1. Makrosocjologia. Przedmiot i kierunek badań.

Makrosocjologia to dział socjologii, to socjologia usiłująca badać niewidoczne gołym okiem struktury, układy, systemy, segmenty, aby poznać ich naturę, konsekwencje rozwoju itd., identyfikować aktorów konfliktowych; pozwala na wykorzystanie potencjałów konfliktowych na rzecz konstruktywnych działań.

Makrosocjologia współczesna zajmuje się takimi systemami, układami, wielkimi grupami (w tym mniejszościowymi i większościowymi), które funkcjonują na najwyższych poziomach agregacji kulturalnej. Makrosocjologia jest to dział socjologii w obrębie którego realizuje się badania nad makro- i megażyciem społecznym. Bada się budowę rzeczywistości społecznej, skład, analizuje się i bada mega- i makrotwory w nowych warunkach, ich skład, wzajemne powiązania i dynamikę zmian.

Ogólnie socjologię można rozpatrywać na 4 poziomach:

1. struktury MIKRO - polegają na bezpośrednich kontaktach, więzi, dają się najefektywniej identyfikować;

2. struktury MEZO - dominują miedzy jednostkami zapośredniczone dzięki odpowiednim tworom życia społecznego; pojawia się anonimowość kontaktów; wyobraża się je jako byty nieredukowalne do sum jednostek;

3. struktury MAKRO - funkcjonują wśród wielu układów-społeczeństwo, klasa, grupa zawodowa, wyznaniowa, naród

4. struktury MEGA - poziom analizy stosunków pomiędzy takimi tworami życia społecznego, które mieszczą się w pojęciach niższych poziomów, np. blok, ugrupowanie społeczne, społeczeństwa tej samej cywilizacji, respektujące ten sam system wartości…Systemy normatywne, organizujące i obsługujące poziom stosunków ponadnarodowych identyfikowane są jako megastruktury.

Zadaniem makrosocjologii jest opis rzeczywistości społecznej w wielu sferach i wymiarach:

-bada jej budowę, szczególnie na poziomie makro,

-funkcjonowanie i dynamikę zmian społecznych

-wykrywa ukryte struktury i układy struktury i systemy

-wykrywa także społeczeństwa narodowe, które są złożona strukturą segmentacyjną

Tradycyjne ujęcie makrosocjologii to ujęcie z perspektywy społeczeństw narodowych zaś problematyka nie była ujmowana w tradycyjnej socjologii. Jeżeli analizujemy problematykę megastrukturalną czyli tę na najwyższym poziomie, przyjmujemy podobny sposób analizy, który obowiązuje na poziomie makrostrukturalnym. Jeżeli społeczeństwo traktujemy jako makrostrukturę to w tradycyjnej socjologii makrostrukturami są :narody, grupy etniczne(jako mniejszości narodowe), klasy, warstwy, zawody, grupy wyznaniowe. Współcześnie socjologowie badają również systemy ponadnarodowe „stające się” stosownie do potrzeb jakie istnieją do rozwiązywania problemów i konfliktów społecznych. Zaliczamy do nich organizacje różnego rodzaju, które obsługują stosunki międzynarodowe, np. NATO, Liga Narodów.

Zapotrzebowanie na makrosocjologię wiąże się z postawieniem przed społeczeństwem postkomunistycznym zadania przekształcenia w społeczeństwo obywatelskie, podmiotowe. Skończył się paradygmat socjologii narodowych- w ramach otwierania się grup, struktur, społeczeństw, granic, nie wystarczają teorie powstające na bazie społeczeństw narodowych, zamkniętych.

2. Metody badań makrosocjologii.

Współczesna makrosocjologia to dział socjologii, gdzie nieefektywnymi narzędziami są metody i techniki badań socjologii klasycznej: obserwacja, eksperyment. Efektywne są tylko: analiza treści, metoda interwencji społecznej (A. Touraine), szereg metod statystycznych.

Metody analizy treści(badania oparte na dokumentach)

wypracowane zostały w badaniach treści gazet i czasopism, komunikacji masowej, propagandy. Zastosowane do analizy treści autobiografii mogą dostarczyć bardziej rygorystycznej techniki badania postaw autorów biografii.

Mówiąc o badaniach socjologicznych opartych na dokumentach mamy na myśli węższe rozumienie tego terminu, a mianowicie wszystkie pisemne źródła dotyczące zjawisk społecznych, jak np. rękopisy, archiwalia, publikacje itp. Terminem dokument w szerokim znaczeniu określamy również wszelkie przedmioty czy wytwory ludzkie, które mogą być źródłem wiedzy wyjaśniającej zjawiska społeczne lub też potwierdzeniem naszych sądów o tych zjawiskach. Można brać pod uwagę też eksponaty muzealne, obrazy, fotogramy, filmy, taśmy magnetofonowe itp. Socjolog powinien również korzystać z dokumentów w szerszym znaczeniu, zwłaszcza przy interpretacji zjawisk społecznych z przeszłości.

