Nowe realia polityczne i gospodarcze w szybkim tempie odmitologizowały fenomen przestępczości zorganizowanej, która stała się obecnie jednym z głównych i bardzo niepokojących problemów społeczno-ekonomicznych w Polsce. Gwałtownie wzrastająca w zakresie ilościowym, a zwłaszcza jakościowym przestępczość zorganizowana stanowi wyzwanie dla instytucji państwowych, przedstawicieli nauk prawnych, socjologów, psychologów. Poznanie jej istoty, uwarunkowań, mechanizmów, rozwiązań prawnych, tendencji jest jednym z warunków skutecznej walki z tym zjawiskiem, zarówno w sferze ustawodawczej jak i organizacyjnej, technicznej, taktycznej.
Zorganizowana przestępczość oraz zorganizowane przestępstwo to określenia, których zamiennie używanie w publicznych nośnikach informacji, wywołuje dużo nieporozumień. Jest to spowodowane nieznajomością genezy przestępczości zorganizowanej, różnic jakościowych w zakresie stopni zorganizowania przestępczych ugrupowań, różnorodności form i sfery działalności, a szczególnie specyfiką tej przestępczości ze względu na rejony występowania. Przestępczość zorganizowana jest pojęciem prawa karnego, kryminologii oraz polityki karnej.
Na temat definicji przez długi czas trwały spory. Specjaliści nie mogli wypracować jednolitej formy i struktury organizacyjnej. Działo się tak dlatego, że ten typ przestępczości elastycznie dostosowuje swoje wielorakie przejawy do zmian struktury gospodarczej i społecznej państwa. Reaguje on z dużą ruchliwością, stosując uniki na społeczne środki kontroli, a instrumenty stosowane w ściganiu i dochodzeniu tradycyjnej przestępczości tu całkowicie zawodzą.
Def. Zaproponowana przez Interpol określenie PZ przez wskazanie trzech elementów:
- struktury korporacyjnej
- działalności w celu osiągnięcia zysków oraz działania o charakterze bezprawnym
- opartym na zastraszaniu lub korupcji
Cechy zorganizowanej przestępczości:
(wg. Konwencji Narodów Zjednoczonych)
► więcej niż dwóch sprawców
► dłuższy lub nieokreślony czas działania
► motywowane dążeniem do zysku i władzy planowe popełnianie przestępstw
► przy wykorzystywaniu przemocy lub innych środków zastraszania
► przy wykorzystywaniu struktur przemysłowych, handlowych i innych
Przestępczość zorganizowana w Europie Zachodniej jest rozumiana w znaczeniu szerszym w porównaniu z tym zjawiskiem w Stanach Zjednoczonych, gdzie zorganizowani przestępcy stanowią określoną społeczność, działającą obok narodu i rządu. Obejmuje ona tysiące przestępców funkcjonujących w obrębie pewnych struktur o charakterze kompleksowym, podobnie jak wielkie przedsiębiorstwo. Brak zdecydowanej reakcji wynika między innymi z faktu swobodnej działalności gospodarczej, cechy systemu USA, co w konsekwencji ułatwia robienie przestępczych interesów przez syndykaty, kartele, konfederacje.
Kryminolodzy najczęściej preferują dwa ujęcia przestępczości zorganizowanej. Te ujęcia łączy natomiast powstanie lub też spowodowanie ożywionego popytu wśród ludności na towary i usługi o charakterze nielegalnym. Przestępczość zorganizowaną możemy ująć także w znaczeniu funkcjonalnym, przez które rozumiemy sposób popełnienia określonych przestępstw, czyli zorganizowane przestępstwo, oraz w znaczeniu strukturalnym, adekwatniejszym do przestępczości zorganizowanej, gdyż w tym przypadku chodzi o organizację przestępczą, w ramach której popełniane są przestępstwa . niezbędna jest także wiedza na temat genezy, podłoża historycznego oraz uwarunkowań socjologicznych wielkich organizacji przestępczych.
Mafia, która jest pierwowzorem przestępczości zorganizowanej, powstała około XVII-XVIII wieku, dla ochrony ludności przed nadużyciami najeźdźców. Od początku XVIII wieku, oprócz funkcji ochronnej w coraz większym stopniu zajmowała się pośrednictwem, które łączyło się zarówno z rozwiązywaniem wewnętrznych konfliktów społecznych, jak i kontaktami społecznymi, politycznymi i ekonomicznymi na zewnątrz. W tym też okresie zaczęły kształtować się tajne struktury, które przejmowały na siebie funkcje państwa: ochronną, represyjną i przedstawicielską wobec społeczności lokalnych. Profesjonalna tajna organizacja przestępcza, specjalizująca się w działalności politycznej, gospodarczej i kryminalnej. Działalność polega w szczególności na: -zorganizowanej przestępczości kryminalnej i gospodarczej nastawionej na osiąganie znacznych dochodów
-korumpowaniu urzędników, funkcjonariuszy publicznych oraz funkcjonariuszy wymiaru sprawiedliwości i organów ścigania
-praniu pieniędzy
-pozyskiwaniu osób wpływowych ze sfer administracji publicznej, administracji gospodarczej i polityki
- używaniu przemocy w celu zastraszania a nawet eliminowania osób występujących przeciwko mafii oraz tych, którzy nie podporządkowują się
-żądaniom kierownictwa przestępczej organizacji
Od innych form zorganizowanej przestępczości mafia różni się organizacją oraz przede wszystkim sferą wpływów politycznych i gospodarczych, która sięga nawet najwyższego szczebla władzy. Wewnętrzna struktura mafii ma charakter korporacyjny, zbliżony do struktury przedsiębiorstwa, w której ściśle określone są role poszczególnych członków organizacji. Ludzie mafii uzyskali wyłączność na transport zaopatrzenia, zostawali burmistrzami miast sycylijskich, otrzymywali koncesję na lukratywną działalność gospodarczą, zaczęli sięgać po polityczną władzę. Bez współpracy mafijnych bosów nie można było w wielu regionach budować, produkować, a nawet rządzić. System działania mafii polegał na wymuszaniu prowizji od przedsiębiorców pod groźbą strajku, wypadków czy zabójstw. Tak samo opłacali się producenci, kupcy, a nawet właściciele straganów. Zasady przyjęte przez mafię zaczęły obowiązywać także w życiu politycznym. Kto chciał dostać zamówienie publiczne na budowę autostrady, szkoły, na dostawę maszyn, na licencję handlową czy eksportową, ten musiał opłacać się partii politycznej, a ściśle jej skrytym głęboko skarbnikom.
