KULTURA
Kultura (z aciny cultura - uprawa, ksztacenie), caoksztat materialnego i duchowego dorobku ludzkoci, a take ogó wartoci, zasad i norm wspóycia przyjtych przez dane zbiorowoœci; wszystko to, co powstaje dziki pracy czowieka, co jest wytworem jego myli, dziaalnoci. Kultura dzieli si na: materialn, której zakres pokrywa si z pojciem cywilizacja, i duchow - ogó wytworów i osigni z dziedziny sztuki, nauki, moralnoci, funkcjonujcych w postaci np. dzie artystycznych, wierze, obyczajów, a take uznanych wartoci, takich jak: prawda, sprawiedliwoœć, wolnoœć, równo itp.
Kultura odnosi si do poszczególnych sfer ycia spoecznego, np. kultura polityczna, kultura prawna, kultura pracy, kultura ycia codziennego. Pojcie kultura ma dug tradycj. W staroytnoci termin ten uywany by pocztkowo w znaczeniu “uprawy roli”, Cyceron (103-43 p.n.e.) uywa tego pojcia, nazywajc filozofi cultura animi - “uprawa umysu”. Póniej kultura oznaczaa ksztacenie, doskonalenie czynnoci i tworów dziaalnoci ludzkiej. W XVIII w. pojcie kultury odnoszono do umysowego ycia czowieka oraz do rozwoju sztuki i wiedzy. W XIX w. posugiwano si zamiennie terminem kultura i cywilizacja. W XX w. rozpowszechnio si pojmowanie kultury jako systemu wartoci, norm i ideaów w przeciwiestwie do cywilizacji traktowanej jako zespó procesów i osigni materialnych. Obecnie kultur pojmuje si szeroko, tj. zarówno jako normy, wartoci i wzory zachowa, jak i efekty oraz procesy tworzenia dóbr naukowych, artystycznych czy technicznych.
Kultura jest zwizana z czowiekiem. Jest on twórc, a take odbiorc: jest przez ni ksztatowany, w niej wyraa i zaspokaja swoje potrzeby.
Jest ona równie zjawiskiem spoecznym, jest zwizana z czowiekiem jako istot prowadzc spoeczny tryb ycia. Nie byoby kultury gdyby nie byo ycia zbiorowego. Kultura jest przekazywana z pokolenia na pokolenie, jest zjawiskiem powtarzalnym, dodaj si do niej pewne dowiadczenia i staje si dorobkiem zbiorowoci ludzkiej. Staje si take zbiorem zjawisk wyuczonych, co oznacza, e jest przekazywana na drodze wychowywania i uczenia si. E. B. Tylor napisa: „Kultura, czyli cywilizacja, jest to zoona cao, która obejmuje wiedz, wierzenia sztuk, moralno, prawa, obyczaje oraz inne zdolnoci i nawyki nabyte przez ludzi jako czonków spoeczestwa”
Kada kultura ma wasn, wewntrzn logik, nie jest ona lunym zbiorem niepowizanych elementów, jest pewnym systemem, tak wic badajc kultur okrelonej zbiorowoci nie wystarczy bada poszczególnych czci kultury ale trzeba bada, jak s one rozumiane i jakie maj znaczenia w mylach i dziaaniach czonków zbiorowoci, w ramach której one wystpuj.
Kade spoeczestwo tworzy sobie waciwy system znaków, który w peni jest zrozumiay tylko dla jego czonków; dla osób spoza tego spoeczestwa mog by tylko czciowo zrozumiae lub mog nie mie adnego znaczenia. Przykadem moe by polski obrzd amania si opatkiem w wigili Boego Narodzenia. W obrzdzie tym wyraaj si przeycia i wartoci cenne i zrozumiae tylko dla Polaków. Elementy kultury tworz: „swoist sie znacze tkan przez pokolenia, w której swobodnie poruszaj si tylko ci, którzy w niej wzrastaj i j dalej tworz”
I wreszcie - kultura jest mechanizmem adaptacyjnym czowieka, co oznacza, e spenia rol porednika midzy czowiekiem, a rodowiskiem przyrodniczym, w którym on yje.
Wyrónia si nastpnie atrybutywne i dystrybutywne rozumienie kultury. W znaczeniu atrybutywnym kultura jest cech sta, czyli wanie atrybutem ludzkoci jako caoci lub poszczególnego czowieka jako przedstawiciela gatunku ludzkiego. W sensie atrybutywnym można mówić tylko o kulturze, nigdy o kulturach. W znaczeniu dystrybutywnym kultura jest rozumiana jako zbiór cech kultury okreœlonej zbiorowoœci. W tym znaczeniu termin kultura może być używany zarówno w liczbie mnogiej jak i w pojedynczej, ale w każdym przypadku należy uœciœlić, o jakš kulturę chodzi. Sposób przypisania kultury okreœlonej zbiorowoœci może mieć charakter konkretny lub typologiczny. Konkretny sposób istnieje wówczas gdy mówimy o kulturze konkretnego społeczeństwa ( np. kultura francuska, polska itd.). Typologiczny natomiast, gdy mówimy o kulturze zwišzanej ze zbiorowoœciš okreœlonego typu ( np. kultura robotnicza). Kultury w sensie dystrybutywnym pojte konkretnie maj swój wymiar czasowy i przestrzenny, s bowiem wytworem zbiorowoci, które zajy okrelone miejsce w historii; kultury te pojawiy si w jakim miejscu i czasie, trwaj lub zaginy wraz ze zbiorowoci, która je stworzya. Kultura w sensie dystrybutywnym, ale pojęta typologicznie, też może mieć charakter czasoprzestrzenny, ale w tym przypadku trudno okreœlić gdzie i kiedy pojawiajš się zbiorowoœci i kultury okreœlonego typu.
Kultur mona opisywa w ujciu wartociujcym i opisowym. Wartociujce ujcie kultury zawiera ocen kultur poszczególnych zbiorowoci ludzkich. Kultura w tym ujciu jest pojmowana jako zjawisko podlegajce procesowi rozwoju w toku dziejów i osigajce w procesie rozwoju coraz wyszy stopie, jako zjawisko kumulujce si, stopniowalne. Opisowe, czyli neutralne pojcie kultury rozumie j jako zespó wielu zrónicowanych zjawisk, których wzajemne powizania i uwarunkowania mog by przedmiotem opisu i analizy, ale nie wartociowania.
W naukach o kulturze funkcjonuje równie termin - wzór kulturowy. Uywajc go mamy na myli powtarzanie si okrelonych zachowa w podobnych sytuacjach np. ten kto pierwszy rozpali ogie da wzór zachowania zmierzajcego do ponownego rozpalenia ognia. Innym pojciem zwizanym z kultur jest subkultura-kontrkultura-kultura alternatywna. W ujciu opisowym okrela wyodrbniony wedug jakiego kryterium segment ycia spoecznego i jego kultur. Mona wic mówi o subkulturze jakiej grupy zawodowej czy religijnej. W ujciu wartociujcym termin subkultura zaczto wiza z formami patologii spoecznej, mówi si wic coraz czciej o subkulturze narkomanów, pijaków, skinów, punków itp.
Tak wic wiemy ju co nieco o kulturze, ale jest to jedynie ogólny i skrótowy opis tego, co kryje w sobie to wielkie sowo. „Kultura, czyli cywilizacja jest to zoona cao, która obejmuje wiedz, wierzenia, sztuk, moralno, prawa, obyczaje oraz inne zdolnoci nabyte przez ludzi jako czonków spoeczestwa”.