Wyróżniamy dokumenty:

1)zebrane w sposób systematyczny

a)Dokumenty naukowe- obejmują książki fachowe, sprawozdania naukowe, artykuły w czasopismach naukowych itp. Są one niezbędnym materiałem źródłowym dla badacza zjawisk społecznych, ponieważ każde badanie empiryczne są poprzedzone studiami nad danym problemem, czyli rozpoczynają się od „desk research”

Przy analizie tego rodzaju dokumentów należy zwrócić uwagę na :

• Czy dane dokumenty są godne zaufania z naukowego punktu widzenia

• Czy dane dokumenty są jeszcze aktualne, tzn. czy nie ukazały się jakieś nowe, dokładniejsze, pełniejsze na ten sam temat

• Czy dane dokumenty są kompletne, czy też stanowią jedynie fragmenty, które pomijają różne elementy, np. załączniki

b)Opracowania statystyczne- czyli różnego rodzaju roczniki statystyczne, sprawozdania, zestawienia itp.

Przed wykorzystaniem materiałów statystycznych należy rozpatrzyć :

• jakie wnioski są dopuszczalne na podstawie danych dokumentów,

• w jakim stopniu wnioski te są godne zaufania,

• w czym tkwią przyczyny ewentualnych deformacji rzeczywistości społecznej, której dotyczą.

Dziewięć zasad, które należy uwzględnić przy ocenie danych statystycznych:

1.potrzeba ścisłego zdefiniowania jednostek tworzących badaną zbiorowość

2.czy występuje homogeniczność, czyli jednorodność danych i czy jest ona wystarczająca

3.czy dane, spełniające poprzednio wymienione postulaty, rzeczywiście zawierają właściwości nas interesujące

4. przed wykorzystaniem materiałów statystycznych należy ustalić, jakie dane są rzeczywiście potrzebne, po tym można odpowiedzieć na pytanie, czy zebrane dokumenty statystyczne są wystarczające

5. Jeżeli mamy do czynienia z danymi w procentach, należy przekonać się nie tylko o tym, czy licznik i mianownik są takie same, ale i o tym, czy istnieje związek pomiędzy licznikiem a mianownikiem;

6. przy porównaniu dwóch wielkości statystycznych trzeba ustalić czy są one porównywalne,

7. istnieje potrzeba sprawdzenia zasadności metodologicznych podstaw, na jakich opierano się przy sporządzaniu danych dokumentów, czyli stwierdzenie tego, czy zawarte w nich dane są wiarygodne;

8. należy stwierdzić, czy podane liczby zostały zebrane w dostatecznie długim przedziale czasu, czy też są przypadkowe,

9. wskazane jest również ustalenie na ile zebrane dane pozwalają rzeczywiście wysnuć wnioski o jakie nam chodzi i czy nie zachodzi potrzeba uzupełnienia ich innymi danymi.

c) Przeróżne dokumenty kompilacyjne. Kompilacjami nazywamy takie twory, które składają się z wielu fragmentów, pochodzących od różnych autorów. Nie są to więc twory oryginalne ani odkrywcze, lecz po prostu zbiory danych metodycznie uporządkowane, np. książka adresowa, katalog biblioteczny.

2)okolicznościowe

Dokumenty okolicznościowe - czyli przygodne, to takie, które ze względu na swoją treść jak i formę mają charakter subiektywny, nadany im przez autora danego dokumentu.

a) Dokumenty osobiste - czyli wszystkie takie dokumenty, które wyrażają osobiste cechy autora na tyle wyraźnie, że czytelnik może poznać jego stosunek do zdarzeń, których dany dokument dotyczy (np. listy, autobiografie, wywiady itp.).

Najpełniejsze i najbardziej przydatne do badań socjologicznych są autobiografie, ponieważ ukazują one autora w ciągłości jego rozwoju osobniczego, na tle warunków społeczno- gospodarczych i wydarzeń historycznych. Wykorzystując dokumenty osobiste w badaniach socjologicznych należy jednak być ostrożnym i uświadamiać sobie fakt, że wszelkie dane zawarte w tych dokumentach dotyczą z reguły jednostkowych doświadczeń lub przeżyć i dlatego mogą być jedynie podstawą do sformułowania hipotez, ale nie są wystarczające uogólnień. Aby sformułować ogólniejsze twierdzenia należałoby sięgnąć do więcej niż jednego dokumentu osobistego, a także do bardziej obiektywnych źródeł.

Najistotniejszą słabością dokumentów osobistych są częste zafałszowania, w nich rzeczywistości społecznej, dokonane przez samych autorów lub też osoby trzecie.