Świat polityki i świat przestępczy zaczęła łączyć nić niezliczonych wspólnych
interesów. Rozbudzony po II wojnie światowej popyt na narkotyki i objęcie go patronatem mafii, zabezpieczał finansowo jej inne poczynania przestępcze. W okresie „ zimnej wojny” koła rządzące Włoch, aparat wymiaru sprawiedliwości, policja, służby specjalne celowo nie dopuszczały informacji o patologii życia publicznego. Gdyby rozmiary zła wyszły na jaw, komuniści piętnujący tą sytuację wygraliby wybory parlamentarne. To oznaczałoby zakłócenie równowagi polityczno-militarnej nie tylko w Europie 7 .Jak ważny był to czynnik, możemy wywnioskować ze skuteczności walki z mafią, która do 1990 roku graniczyła z zerem.
Działalność mafii obejmuje dziś wszystkie znaczące centra światowe. Wychodzą na jaw powiązania partii politycznych z mafią. Do dziś cztery partie rządzące we Włoszech
przestały istnieć. Ponad połowa deputowanych poprzednich kadencji stanęła przed sądem, setki osób zbiegło za granicę, wiele popełniło samobójstwa w więzieniach śledczych, oskarżenia nie ominęły nawet 7-krotnego premiera i 23-krotnego ministra Giulio Andreottiego. Siłę przebicia mafii stanowi rezultat niemalże organicznego zakorzenienia w strukturach społeczno-ekonomicznych oraz politycznych społeczeństwa zamieszkującego Sycylię i Południowe Włochy.
Stała się ona systemem władzy, jej artykulacją, metaforą i patologią. Mafia stała się
„Państwem na ziemi, gdzie Państwo jest tragicznie nieobecne, a nie mogą istnieć dwa państwa w jednym na mocy prawa” .Zastraszenie, korupcja, oszustwa, zabójstwa, uzależnienie są podstawowymi metodami osiągania celów. Nie mniej ważne jest także: infiltracja sfery gospodarki, związków zawodowych i aparatu władzy.
Członkowie organizacji mafijnej odznaczający się największą władzą i prestiżem.Selekcjonowani, zwłaszcza w Cosa Nostra według bardzo ostrych kryteriów. Najważniejszą cechą, która ma decydujące znaczenie dla zaliczenia do grona "ludzi honoru" jest pochodzenie kandydata. Preferowani są kandydaci wywodzący się z rodzin należących od pokoleń do mafii bądź związanych ze środowiskiem przestępczym. "Ludzie honoru" odznaczają się "męstwem", które oznacza zdolność do popełniania z zimną krwią nawet najcięższych przestępstw. Kandydat na "człowieka honoru" musi charakteryzować się tradycyjną moralnością; powoduje to, że eliminowane są nieślubne dzieci, rozwodnicy, osoby mające kontakt z prostytucją, homoseksualiści. Do "ludzi honoru" nie mogą zostać także zaliczeni krewni osób pracujących dla organów ścigania oraz sądownictwa.Przed przyjęciem do grona "ludzi honoru", które związane jest z tradycyjnym rytuałem inicjacji i złożeniem przysięgi, kandydat jest obserwowany przez pełnoprawnego członka Cosa Nostra. Ten ocenia postawę przy wykonywaniu zadań przez kandydata. Opiekun zwany jest prowadzącym, który po pozytywnej ocenie kandydata ma prawo wnosić o zezwolenie na "trzymanie przy sobie", czyli przyznanie prawa do regularnego udziału w czynach przestępczych popełnianych w interesie Cosa Nostra. Mafia sycylijska nie jest i nigdy nie była forma przestępczości jeśli wśród zwykłych opryszków i ludzi związanych z zorganizowana przestępczością trafi się jakiś mafioso, to przecież skoro wybrał obóz przestępców -już nie jest mafioso, jako ze mafioso nie jest przestępca. G.B. AvelloneHANDEL LUDŹMI,
Do groźnych organizacji przestępczych o zbliżonym sposobie działania do mafii należy:
- La Cosa Nostra – utworzona w USA, o mieszanym włosko-amerykańskim składzie, silnie 10 powiązaną z sycylijską mafią. Jej rodowód to czas prohibicji w Stanach Zjednoczonych. Obecnie posiada 25 rodzin (wykres 1, s. 9 );
- Neapolitańska Camorra – szczególnie agresywna i ekspansywną. Podobnie jak w innych organizacjach obowiązują w niej; zasada krwawej zemsty - vendetta oraz bezwzględny obowiązek milczenia - omerta, zwłaszcza wobec organów ścigania. Jej przybliżony skład to; 30 klanów podzielonych na 25 grup, w których skład wchodzi 106 rodzin, czyli razem około 5 tysięcy honorowych członków. Zajmuje się głównie: handlem środkami odurzającymi, prostytucją, organizacją kradzieży pojazdów, luksusowych towarów, dzieł sztuki;
- Kalabryjska N'drangheta to kolejna i najbardziej terrorystyczna organizacja. Składa się z 18 klanów podzielonych na 244 rodziny, ogółem około 5 tysięcy członków. Jej odłam to Nuova Sacra Corona Unita- 20 klanów, 1-1,5 tysiąca członków. Calambria, Reggio, Lecce to jej matecznik. Według przedstawicieli służb włoskich wchodzi ona pod przykryciem przedstawicieli polskich na rynek nieruchomości w Polsce.
