przypadku stosowania przez sprawcę przemocy lub groźby jej użycia oraz gdy działa on w celu osiągnięcia korzyści majątkowej przyjmuje się podobieństwo nawet wtedy, gdy znamiona te nie należą do istoty określonego typu przestępstwa. (Zoll)
Kara
Wymierzając karę w warunkach art. 64 § 1 KK sąd ma możliwość przekroczenia o połowę górnego progu zagrożenia ustawowego.
Multirecydywa- recydywa wielokrotna
Odbycie przez sprawcę łącznie co najmniej roku kary pozbawienia wolności
Warunkiem multirecydywy jest odbycie przez sprawcę łącznie co najmniej roku kary pozbawienia wolności. Słusznie podnosi się w doktrynie, że "artykuł 64 § 2 KK nie wymaga, aby sprawca odbył co najmniej 6 miesięcy z "ostatniej" kary pozbawienia wolności (tj. kary orzeczonej w warunkach określonych w art. 64 § 1 KK); wystarczające jest odbycie przez sprawcę jakiejkolwiek części tej kary, byleby tylko był spełniony wymóg odbycia przez sprawcę łącznie co najmniej roku kary pozbawienia wolności"- (Majewski)
Sekwencja skazań, o którą chodzi w art. 64 § 2 jest następująca: pierwszy wyrok (za przestępstwo bez recydywy) - kara pozbawienia wolności odbyta w wymiarze co najmniej 6 miesięcy, plus drugi wyrok (recydywa) - kara pozbawienia wolności odbyta w dowolnym wymiarze, jednak suma dodawania okresów odbytych kar ma być równa lub większa niż 12 miesięcy.
Przedawnienie multirecydywy
Warunkiem multirecydywy jest popełnienie kolejnego przestępstwa w ciągu 5 lat po odbyciu w całości lub części ostatniej kary.
Podobieństwo przestępstw przy mutirecydywie
Skazany w warunkach art. 64 § 2 KK może zostać tylko ten, kto popełnia ponownie jedno z przestępstw enumeratywnie wyliczonych w tym przepisie. Może to być:
1) umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu, a więc każde przestępstwo z Rozdziału XIX. W katalogu nie mieszczą się inne przestępstwa, których następstwem jest śmierć człowieka, ciężki uszczerbek lub rozstrój zdrowia,
2) przestępstwo zgwałcenia, a więc przestępstwo z art. 197 zarówno w typie podstawowym, jak i jednym z typów kwalifikowanych (zgwałcenie wspólne lub ze szczególnym okrucieństwem),
3) oraz przestępstwa przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia. Ustawa imiennie wskazuje dwa takie typy: przestępstwo rozboju oraz kradzieży z włamaniem. Przestępstwem przeciw mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia będzie również: kradzież rozbójnicza (art. 281 KK), wymuszenie rozbójnicze (art. 282 KK), zabór pojazdu z użyciem przemocy (art. 289 § 3 KK).
Skutki prawne skazania w warunkach recydywy specjalnej wielokrotnej są surowsze, niż w wypadku skazania za recydywę zwykłą. Sąd jest zobligowany obligatoryjnie wymierzyć karę pozbawienia wolności przewidzianą za przypisane przestępstwo w wysokości powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, a może ją wymierzyć do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę. Odmienność w porównaniu z recydywą zwykłą polega, prócz obligatoryjnego pozbawienia wolności, na zaostrzeniu dolnej granicy kary.
Art. 65.
Artykuł 65 KK przewiduje surowe konsekwencje dla sprawców, którzy z popełnienia przestępstwa uczynili sobie stałe źródło dochodu lub popełniają przestępstwa działając w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa oraz wobec sprawców przestępstw o charakterze terrorystycznym.
W pierwotnym brzmieniu art. 65 KK odnosił się do dwóch kategorii sprawców: 1) przestępców zawodowych, 2) przestępców działających w zorganizowanej grupie albo związku. Nowelą z 16.4.2004 r dodano trzecią grupę: 3) sprawców przestępstw o charakterze terrorystycznym.
Przestępców zawodowych określa Kodeks jako tych, którzy z popełnienia przestępstwa uczynili sobie stałe źródło dochodu. W grę wchodzą różne przestępstwa: kradzieże, włamania, paserstwo, sutenerstwo, przyjmowanie korzyści majątkowych i inne.
Sprawca czyni sobie z przyjmowania korzyści majątkowej stałe źródło dochodu wówczas, gdy dopuszcza się przestępstwa wielokrotnie i z pewną regularnością, a takie zachowania stanowią dla niego sposób na uzyskiwanie dochodu, przy czym nie musi to być ani jedyne, ani główne jego źródło (Sąd Najwyższy)
Tradycyjnie uznaje się, że zorganizowaną grupę przestępczą tworzą co najmniej trzy osoby, których celem jest popełnienie określonych przestępstw lub też generalnie popełnianie przestępstw o luźnym związku, m.in. bez stałych ról, w każdym bądź razie o większym określeniu ról niż przy współsprawstwie.
W piśmiennictwie podkreśla się trafnie, że związek zakłada dłuższe lub wręcz trwałe istnienie. Kryteria organizacyjne związku przestępnego to: obowiązywanie zasad rekrutacji i usuwania członków, istnienie hierarchii przejawiającej się w ustaleniu kierownictwa, ustalenie zakresów kompetencji, podział zadań pomiędzy poszczególne osoby
Sąd orzekający ma obowiązek uwzględniać ex officio okoliczności zaostrzające ustawowy wymiar kary. Okoliczność popełnienia przestępstwa w ramach zorganizowanej grupy przestępczej skutkuje zaostrzeniem zasad odpowiedzialności karnej na takich samych warunkach, jak w przypadku powrotu do przestępstwa na zasadach określonych w art. 64 § 2 KK (SA w Lublinie II Aka 227/05)
Zmiany do KK w tym zakresie wprowadzono w celu implementacji decyzji ramowej Rady Europejskiej. Przestępstwo o charakterze terrorystycznym- art. 115 § 20 KK Sprawca przestępstwa o charakterze terrorystycznym, mimo że to może być jego pierwsze przestępstwo, karany jest zawsze jak multirecydywista.
Istotnym problemem jest uzgodnienie relacji pomiędzy art. 258 KK, kryminalizującym "branie udziału w zorganizowanej grupie przestępczej" a art. 65 KK. Zgodnie bowiem z § 2 art. 65 do sprawcy przestępstwa z art. 258 mają odpowiednie zastosowanie przepisy dotyczące sprawcy określonego w art. 64 § 2, z wyjątkiem przewidzianego w tym przepisie zaostrzenia kary. Odpowiedź zdaje się płynąć z wykładni językowej. Przepis art. 65 § 1 stanowi, że zaostrzenie z niego płynące dotknąć ma sprawcę, który "popełnia przestępstwo działając w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa". Jak widać warunkiem zastosowania surowszych konsekwencji przewidzianych w art. 65 nie jest sam udział w zorganizowanej grupie, lecz dopiero popełnienie w jej ramach przestępstwa. To za to przestępstwo sprawca zostanie potraktowany jak multirecydywista. Za sam udział w zorganizowanej grupie lub związku wobec sprawcy wymierzone zostaną środki karne oraz środki związane z poddaniem sprawcy próbie, jak wobec recydywisty wielokrotnego. Wymiar kary nastąpi w granicach zwykłego zagrożenia z art. 258 KK