Zafałszowania popełniane przez samych autorów danych dokumentów mogą wynikać nie tylko np. z chęci przedstawienia siebie w korzystniejszej sytuacji, wytłumaczenia własnego postępowania czy innych przyczyn związanych ze złą wolą, ale także złej wiedzy, braku wiadomości, złudzeń itp. powodów niezależnych od złej lub dobrej woli. Podobne zafałszowania dokonane przez osoby trzecie mogą być zarówno zamierzone jak i niezamierzone. Zamierzone mogą wynikać np. ze względów koniunkturalnych, skłaniających ludzi do lukrowania rzeczywistości społecznej lub osób, które przedstawiają. Natomiast zafałszowania niezamierzone mogą wynikać np. z trudności jakie ma dana osoba w dokładnym przedstawieniu cudzych myśli czy zrozumieniu cudzych intencji czy uczuć. Mogą tu wchodzić w grę także nieporozumienia semantyczne czy wynikające z różnic kulturowych.

b) Notatki, których cechą jest to, że umożliwiają względnie dokładne i bezpośrednie odtworzenie danych wydarzeń. Do tej kategorii dokumentów zaliczamy: protokoły, stenogramy, zapisy utrwalone na taśmach magnetofonowch itp. Wartość tych dokumentów zależy od rzetelności osoby, która je sporządziła. Powinny być wiernym odbiciem wydarzeń które relacjonują

c) Sprawozdania, które różnią się tym od notatek, że przedstawiają dane fakty nie bezpośrednio, ale z opóźnieniem. Z tych względów niebezpieczeństwo zafałszowania jest w nich większe. Do kategorii tej zaliczamy: doniesienia, meldunki, raporty itp.

Problem wiarygodności danych zawartych w dokumentach.→ Wiarygodność danych jest bardzo istotna, ponieważ wiąże się z nią wartość poznawcza tych dokumentów. Ustalenie wiarygodności wymaga określonych zabiegów, zależnych od typu i rodzaju dokumentów. O wiarygodności dok. systematycznych można sądzić na podstawie np. zasadności ich założeń metodologicznych, sposobów gromadzenia danych i właściwości źródeł na jakich się opierają. W wypadku dok. okolicznościowych oprócz wymienionych przesłanek trzeba brać pod uwagę wiarygodność osoby, która jest autorem dokumentu.

Można powiedzieć, że wszelkie dane zawarte w dokumentach wymagają solidnej weryfikacji, jeżeli chcemy, aby stały się one podstawą ewentualnych uogólnień. Potrzeba krytycznej oceny; nie dotyczy tylko dokumentów pochodzących od osób prywatnych, ale również i dokumentów oficjalnych, ponieważ w tych ostatnich też nie brak różnych tendencyjnych wypaczeń. Bezkrytyczny stosunek do dokumentów, które chcemy wykorzystać w celu odtworzenia przeróżnych wydarzeń i faktów społecznych, może być przyczyną istotnych błędów w rekonstrukcji czy interpretacji owych wydarzeń lub faktów. Jeżeli'mamy więc wątpliwości co do wiarygodności danych dokumentów, to lepiej z nich zrezygnować i szukać innych-źródeł niż opierać się na takich dokumentach.

Interwencja socjologiczna

Metoda interwencji socjologicznej jest, w zamyśle jej autora A. Touraine'a_, nieodłącznie związana z teorią ruchów społecznych; to narzędzie pozwalające na rozpoznanie aktorów kolektywnych, kształtujących dany ruch społeczny; nie jest zatem uniwersalnym narzędziem badawczym; to metoda ta jest nastawiona na badanie działania społecznego ludzi. Sposób rozumienia int. socj. przez. Touraine'a sprowadzał ją do roli dobrze przemyślanego testu, którego celem było uzyskanie jednoznacznych odpowiedzi na pytania badawcze, wywiedzione z jednego , określonego • systemu teoretycznego. Metoda ta stwarza szansę otwartej komunikacji z badanymi w sposób daleko mnjej zrutynizowany niż w badaniach opartych choćby na metodzie wywiadu kwestionariuszowego. Wiąże się z przekonaniem o możliwości równouprawnienia poznawczego badacza i badanego, co najmniej w tym sensie, że zamierzeniem int. socj. jest uczynienie z badanych badaczy. Wyrazem tego jest kulminacyjna; rola „ konwersji"; badani mają stać się wówczas interpretatorami własnych działań, aby w końcu wejść w rolę socjologów jako analityków stosunków społecznych. Metoda ta wymaga od badacza zdolności przechodzenia od zaangażowania do dystansu poznawczego. Status int. socj. nie pozwala usytuować jej wewnątrz socjologii oficjalnej (nie jest to metoda standaryzowana). Najbardziej godną podkreślenia cechą interwencji socj. a la Touraine jest zaangażowanie w analizę socjologiczną niesocjologów. Jest to metoda wytwarzania wiedzy socjologicznej w trybie interpretacji negocjowanej. Istnieją dwa sposoby, myślenia o tej metodzie:

l) WgTouraine'a:

1. Metoda int. socj. zmierza do badania działania zbiorowego, zbliżając się doń możliwie bezpośrednio, bada się grupę działaczy występujących w określonej roli, tj. jako działaczy. W imię tej roli grupa akceptuje tub wręcz domaga się przeprowadzenia int. socj. Analiza socjologiczna wychodzi nie od obserwacji sytuacji ani od wyrażonych opinii, lecz od prowadzonej przez działaczy autoanalizy, której .przedmiotem są podejmowane działania zbiorowe -zdefiniowanie stawki najwyższego rzędu

2. Traktując działanie jako nieodłączne od stosunków społecznych, interwencja umiejscawia aktora [podmiot działania] w ramach interakcji z różnymi partnerami społecznymi. Podstawą pracy nad grupowa autoanalizą jest treść owych konfrontacji pomiędzy stronami stosunku społecznego], a nie jakaś świadomość ideologiczna.