Do liczących się organizacji zalicza się także: japońska Yakuza (Boryokudan) Określenie wywodzi się od tradycyjnej japońskiej gry karcianej zwanej "Hanafuda". Zwycięzcą rozgrywki był gracz, który kończył grę z kartami w ręku, których suma była największa i wynosiła równo 10, 20 lub 30. Układ "Ya - Ku - Za" oznacza 8 - 9 - 3, czyli dokładnie 20. Mianem "Yakuza" z czasem zaczęto określać osoby, które społeczeństwu nie przynosiły żadnego pożytku lecz stanowiły dla niego jedynie ciężar. Termin "Yakuza" nie występuje w tekstach ustawowych ani też nie jest oficjalnie używane przez Policję, gdyż pasuje bardziej jako określenie poszczególnych członków przestępczych grup, czy gangów.
Tradycyjne obszary działania "Yakuza" to gry hazardowe, wymuszenia pieniędzy za tzw. ochronę, handel narkotykami, stosowanie przemocy, gróźb i przekupstwa przy wyścigach konnych, motocyklowych, kontrola życia nocnego - kluby nocne, bary, kabarety. Obecnie aktywność "Yakuza" dotyczy w coraz szerszym zakresie przestępczości gospodarczej. Tworzone są tzw. przedsiębiorstwa fasadowe, które zajmują się interesami budowlanymi, handlem gruntami, operacjami finansowymi oraz usługami. Działalności tej towarzyszą poważne przestępstwa jak: oszustwa, fałszerstwa, wymuszenia, nielegalne gry hazardowe, handel bronią, przemyt.1960 - w Japonii 5119 grup przestępczych, co stanowi najwyższy wskaźnik w historii przestępczości w tym kraju. W 1963 grupy yakuza skupiały łącznie 184 091 członków. W 1992 roku było 158 grup, w których uczestniczyło 56 600 osób, w 1995 odpowiednio 234 grupy i 46 600 osób.Międzynarodowa działalność Yakuza jest w zasadzie ograniczona do obywateli japońskich i japońskich przedsiębiorstw. Największym japońskim gangiem jest Yamaguchi - gumi.
- chińskie triady (tzw. towarzystwa wtajemniczonych) - przed wojną pomagały utrzymywać porządek, obecnie szacuje się, że w 80-90% mają one powiązania z sferą rządową w gospodarce; organizacje finansowe powiązane z triadami - Tongi.; kolumbijskie kartele narkotykowe;
Kartel Kali oraz Kartel Medelin - to one pierwszy raz zastosowały mieszanie płynnej formy kokainy z plastykiem lub gumą, z której to wytwarzali figurki, kafle, części do maszyn itp., co miało ułatwiać handel narkotykami na całym świecie 9 ; indyjscy thakowie oraz wiele organizacji, których skala działania jest mniejsza od wyżej wymienionych. Od 1987 roku wyraźnych wpływów na świecie nabierają organizacje typu mafijnego z terenów byłego ZSRR, obecnie to tereny kilkunastu państw postkomunistycznych. Cechuje je brutalność i bezwzględność na niespotykaną skalę. Wchodzą one na rynki i teren innych grup zmuszając je do współdziałania lub defensywy. Przy takim tempie wzrostu mogą one stworzyć duże struktury międzynarodowe, groźniejsze od znanych dotąd organizacji przestępczych już na początku XXI wieku . Według jedynego do dziś raportu Instytutu Naukowo-Badawczego Prokuratury Federacji Rosyjskiej (ujawniony w 1991r.) tylko w latach 1986-88 organa ścigania ujawniły 2.607 grup przestępczych, posiadających cechy organizacji. Dokonały one około 20 tysięcy przestępstw, w tym 218 morderstw. Głęboko zakonspirowanych było 50 grup. Występowały w strefach przygranicznych silne powiązania: polsko-ukraińskie, polsko-białoruskie, polsko-litewskie itp .
Związek poszczególnych przestępstw z przestępczością zorganizowaną możemy
najszybciej rozpoznać przez tzw. indykatory rozpoznawcze stanów faktycznych, wyróżniających tego rodzaju przestępczość. Możemy je wskazać np. w:
- przygotowaniu i planowaniu przestępstwa,
- wykonaniu czynu przestępczego,
- wykorzystaniu / sprzedaży/ łupu,
- konspiracyjnym działaniu sprawców,
- powiązaniu sprawców bądź przestępstw,
- w strukturze grupy,
- pomocy dla członków grupy,
- dążeniach monopolistycznych,
- korumpowaniu osób wpływowych,
- działaniach w celu wywierania wpływu na opinię publiczną,
- uszczelnianie na zewnątrz .
Istniejące klasyfikacje form przestępczości zorganizowanej nie różnią się w sposób istotny od siebie, z wyjątkiem dyferencji jakościowej i ilościowej uzależnionej od specyfiki omawianych regionów działania i występujących tam typów organizacji przestępczych. Najbardziej miarodajną jest klasyfikacja przeprowadzona przez służby niemieckiej. Jest ona adekwatna do sytuacji w Polsce. Wydział Dochodzeń i Analizy (EA), na podstawie wniosków praktycznych wydziału EA-1, zajmującego się najgroźniejszą przestępczością zorganizowaną, w skład którego wchodzą 4 referaty: EA 11-14 – sporządził podział form przestępczości zorganizowanej, który przedstawia się następująco:
1. Przestępczość związana z narkotykami- wyróżnikiem tej przestępczości jest perfekcyjne zorganizowanie oraz głębokie powiązania międzynarodowe obejmujące zarówno produkcję jak i handel. duże znaczenie dla działań rozpoznawczych i wyprzedzających ma tu specyfika produkcji, czy dany rejon jest naturalną bazą, czy też wykorzystywany do produkcji syntetyków, czy punktem docelowym, czy tylko wykorzystywanym do tranzytu itp.. Z tą formą przestępczości nieodłącznie związane są takie wskaźniki jak; rynki dystrybucji, wwóz, wywóz i przewóz większych ilości narkotyków wszelkimi możliwymi drogami, we wszelkiego rodzaju przesyłkach i środkach transportu, nieproporcjonalnie wysokie wydatki na podróże czy transport określonych materiałów np. wykorzystywanie drogi morskiej zamiast tańszej lądowej, uderzająca zgodność wykorzystywanych dróg, środków i metod łączności, wwóz, wywóz, przewóz przez kurierów mających bezpośrednio przy sobie bądź w organizmie ukryte większe ilości narkotyków, pozyskiwanie kurierów, kosztowne techniczne urządzenia do oczyszczanie, uzyskiwania i produkcji, przerzucanie większej ilości narkotyków w obrębie kraju jak i za granicę, współdziałania międzynarodowe w celu regulacji rynku narkotykowego, w tym akcje promocyjne w celu pozyskiwania nowych możliwości zbytu przez początkowe bezpłatne rozdawnictwo w upatrzonych grupach społecznych, tworzenie wszelkiego rodzaju zabezpieczeń przed dekonspiracją góry np., jednostki rozprowadzające nie są w żaden sposób powiązane z samą organizacją itp. 23 .
2. Przestępczość związana z bronią, środkami wybuchowymi i rozczepialnymi- w
obrębie tej formy wyróżnimy przestępczość związaną z zaopatrywaniem w większe ilości tych środków odbiorców w innych krajach oraz przestępstwa z zaspokojeniem rynku lokalnego. Tą drogą nabywają te środki osoby, które nie mogłyby tego uczynić w sposób legalny. Do charakterystycznych wskaźników związanych z tą formą zaliczymy; podejrzane okoliczności transportu w odniesieniu do czasu, rodzaju, miejsca, rozbieżności w dokumentacji, fikcyjni odbiorcy, pojawianie się większej serii broni z ciągłą numeracją, pojawienie się niewystępującej w obrocie broni wojskowej, częste powiązania z osobami, firmami zajmującymi się legalnym handlem w tym zakresie oraz infiltracja tych grup albo wykorzystywanie ich do swoich celów przez tajne agendy rządowe co później często wymyka się im spod kontroli itp..
3. Fałszerstwa pieniędzy, dokumentów itp. - wytwarzanie i rozprowadzanie większej ilości fałszywych krajowych i obcych znaków pieniężnych często przez wynajęte do tego osoby nie związane z grupą. W ostatnich latach rozwija się ten proceder na papiery wartościowe związane z obrotem gospodarczym, znaki akcyzowe oraz na wszelkiego rodzaju dokumenty. Jest to domeną działania bardzo dobrze zorganizowanych grup, skupiających wytwórców matryc i innych środków techniki fałszerskiej, dostawców urządzeń poligraficznych najnowszej generacji, dostawców papieru, kolporterów itp.
4. Przestępczość gospodarcza - możemy tu wyróżnić; przestępstwa na rynku ubezpieczeń, przemyt towarów, nielegalny transfer technologii, przemyt siły roboczej, przestępstwa w obrocie bankowym, przestępstwa podatkowe, piractwo towarowe, korupcję, przestępstwa ekologiczne, przestępstwa związane z obrotem bezgotówkowym itp.. Ta forma przestępczości zorganizowanej dotyka takich sfer życia jak: obrotu towarowego z zagranicą (przemyt, fikcyjny tranzyt i reeksport alkoholu, wyrobów tytoniowych, sprzętu elektronicznego, samochodów, dzieł sztuki), obrotu finansowo bankowego (kredyty dla nieistniejących firm, pranie brudnych pieniędzy, oszustwa podatkowe w tym i z VAT, nie kontrolowany skup i wywóz dewiz), sfera prywatyzacji majątku narodowego (celowe prowadzenie przedsiębiorstw państwowych do likwidacji, zaniżanie ich wartości, zawyżanie wartości raportów rzeczowych), skup papierów wartościowych przez podstawione osoby, bezzasadne przechwytywanie zamówień rządowych przez zbędnych pośredników, działalność ubezpieczeniowa (wyłudzanie odszkodowań), polityka celno-podatkowa , sektor prywatny (planowane upadłości,
zawyżanie cen towarów, tworzenie fikcyjnych spółek. Przestępczość z użyciem przemocy - obejmuje ona wszelkiego rodzaju wymuszenia, wyłudzenia pieniędzy za ochronę, napady rabunkowe, czyny przeciwko życiu.
6. Przestępczość przeciwko własności - jak kradzież i przemyt samochodów, paserstwo, włamania do obiektów gospodarczych i prywatnych, kradzież ładunków, kradzież na zamówienie dzieł sztuki i innych dóbr itp .
7. Przestępczość związana z życiem nocnym - np.: handel żywym towarem, sutenerstwo, kuplerstwo, uszkodzenia ciała itp.. Charakteryzuje się ona następującymi wskaźnikami; zwracające uwagę gromadzenie się cech środowiska kryminalnego wśród personelu nocnych lokali (portierzy, kelnerzy, prowadzący interes, właściciele), niewyjaśnione uszkodzenia ciała wymienionych wyżej osób, szybkie wymiany personelu, prostytutek po fakcie zwrócenia na nich uwagi przez organy ścigania, rotacja w obrębie znanych kryminalistów - pojawiają się nie znane osoby w tym środowisku, zauważalny respekt do określonych osób związanych z funkcjonowaniem życia nocnego ze strony miejscowego środowiska kryminalnego.