3. W takich warunkach badacz nie może pozostać obserwatorem z boku, podobna „obiektywność" byłaby przeszkodą w rozpoznaniu aktora jako takiego. Interwencja wymaga od badacza, aby był mediatorem pomiędzy grupą działaczy a ruchem społecznym, do którego odnoszą się działania grupy. Ta nowa koncepcja badacza - nie będącego ani obserwatorem, ani ideologiem - odróżnia zdecydowanie interwencję od innych metod socjologicznych. Jest ona zarazem próbą odpowiedzi na pytanie, jak można badać działanie nie niszcząc go równocześnie i/lub jak. można badać życie społeczne bez „naturalizowania" go.

2) Wg Francoisa Dubeta: Chodzi o badanie jakiegoś działania i zbiorowego doświadczenia w oparciu o kilka grup ok. 12- osobowych. Grupy te składają się ze społecznych aktorów, czyli uczestników badanego zjawiska. Zespoły zbierają się na 10-15 roboczych seansach.

Zasadniczo można wyróżnić 3 typy takich spotkań [w wymienionej kolejności stanowią one 3 powiązane fazy wspólnej pracy aktorów i socjologów

1. Seanse otwarte, podczas których członkowie zespołów dyskutują z zaproszonymi rozmówcami dobranymi spośród sojuszników, przeciwników i aktorów badanego zjawiska.

2. Seanse zamknięte, w trakcie których członkowie zespołów dyskutują między sobą i szczegółowo określają zajmowane uprzednio stanowiska.

3. Seanse analityczne, w ramach których socjologowie prezentują członkom zespołów hipotezy wyprowadzone na podstawie pracy grupowej.

Ważne jest aby badanie nie rytualizowało się, ale elastycznie podążało za potrzebą analizy i samorefleksji. Jednym z warunków podstawowych scenariusza interwencji jest jawność procedury badawczej, polegająca choćby na tym, że badani mają dostęp do protokołów zebrań. Jawność polega również na tym, że badani od początku są poinformowani o celach badania i czekających ich etapach zespołowej pracy.

Badanie służy ujawnieniu podstawowych dla działania zbiorowego logik działania, zwłaszcza logik • konfliktowych, czyli wiążących podmiot badania z przeciwnikiem. Wyodrębnienie logik -konfliktowych pozwala odtworzyć sens działania zbiorowego. Całość zespołowej pracy analitycznej odnosi się do możliwie szeroko zakreślonego pola działań; tego, na którym dzieje się ruch społeczny. Analiza logik działania pokazuje, ze pole to nie jest stałe - może się kurczyć lub rozszerzać. „Problemy społeczne" są przejawem „kryzysu systemu", a dają znać o sobie w postaci kłopotów służby zdrowia, opieki socjalnej, szkolnictwa, mniejszości etnicznych, kulturowych itd. Zawsze jednak ramy analizy socjologicznej wytycza postrzeganie tych problemów Jako potencjalnych konfliktów, które mogą wybuchnąć lada moment. Świat jest bezustannym konfliktem różnych logik działania, konflikt; społeczny jest niezbywalną cechą życia społecznego. Socjologiczna kwalifikacja problemu społecznego w szerszym ujęciu pojęciowym polega na wskazywaniu grupy, środowiska czy zbiorowości, poprzez którą, problem społeczny „daje znać o sobie". Minimum sukcesu interwencji socjologicznej polega na.. znalezieniu rzeczywistego aktora danego problemu społecznego, a mówiąc ściślej: pary aktorów, których łączy i dzieli zarazem relacja konfliktowa.

Budowanie grup powinno respektować specyficznie pojęty kanon reprezentatywności - nie statystycznej, lecz typologicznej. Chodzi o różnorodność logik działania w ramach pewnego pola. Unika się zwykle włączania do grup przywódców z pierwszej linii czy też ideologów. Liczebność grupy nie powinna przekraczać 10-12 osób. Na pierwsze spotkanie zostaje zaproszony „gość z zewnątrz" czyli interlokutor.

Grupa rozpoczyna właściwą pracę od seansów otwartych, które odbywają się z udziałem zaproszonych gości. W tym czasie krystalizują się stanowiska i podziały. Zadaniem badaczy jest zapewnienie szerokiego przeglądu stanowisk istotnych z punktu widzenia badanego ruchu społecznego lub problemu społecznego. W kategoriach; hipotetycznych można mówić o przeciwnikach, zwolennikach i aktorach ruchu jako trzech podstawowych typach interlokutorów.