Wg specjalny komitet kierowany przez I.R. Kaufmanna, trzy znamienne dla wszystkich znanych organizacji przestępczych na świecie cechy tj.:
1. Długo istniejąca i mająca wewnętrzną hierarchię organizacja o ograniczonej liczbie stałych członków, ukierunkowana na osiąganie korzyści finansowych z nielegalnej
działalności, nie powstrzymująca się od groźby użycia przemocy, czy też faktycznie stosująca przemoc do osiągnięcia tego celu.
2. Organizacje takie cieszą się wsparciem ze strony skorumpowanych urzędników państwowych, prawników oraz biznesmenów.
3. Mogą one także liczyć na poparcie oraz społeczny prestiż ze strony specjalistów, opiniodawców w handlu i przemyśle, prominentnych rezydentów itp.
Taki podział nie jest jednym i bardzo długo można by było wymieniać cechy dla tego typu organizacji. Jednak możemy je usystematyzować w trzech kategoriach cech tj. organizacyjnych, kompetencyjnych oraz funkcjonalnych.
Do cech organizacyjnych zaliczymy: trwały związek większej liczby osób, hierarchiczność i centralizację, utrzymywanie wewnętrznej spójności. Cechy kompetencyjne to: brak ograniczeń co do określonych typów przestępstw, wykorzystywanie najnowszej techniki, utrzymywanie posłuchu i lojalności członków, mobilność i kontakty międzynarodowe, uszczelnianie wewnętrzne i zewnętrzne, konspiracja, pranie pieniędzy, wchodzenie w legalne życie gospodarcze i publiczne przez wykorzystanie nielegalnie zdobytych środków albo przez zastraszenie, szantaż, przekupstwo itp.. Do trzeciej i ostatniej kategorii cech funkcjonalnych zaliczymy: monopol w działaniach przestępczych na swoim terenie , a przez to możliwość wpływania także na przestępczość tradycyjną, zaspokojenie zapotrzebowania na określone towary i usługi uznane za sprzeczne z prawem bądź też bardzo trudno osiągalne, kontrola potrzeb, ich wzbudzanie przez regularne łamanie prawa. H. D. Schwind wyróżnił trzy hierarchiczne stopnie grupowej działalności przestępczej, którymi są:
- przestępczość grup (band) - będąca luźniejszym organizacyjnie związkiem
mającym na celu popełnienie przestępstwa.
- przestępczość zorganizowaną ( której jeszcze nie towarzyszy określenie
mafijnego celu, ani też nie wykazuje cech struktury typowej dla organizacji mafijnej)
- mafia jako najwyższy szczebel przestępczości zorganizowanej.
Są one uzupełniane niezależnymi, zagranicznymi grupami o mniej lub bardziej trwałej hierarchiczno-personalnej strukturze. Osoby kierujące tymi grupami wyszukują z zespołu aktywnych przestępców do określonych przestępnych zadań sprawców (specjalistów), i stosownie do rodzaju zaplanowanego kryminalnego projektu kompletują w formie elastycznej składy grup potrzebnych do określonych zadań. Między płaszczyznami kierowniczymi, wykonawczymi i doradczymi znajdują się płaszczyzny komunikacyjne oraz warstwy izolacyjne i buforowe. Względy rynkowo-gospodarcze i interesy bezpieczeństwa określają wybór przestępstw i ofiar. Kierowanie takimi grupami oraz prowadzenie działań przestępczych wymaga stosowania metod, które nie są obce także niektórym służbom państwowym.
Są to:
1. Zakonspirowanie - wszelkie czynności, spotkania itp. Są całkowicie zabezpieczone przed zwykłą obserwacją lub podsłuchem. Występuje kontra obserwacja. Spotkania są często pozorowane lub przygotowuje się je przez przemyślne inscenizację. Wykorzystywane są wszelkie sposoby niedostępne dla policyjnej informacji. Obserwacje i kontra obserwacje odbywają się jak zawody sportowe. Rozmowy są prowadzone w żargonie, zmienia się kody, nie wymienia nazwisk. Gdy jest podejrzenie podsłuchu często specjalnie podnosi się słuchawkę i ponownie odkłada na bok lub na widełki aparatu przy czym stale zmienia się wykorzystywane połączenia telefoniczne. Środki maskujące stosowane są z dużą elastycznością w celu zminimalizowania ryzyka. Używa się często działań, które stanowią rdzeń pracy służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo państwa.
2. Rekrutacja - do tego celu wykorzystuje się zakłady karne i określone lokale jako ośrodki porozumiewania się. Służą temu też miejsca wypoczynkowe i rozrywkowe. Dla rekrutacji istotne są; przeszłość kryminalna i wspólne doświadczenia. Unika się przeszłości rzucającej cień (tzn. znanej bardzo dobrze policji), osób uzależnionych, chyba że są potrzeby do specyficznej, jednorazowej akcji. Najpierw kandydat jest sprawdzany, potem urabiany stopniowo, przez co chce się go całkowicie uzależnić, co ułatwia w późniejszym okresie kierowanie tą osobą. W przypadku nawet małych wątpliwości sprawdzanie może być ponawiane.
3. Utrzymywanie spójności - występuje tu pojęcie; lojalność przymusowa bez przymusu, ponieważ łączy wszystkich własny interes. Przemoc nie jest w każdym wypadku symptomatyczna dla zorganizowanej przestępczości. Jest ona środkiem, przy groźbie którego wymusza się lojalność, jednakże cofa się przed nią, by nie zwrócić uwagi 29 policji. Najczęściej jednak spoiwem grupy jest zapewnienie korzyści i przyjemności. W przypadku zagrożeń, aresztowania itp. Używa się wszelkich środków pomocy jak: angażuje się adwokatów dla zastraszenia świadków, pomoc przez świadków
odciążających, pomoc rodzinie, pieniądze na kaucje itp.. Czyni się wspólny front przeciw policji. Często wypuszcza się celowo nieprawdziwe informacje lub celowo obciąża przez kupione osoby funkcjonariuszy utrudniających działalność. Pomawia się ich o dyskredytujące w opinii społecznej sprawy. Sankcje przeciwko zdrowiu, życiu stosuje się wobec osób zeznających przeciwko grupie, gdy inne metody zastraszenia nie dały rezultatu. Dobrowolne odejście jest rzadkością ponieważ ta przestępczość daje duże możliwości zarobkowe a osoba ta i tak wcześniej czy później zostałaby wykorzystana. Eliminację skrytobójczą a w ostateczności głośne zabójstwo stosuje się w ostateczności, gdy ofiary nie można dojść inaczej.
4. Walki konkurencyjne o wpływy - rynek daje wystarczające zarobki dla wszystkich to też poprzez różne układy, umowy wszyscy się tolerują. Unika się raczej niepokojów i spraw rzucających się w oczy. Walki konkurencyjne są rzadkie. Niekiedy podejmowane są gwałtowne akty, które mogą i powinny być bardzo spektakularne, aby ukarać kogoś dla przykładu i aby zastraszyć wymiar sprawiedliwości. Natomiast ciche walki konkurencyjne są szeroko rozpowszechnione. Przez nacisk na ceny odpędza się klientów. Często odbywają się rozmowy o podziale rynku, które są respektowane, a w przypadku konfliktu dotyczącego groźniejszych organizacji prowadzone są mediacje, które mają służyć załagodzeniu sprawy i pokryciu strat. Są oczywiście odstępstwa od tych reguł (np.: w „walce” o Włocławek uczestniczyło prawie 100 osób, którzy przez dwie doby oblegali hotel Ciniewski; w „bitwie” o Terespol uczestniczyła grupa kilkudziesięciu osób a przywódcą jednej z nich był były funkcjonariusz SB; od grudnia 1997 do kwietnia 1998 giną w zamach m.in. J.K, A.S., Andrzej G., W.N., Artur G. Co zdaniem policji jest przejawem walki o strefy wpływów lub „starych” z „młodymi”). Ale wśród przywódców istnieje świadomość względnej zależności, iż w korelacji także osiąga się wysokie, nielegalne zyski bez niepotrzebnego rozgłosu i zainteresowania organów ścigania (np. M. i K z Trójmiasta). Panuje tu reguła, że wszystko co zakazane i owocne nadaje się do wykorzystania.
5. Praktyka prania pieniędzy - rozprawy z władzami podatkowymi są bardziej odczuwalne niż działania organów ścigania karnego (w Polsce nie ma jeszcze należytego współdziałania tych organów). Legalizacja nielegalnie zdobytych dochodów jest piętą achillesową zorganizowanej przestępczości 38 . Nielegalne pieniądze są lokowane w
nieruchomościach, dziełach sztuki, w przemyśle rozrywkowym. Większość nielegalnych
interesów musi być finansowana z góry, dlatego potrzebne są duże sumy w gotówce..
Pranie pieniędzy dokonywane jest drogą przelewania wysokich sum przez konta bankowe krajowe i zagraniczne, przy wykorzystaniu legalnych transakcji bądź łańcuchów transakcyjnych albo przewozi się je przez kurierów. Profesjonaliści od prania pieniędzy posługują się obywatelami innych państw, wynajmując ich do firmowania zakupu na licytacjach różnych atrakcyjnych obiektów, nieruchomości. Przeznaczają około 10% sumy na prowizją. Trzeba zaznaczyć, że wykorzystywane są wszelkie możliwości, które daje swoboda gospodarcza, a także obowiązująca w państwie demokratycznym zasada swobodnego działania jednostki (co prawo nie ogranicza należy do sfery działania jednostki). Zdaniem specjalistów z Unii Europejskiej, systemy bankowe postkomunistycznej Europy nie mają doświadczenia i brakuje personelu do tworzenia skutecznej sieci kontroli.
6. Oddziaływanie na władze - dla odwrócenia uwagi (także wprowadzanie swoich kandydatów do władz) np. już kilka lat temu UOP ujawnił, że w jednym z województw przestępcze organizacje usiłowały doprowadzić do powołania „swojego” człowieka na stanowisko wojewody w celu uzyskania urzędowych zezwoleń bądź uniknięcia cofnięcia tych zezwoleń próbuje się wpływać na władze. Odbywa się to albo w sposób pośredni, dając pieniądze na cele dobroczynne, pokazując się z politykami dla utrzymania pozytywnego wizerunku lub zapraszając osobistości życia publicznego albo przez bezpośrednie oddziaływanie. struktury przestępcze wyspecjalizowane w działalności na szkodę Skarbu Państwa, systemów bankowych i innych podmiotów gosp. (sprawcy ci są najczęściej wykształceni, wyspecjalizowani w określonych dziedzinach).
Statystyczny sprawca:
- mężczyzna (94%)
- nie pracuje / nie uczy się (47%)
- ma zatrudnienie (40%)
- uczy się (6%)
- emeryt / rencista (4%)
- bezrobotni bez zasiłku (2%)
Często jest to wynikiem niezdrowej konkurencji, która absolutnie nie powinna mieć miejsca. (operatywność i zdolność myślenia u niektórych wysoko postawionych osób przybiera zgoła odmienny kierunek np. według danych NIK jeden z członków Sztabu Generalnego WP bez stosownej zgody pełnił funkcję członka rady nadzorczej jednej z agencji ochrony, inny oficer ze sztabu był zaś dyrektorem tej firm. W skład jej rady nadzorczej wchodził również szef Wojewódzkiego Inspektoratu Obrony Cywilnej. Usługi konwojowania w ramach agencji ochrony wykonywały Nadwiślańskie Jednostki Wojskowe. Biuro Ochrony Rządu wykonywało usługi w zakresie ochrony osób i mienia). Dużo zależy w tej materii od podejścia do tych zagadnień bezpośrednich przełożonych, od ich zdolności i operatywności. Minister SWiA zapowiedział utworzenie ośrodka koordynacji działań wszystkich służb, co może zminimalizować podane niesprawności. Bezpośrednio związana z zwalczaniem przestępczości zorganizowanej, choć nie tylko jej, jest współpraca, która powinna istnieć między rzecznikami prasowymi służb ścigania a przedstawicielami publicznych środków przekazu. Ze względu na pomoc jaką mogą one przynieść przez ich bezpośredni wpływ na zachowanie społeczeństwa ta współpraca wydaje się niewystarczająca. W Europie Zachodniej do wielu poważnych spraw specjalnie wyznacza się 1-2 osoby z grupy funkcjonariuszy, którzy w danej sprawie są odpowiedzialni za kontakt ze środkami masowego przekazu. Świadczy to o poważnym podejściu do wiedzy społeczeństwa na temat ich pracy, jej kontroli, a w efekcie większej przychylności i zaufaniu do pracy tych organów.