Drugą fazę badania stanowią seanse zamknięte, mające torować drogę analizie socjologicznej, czyli dyskusje na wyższym niż poprzednio poziomie ogólności, mające pomóc członkom grup w nabraniu dystansu do tego, co działo się wcześniej. Celem seansów zamkniętych jest wejście na pierwszy szczebel autorefleksji.

Seanse analityczne stanowią ostatnią fazę badania. Zadaniem socjologów jest doprowadzenie grupy na „możliwie najwyższy poziom analizy". Socjologowie przedstawiają swoje hipotezy robocze będące interpretacją tych logik działania, które mają decydujące, centralne znaczenie w rekonstruowanym systemie działań. Rzeczywistym potwierdzeniem zdolności analizy i autorefleksji po stronie grupy jest sytuacja, kiedy „sama z siebie" proponuje ona hipotezy konkurencyjne. Interwencję w pojedynczej grupie przeprowadza każdorazowo conajmniej dwóch socjologów; jeden z nich przyjmuje na siebie rolę interpretatora i staje się sojusznikiem sensu artykułowanego i przeżywanego przez grupy; drugi badacz, nazwany analitykiem, jest rzecznikiem analizy socjologicznej. Wszystko, co w grupie zostało wypowiedziane, ma być rejestrowane na taśmie magnetofonowej. Pozostaje ona podstawą dokumentacji badania. (Należy pamiętać, że Touraine .prowadził, tą metodą gadania nad „Solidarnością” w 81 roku?)

Fazy interwencji socjologicznej: (l), wejście w kontakt z ruchem społecznym, by badać go blisko, bezpośrednio i pośrednio. (2). działaczy ruchu trzeba skupić tak, aby uczestniczyli w zbiorowej praktyce 'konfliktu; dokonywana jest samoanaliza działania zbiorowego dokonywanego przez działacza. Przedmiotem badania nie jest świadomość ideologiczna, ale realne działanie. Jeżeli nie ma możliwości śledzenia realnego działania, mamy do czynienia z inscenizacją realnego działania - konfrontacją badanych z wcześniej przygotowanymi rozmówcami. Badacz jest zdystansowanym obserwatorem, a jednocześnie pośrednikiem. Socjolog powinien ograniczyć swoją rolę - nie może przytłaczać badanych własną kompetencją.

Metoda hermeneutyczna- identyfikacja struktur i systemów na poziomie makro. Polega na analizie produktów życia społecznego . Analiza dokumentów, ich treści pozwala zrekonstruować zawiłe układy stosunków (np. wspomnienia dyplomatów), analiza danych statystycznych. Badacze analizujący produkty życia społecznego to Touraine, Naisbitt

Introspekcja, empatia- umożliwiają poznanie humanistyczne, bardzo głębokie, takie których nie możemy poznać przy pomocy metod płaskoempirycznych. Analizując daną sytuację musimy przyjąć WSPÓŁCZYNNIK HUMANISTYCZNY, pozwala on zrozumieć stosunki społeczne nie tylko na poziomie makro, mega ale również na poziomie mikro. Należy zauważyć, że techniki te zasadzają się na pytaniach, a pytanie aby mogły mieć efekt musza być odpowiednio sformuowane i dostosowane do poziomu respondenta.

3. Makrostruktury a poziomy strukturalne rzeczywistości społecznej.

Poziom makrostrukturalny - jest to poziom funkcjonowania społeczeństwa, jest on jednym z poziomów

strukturalnych rzeczywistości społecznej.

Struktura społeczeństwa jest wielowymiarowa, składają się na nią np. wymiar wyznaniowy, wymiar klasowy, polityczny, itp. Wszystkie te wymiary, tworzą makrostrukturę.

W wymiarze klasowym musi dominować klasa,

W wymiarze politycznym muszą dominować elity polityczne władzy.

W wymiarze kulturowym muszą dominować organizacje kulturowe.

Na gruncie współczesnej socjologii wyróżnia się 4 poziomy rzeczywistości społecznej:

1. struktury MIKRO - polegają na bezpośrednich kontaktach, więzi, dają się najefektywniej identyfikować;

2. struktury MEZO - dominują miedzy jednostkami zapośredniczone dzięki odpowiednim tworom życia społecznego; pojawia się anonimowość kontaktów; wyobraża się je jako byty nieredukowalne do sum jednostek;

3. struktury MAKRO - funkcjonują wśród wielu układów-społeczeństwo, klasa, grupa zawodowa, wyznaniowa, naród

4. struktury MEGA - poziom analizy stosunków pomiędzy takimi tworami życia społecznego, które mieszczą się w pojęciach niższych poziomów, np. blok, ugrupowanie społeczne, społeczeństwa tej samej cywilizacji, respektujące ten sam system wartości…Systemy normatywne, organizujące i obsługujące poziom stosunków ponadnarodowych identyfikowane są jako megastruktury.

Aby prawidłowo określić makrostrukturę jako taką nie można mieszać ze sobą pojęć: społeczeństwo, naród, państwo, populacja ponieważ są to różne kategorie rzeczywistości społecznej, porządkujące je pod względem dynamicznym, funkcjonalnym i strukturalnym.

NARÓD-to wspólna kulturowo grupa istniejąca i podzielająca wspólne wartości narodowe, może istnieć długi czas nawet w rozproszeniu

SPOŁECZEŃSTWO- jest grupą terytorialną organizowaną przez państwo

PAŃSTWO- wspólny mianownik narodu i społeczeństwa. Nie jest narodem ani społeczeństwem.Jest instrumentem władzy narodu, społeczeństwa lub składników, z których społeczeństwo może być zbudowane: klasy, elity, warstwy, inne grupy.

Do STRUKTURY SEGMENTACYJNEJ danego społeczeństwa należą: zbiory, zbiorowości( wspólnoty, zrzeszenia, związki instytucjonalne jako formy grup) zasadniczo różne od niesegmentów. Zbiegowisko, tłum, masa nie są zatem- jako nietrwałe formy, twory życia społecznego- segmentami, chociaż mieszczą się w obrębie danej rzeczywistości. SPOŁECZEŃSTWO jest zatem strukturą segmentacyjną, zbudowaną nieprzypadkowo i z nieprzypadkowych grup oraz kategorii społecznych ( zbiorów społecznych). Jego segmentami są : narody, mniejszości narodowe, klasy, warstwy, zawody, wyznania, partie, rodziny, pokolenia oraz zbiory segmentacyjne takie jak kategorie płci, wieku stanu cywilnego, wykształcenia lokujące się na różnych poziomach strukturalizacji( mikro, mezo, makro, mega)

Społeczeństwo jest ważnym komponentem rzeczywistości społecznej, w nim znajduje się zakodowane doświadczenie w zdobywaniu Śródków produkcji. Jednostka należąca do różnych grup społecznych chcąc dążyć do zaspokajania swoich potrzeb, przynajmniej na poziomie minimum egzystencjalnego. Władze natomiast dążą do osiągnięcia takiego poziomu efektywności społecznej, aby społeczeństwa mogły rywalizować z innymi. Dlatego prowadzi się badania nad segmentacją strukturalna własnego kraju jak i sprzymierzonego.

Społeczeństwo jako wielka makrogrupa jest strukturą o charakterze systemowym, zbudowanym ze zbiorów i zbiorowości ściśle określonego rodzaju.

Typologia zbiorów i zbiorowości społecznych:

1. zbiory i zbiorowości segmentacyjne: twory życia społecznego, które budują strukturę systemową, wielowymiarową

2. segmenty: grupy i zbiory agregatów

3. niesegmenty: grupy i zbiory przelotne, spontaniczne, nietrwałe, nie wpływające na procesy życia społecznego, nie mogące zaspokajać potrzeb jednostek, np. tłum

4. tłum, zbiegowisko, masa: to takie wytwory życia społecznego, które nie wpływają na reprodukcję postaw, dóbr niezbędnych do funkcjonowania

4. Społeczeństwa jako makrogrupa. Segmenty społeczeństwa,

W ogólnym modelu wielowariantowego ujmowania struktury społ. i społeczeństwa chodzi o 1) uchwycenie zasadniczych segmentów społeczeństwa jako składników tej makrostruktury, a tym samym o 2) wskazanie związków poszczególnych typów i rodzajów segmentów z odpowiednimi rodzajami potrzeb i sfer rzeczywistości społ. Społeczeństwo jest pochodną zaspokajania lub dążeń do zaspokajania potrzeb; zbiorowych i indywidualnych; elementarnych i wyższego rzędu; rzeczywistych, otoczkowych i pozornych. W toku owych dążeń ludzie reprodukują życie społeczne i przez to stabilizujące się w jego toku struktury. Dzieje się to głównie przez funkcjonowanie ludzi w grupach społecznych.

Założeniami wyjściowymi przy konstrukcji tego modelu były:

1. Rzeczywistość społ. jest zasadniczo różna od przyrodniczej.

2. Społeczeństwo stanowi fundamentalny czynnik kompozycyjny tej rzeczywistości, jako struktura segmentacyjną, i nie może być utożsamiane: z nią samą (rzecz. społ.); ze strukturą społ., gdyż jest jednym z jej rodzajów; z życiem społecznym, z państwem czy narodem ani populacją danego kraju.

3. Składnikami społ. są zbiory i zbiorowości szczególnego rodzaju, nieprzypadkowe, utrwalające procesy reprodukcji życia gromadnego ludzi.

4. Zbiory i zbiorowości przypadkowe, nietrwałe, jak np. masa, tłum, zbiegowisko, chociaż stanowią komponenty rzecz. społ. nie są segmentami społeczeństwa. Powstając jako niesegmenty w efekcie żywiołowych, spontanicznych zbiorowych reakcji ludzi na istniejące realnie lub potencjalnie napięcia, frustracje, mogą bez wątpienia dynamizować lub opóźniać pewne procesy w obrębie rzecz. społ. czy w obrębie samej struktury segmentacyjnej. To szczególne skrystalizowanie zbiorowości-grupy segmetacyjne utrwalają i budują ład w odpowiednich dla ich charakteru sferach życia społ. Zbiorowości niesegmentacyjne mogą zakłócać ład, a nawet przyczyniać się do wyłaniania się nowego ładu; zwłaszcza tłumy rewolucyjne. Mogą być aktorami na rzecz szczytnych czy podłych racji.