W Polsce często zapomina się o tym. Pomijając gazety brukowe oraz to, że mass media nie są należycie przygotowane by pokazywać zagrożenia ze strony przestępczości zorganizowanej, to ich niedocenianie lub blokada informacji rodzi eksponowanie sensacyjnych wątków z rezygnacją z rzeczowej analizy oraz lekceważenie przez te organy skutków jakie takie niefachowe publikacje mogą przynieść w zakresie świadomości społecznej. Jeżeli organy ścigania chcą szukać poparcia społecznego dla swoich działań muszą zwrócić na to więcej uwagi. Oprócz kilku czynników natury organizacyjnej wymienionych wyżej, ważne są także czynniki wynikające z nieefektywnego funkcjonowania aparatu karnego, mające swe źródło m.in. w słabym wyposażeniu technicznym, niekiedy w braku profesjonalizmu, uwarunkowaniach finansowych i kadrowych (np. Biuro ds. Narkotyków KGP zostało wyposażone w przeważającej części przez USA - sprzęt, Anglię - komputery). Brak szybkiego przepływu aktualnych informacji pomiędzy służbami policyjnymi, skarbowymi, celnymi, podatkowymi itd., słaba znajomość języków obcych, nie zawsze jednolicie rozumiane pojęcie przestępczości zorganizowanej i znajomości regulacji prawnych (choć jest już zauważalny postęp) to kolejne czynniki na które zwracają nam uwagę eksperci zachodni. Wobec chęci wejścia do struktur europejskich powinniśmy zwiększyć intensywność działań w tych sprawach. Zdaniem m.in. V. Gehma jednym z najpoważniejszych utrudnień w walce z przestępczością zorganizowaną jest słaba międzynarodowa i narodowa współpraca między policją, bankami i innymi instytucjami w ramach pomocy prawnej. Stosowane dotychczas sposoby uzyskania pomocy prawnej biegnące nie bezpośrednio do podobnych instytucji w danym kraju ale przez ambasady, konsulaty, ministerstwa sprawiedliwości i spraw zagranicznych, utrudniają i znacznie opóźniają wszelkie czynności.
Szybkie uzyskanie określonych informacji jest w wielu przypadkach gwarantem procesowego sukcesu.
Instytucje powołane do walki z przestępczością zorganizowaną:
1. Policja
2. Prokuratura
3. Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencja Wywiadu
4. Żandarmeria Wojskowa, Służby Informacyjne
5. Służby celne
6. Straż graniczna
7.Organizacja Narodów Zjednoczonych
8. Interpol
9. Europol
10. FATF
11. UCLAF
12. EUROJUST
1. Policja
- w 1994 MSW powołało Biuro do walki z PZ. Centrala w Warszawie, oddziały w dużych miastach- współpraca międzynarodowa od 1990 – bezpośrednio prowadzona jest przez Biuro Współpracy Międzynarodowej KGP (z Interpolem, Europolem i GrupąZadaniową ds. Zwalczania PZ Regionu Morza Bałtyckiego)- umowy bilateralne - cel: usprawnienie szybkiego przekazywania informacji i współdziałania przy przekazie ścigania kontynuowania bezpośredniego pościgu
2. Prokuratura
Biuro ds. Przeciwdziałania PZ Prokuratury Krajowej
Cel: koordynacja działań prokuratury z działaniami innych organów ścigania celem takiego ukształtowania postępowania przygotowawczego, by wyjaśnione zostały okoliczności dotyczące struktury i składu osobowego ujawnionej grupy przestępczej oraz mechanizmu popełnianych przestępstw
= Zespół Koordynacji Ścigania PZ
= Zespół ds.. Współpracy Międzynarodowej
3. Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencja Wywiadu.Utworzone 29.VI.2002r. mocą ustawy z dnia 24.V.2002r.o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu (Dz. U. Nr 74, poz.676). AW jest właściwa w sprawach ochrony bezpieczeństwa zewnętrznego państwa.Agencja Wywiadu : katalog zadań w art. 6 ust. 1 ustawy: pkt.5 – rozpoznawanie międzynarodowego terroryzmu, ekstremizmu oraz międzynarodowych grup przestępczości zorganizowanej pkt.6 – rozpoznawanie międzynarodowego obrotu bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi, środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi oraz towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa , także rozpoznawanie międzynarodowego obrotu broniąmasowej zagłady i zagrożeńzwiązanych z rozprzestrzenianiem tej broni oraz środków jej przenoszenia
4. Żandarmeria Wojskowa i Służby Informacyjne
Żandarmeria Wojskowa – czynności operacyjno – rozpoznawcze i dochodzeniowo –
śledcze; wykrywanie, ściganie, zapobieganie
WSI – rozpoznawanie i przeciwdziałanie
5, 6. Służby celne i straż graniczna
7. Organizacja Narodów Zjednoczonych
8. Interpol został powołany do walki z przestępczością międzynarodową. Obecnie działalność Interpolu koncentruje się na następujących obszarach:
zwalczanie przestępczości narkotykowej i zorganizowanej,
zwalczanie przestępczości ekonomicznej,
poszukiwanie zbiegłych przestępców,
zwalczanie terroryzmu i zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego,
zwalczanie handlu ludźmi.