SPOŁECZEŃSTWO jest zatem makrostrukturą segmentacyjną zbudowaną ze ściśle określone liczby typów i rodzajów segmentów (zbiorów lub grup) rozlokowanych w różnych sferach rzeczywistości celowo a nie przypadkowo. W ich obrębie pełniąc określone role, można zaspokajać równocześnie wiele potrzeb.

Społeczeństwo jest grupą terytorialną jest wspólnotą. Polityczno-administracyjną organizacja społeczeństwa jest państwo. Natomiast naród jako społeczność ideologiczno - kulturowa jest bardziej niż inne grupy społeczne, tworem społecznym, przede wszystkim świadomościowym, istniejącym przez identyfikację grupową jednostek. W świadomości jednostki różne identyfikacje grupowe (szczególnie z narodem, państwem, z grupą religijną) zlewają się.

Struktura społeczeństwa konstruowana jest przez narody, grupy etnjczne, także kultury. Społeczeństwo jest strukturą segmentacyjną wielowymiarową, nienamacalną, abstrakcyjną, zbudowaną ze zbiorów, agregatów, zbiorowości, grup wzajemnie ze sobą powiązanych w obrębie społeczeństwa jako całości. Podstawą społeczeństwa są mniejszości i większości segmentacyjne.

Segmenty- to zbiory, zbiorowości, kategorie społeczne, grupy, usytuowane we właściwych im sferach życia społecznego. Segmenty są względnie trwałymi elementami życia społecznego. Segmenty społeczeństwa odpowiadają typologicznie i rodzajowo odpowiednim potrzebom i sferom oraz wymiarom segmentacji,

Wymiary segmentacji strukturalnej:

1. Wymiarowi demograficznemu strukturalizacji segmentacyjnej społeczeństwa odpowiadają kategorie płci i wieku.

2. Wymiarowi rasowemu - segmenty rasy

3. Wymiarowi cywilnemu - kategorie stanu cywilnego (kawalerowie, panny, małżonkowie, owdowiali)

4. Wymiarowi pokrewieństwa - rodziny jedno-, dwu-, trzy pokoleniowe lub rodziny wyróżnione według liczebności członków rodziny bliższej i dalszej

5. Wymiarowi wykształcenia - kategorie poziomów edukacyjnych, np, podstawowy, zawodowy, średni, wyższy

6. Wymiarowi ekologicznemu - społeczności terytorialne: wiejskie i miejskie (małomiasteczkowe, średniomiasteczkowe i wielkomiejskie - w zależności od liczby mieszkańców)

7. Wymiarowi zawodowemu - zawody (wg działów gospodarki narodowej) i specjalności zawodowe

8. Wymiarowi klasowemu - klasy gospodarcze-rynkowe lub nierynkowe (reglamentowane, sektorowe)

9. Wymiarowi elitarnemu - elity, masy wg kryteriów partycypacji we władzy

10. Wymiarowi partyjnemu - typy partii, np. konserwatywne, liberalne, socjalistyczne, komunistyczne (wg charakteru partii jako zrzeszenia)

11.Wymiarowi socjalnemu- kategorie warstw socjalnych na utrzymaniu członków rodziny lub innych segmentów, np. bezrobotni, emeryci, renciści, pensjonariusze, stypendyści (uczniowie, studenci)

12. Wymiarowi warstwowemu (stratyfikacyjnemu) - warstwy wyższe, średnie i niższe wg prestiżu, majątku, stopnia konsumpcji, władzy, wykształcenia

13.Wymiarowi pokoleniowemu - pokolenia jako zbiorowości, które doświadczają tych samych zdarzeń i mają odmienne postawy i poglądy wobec faktów i zdarzeń, Pokolenia - wyróżnione są jako grupy "swoje" i "obce".

14. Wymiarowi etnicznemu - narody, grupy etniczne, mniejszości narodowe

15. Wymiarowi wyznaniowemu - kategorie wyznawców różnych religii, bezwyznaniowcy i ateiści.

W modelu rozszerzonym dochodzą jeszcze wymiary: patologiczny-odpowiadający sferze patologii; wymiar hospicjów- odpowiadający sferze umierania; nekropolie- odpowiadające sferze śmierci.

Podstawowymi formami zbiorowości segmentacyjnych społeczeństwa są: wspólnoty, związki, instytucje i zrzeszenia. Jako takie formy stabilizują życie zbiorowe i indywidualne ludzi na różnych poziomach. Segmentami struktury społ. są również jawne i ukryte zbiory jednostek, nie będące pochodną przypadku, czyli istotne w gromadnych życiu ludzi kategorie społeczne, które będące pochodną zróżnicowania, podziałów i nierówności społecznych, w tym kategorie „swoje i obce”, obecne w wyszczególnionych sferach życia.