9. Europol- głównym celem jest stworzenia narzędzia w ramach UE do walki z PZ. Działalność dotyczy następujących sfer: przemyt narkotyków; przemyt materiałów radioaktywnych nielegalna imigracja i przemyt ludzi przez granicę; kradzież i przemyt samochodów, pranie brudnych pieniędzy. Z czasem doszło: handle ludzkimi organami, zabójstwa, działalność o podłożu rasistowskim, fałszerstwa, przestępstwa komputerowe, korupcja, przemyt broni, handel zwierzętami pod ochroną, przestępstwa ekologiczne.
10. FATF - Financial Action Task Force on Money Loundering (z OECD – Org. For Economic Co-operation and Development) Grupa zadaniowa ds. prania brudnych pieniędzy Cel: analiza metod prania i opracowywanie środków zwalczania
11. UCLAF (Unite de Coordination de la Lutte anti- fraude) powołane ds. zwalczania oszustw w Europie.Dochodzenia administracyjne w celu wzmocnienia walki przeciwko przestępstwom handlowym, korupcji i innej nielegalnej działalności
12. Eurojust
Organizacja złożona z przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości i odpowiedzialni za prowadzenie postępowania przygotowywawczego w sprawach karnych (sędziowie, prokuratorzy, funkcjonariusze policji) Cel: zwalczanie PZ w EuropieTendencje rozwoju PZ w Europie
a) brutalizacja i wzrost gotowości do stosowania przemocy;
b) wzrastająca profesjonalizacja i technizacja;
c) wzrastająca korupcja;
d) wzrost międzynarodowej współpracy zorganizowanych grup przestępczych ;Pranie pieniędzy I półrocze 2004 – 65 postępowań przez Centralne Biuro Śledcze w sprawie nielegalnego wprowadzenia do obrotu w sumie 517 mln zł. Wykrywalność tych przestępstw rośnie Przez trzy lata do połowy 2004 r. Główny Inspektorat Informacji Finansowej przy Ministerstwie Finansów zbadał prawie 2,5 tys. podejrzanych transakcji. W 354 przypadkach zawiadomił prokuraturę o popełnieniu przestępstwa. W latach 2000-03 policja prowadziła tylko 62 postępowania przygotowawcze, dotyczące prania pieniędzy - mówił Marcin Klimczak z Pricewaterhouse Coopers na konferencji poświęconej zapobieganiu tego typu przestępstwom.
W Polsce pierze się nawet 5 mld USD rocznie (około 16 mld zł) Krajowe gangi czerpią z tego 1,5-2 mld USD (4,8-6,4 mld zł) zysku. Państwo traci ponad 1 mld zł dochodów. Nielegalne źródła dochodów to są :wyłudzenia zwrotu VAT, nielegalny handel paliwami bez akcyzy. Inne to produkcja i handel narkotykami, a także nielegalna produkcja papierosów. Mechanizm prania brudnych pieniędzy. Do nowo otwieranych spółek (często powiązanych z zagranicznymi), kupowane są za „brudne pieniądze” akcje firm i jednostki funduszy inwestycyjnych. Przelewane są na konta podstawionych osób. Niekiedy przestępcy tworzą fikcyjne wierzytelności, które następnie wprowadzają do obrotu."Puls Biznesu". „handlem żywym towarem”.
• Proceder polegający na werbowaniu, transporcie, przekazywaniu, przechowywaniu lub przyjmowaniu osób, niezależnie od ich zgody, z zastosowaniem gróźb lub użyciem siły, lub
też z wykorzystaniem innej formy przymusu, uprowadzenia, oszustwa, wprowadzenia w błąd, nadużycia władzy lub wykorzystania słabości, wręczenia lub przyjęcia korzyści dla uzyskania zgody osoby mającej kontrolę nad inną osobą, w celu wykorzystania: prostytucji innych osób, lub inne formy wykorzystania seksualnego, pracę lub usługi o charakterze przymusowym, niewolnictwo lub praktyki podobne do niewolnictwa, zniewolenie, albo usunięcie organów.
Wg. Europolu handel ludźmi to „poddanie osoby rzeczywistej i bezprawnej kontroli innych osób, poprzez użycie przemocy lub gróźb, lub przez nadużycie władzy lub intrygę, szczególnie w celu odnoszenia korzyści z prostytucji, form seksualnego wykorzystywania i napastowania nieletnich, lub handlu porzuconymi dziećmi. Te kategorie wykorzystywania obejmują również produkcję, sprzedaż lub dystrybucję materiałów zawierających pornografię dziecięcą”.
• Roczne obroty szacowane na 7 mld. dolarów, powiązany często z handlem bronią, prostytucją, wykorzystaniem dzieci.
Uwzględniając specyfikę przestępczości zorganizowanej, wyrachowanie i bezwzględność jej sprawców, która w dużej części tylko pozornie nie wiąże się z ofiarami (np.: handel narkotykami, handel bronią, przestępstwa ubezpieczeniowe, przeciwko środowisku, nielegalne gry hazardowe, zorganizowana prostytucja itp. bądź ofiary same uwikłane są w nielegalną działalność, szkody społeczne i gospodarcze jakie ona przynosi) oraz to, że centralne figury świata przestępczego rzadko są oskarżane z przyczyn m.in. wymienionych wyżej, a w przypadku takiego wyjątku ich „biznes” kręci się nadal, grupa rekonstruuje się, a ekonomia i infrastruktura pozostaje nietknięta potrzeba zastosowania przez państwo środków wyjątkowych nie powinna budzić wątpliwości.
Bibliografia:
Wojciech Filipowski „Przestępczość zorganizowana-ujecie prawne i kryminologiczne”