5. Megastruktury jako problem badawczy. Cywilizacja a kultura.

MAKROSOCJOLOGIA-dział obejmujący zarówno problematykę społeczeństw narodowych, makrostruktur funkcjonujących poza granicami tych społeczeństwa (narodów, wyznań światowych), ale również problematyką stającego się społeczeństwa światowego

Megastruktury to poziomy funkcjonowania cywilizacji jako systemów integrujących społeczeństwa. Cywilizacje integrują grupy w skali ponadnarodowej, ponieważ ich uczestnicy usiłują praktykować wspólne cele życia. Cywilizacja jest metodą zbiorowego życia ludzi.

Znaczenie cywilizacji :

1. Jako faza rozwoju społecznego

2. Związek cywilizacji z kultura:

1. -Wg Znanieckiego -cywilizacja jest częścią kultury.

2. -Wg Konecznego -cywilizacja jest nadrzędną formą życia społecznego wobec kultury. Każda cywilizacja jest kulturą. Nie każda kultura jest cywilizacją.

3. Jako jednostka geopolityczna.

• Wg S. Huntingtona cywilizacja to jednostka geopolityczna.

• Wg Toynbee'go cywilizacja to twór historii (można je analizować post factum)

Cywilizacja - stan rozwoju społeczeństw w danym okresie historycznym uwarunkowany stopniem opanowania przyrody przez człowieka.

Huntington, Brzeziński:

Rozbieżności w kwestii ilości cywilizacji wynikają ze zmienności naszego świata, postrzegania go przez nas w różnorodny sposób. Cywilizacje powstają na naszych oczach.

N.Elias

Proces cywilizacyjny to proces dziejowy wielosekwencyjny. Elias rozpatruje proces cywilizacyjny w trzech sekwencjach:

1. Społeczeństwo-jednostka

2. Warstwy wyższe- warstwy niższe

3. Centra- peryferie

Proces cywilizacyjny to historyczny proces wyrażający się upowszechnianiem wartości cywilizacyjnych w ramach ww. sekwencji. Objawia się to falowo.

Proces cywilizacyjny może być identyfikowany jako proces globalizacji od dyktando wiodących społeczeństw obecnego świata - czyli społeczeństw grupy G7: kapitalistyczne, demokratyczne, obywatelskie.

CYWILIZACJA A KULTURA

Występują dwa skrajne podejścia do problematyki cywilizacji i jej związku, czy relacji z kulturą:

1, Według Feliksa Konecznego cywilizacja to: osobliwe, systemowe metody zbiorowego ustroju życia społecznego-to jednostek jest nadrzędna wobec kultury. Mówiąc o cywilizacji mamy na myśli często kulturę- formę życia społecznego. Kultura jest częścią cywilizacji. Cywilizacja to efekt praktyk społecznych. Cywilizacja to kompleksowa forma integracji megastrukturalnej grup i osobników społecznych, zobiektywizowana lub obiektywizująca się w toku rozmaitych praktyk społecznych, mających znaczenie dla trwania i identyfikacji cywilizacyjnej. Wyraża się w praktykowaniu wspólnego systemu wartości.

Koneczny w okresie międzywojennym wyróżnił 22 cywilizacje, ale zajmował się badaniem 7 z nich. Podzielił je na:

• Gromadnościowe (z nich początek bierze totalitaryzm i autokracja)- gdzie wartością nadrzędną cywilizacji jest masa i są to cywilizacje: bramińska, żydowska, chińska, turańska, bizantyjska, arabska

• Personalistyczne (stały się źródłem demokracji i kapitalizmu) - gdzie nadrzędną wartością cywilizacji jest persona- osoba, jednostka, i jest to: cywilizacja łacińska, która okazała się najbardziej twórcza spośród wszystkich cywilizacji, gdyż była personalistyczna i obca jej była idea równości

W poszczególnych cywilizacjach wyróżniał on różne kultury jako ich części składowe. Te 7 wyżej wymienionych cywilizacji rywalizowało ze sobą . Koneczny mówił o starciach i walkach cywilizacyjnych, a walki te polegały na preferencjach w życiu codziennym określonych systemów wartości (w tym sensie cywilizacje się przenikały) . Można zidentyfikować poszczególnych osobników ze względu na przynależność do danej cywilizacji biorąc pod uwagę nie tyle zachowanie co postawy. Koneczny pisze, że jest mnogość i różnorodność cywilizacji, ale jest to stan naturalny i nie trzeba dążyć do równości i jedności, bo tylko to co sztuczne jest równe.

2. Według Feliksa Znanieckiego cywilizacja to : forma kulturowo-społeczna, mieszcząca się w ramach kultury. Kultura jest więc, według niego nadrzędna wobec cywilizacji. Wyróżnia on tysiące cywilizacji ludowych, a rozwój niektórych z nich prowadzi do rozwoju cywilizacji narodowych, jako wyższych form życia społecznego i wpływa na konstytuowanie się narodów. W okresie międzywojennym sformułował on pogląd, iż z najwartościowszych elementów cywilizacji narodowych rodzi się cywilizacja wszechludzka, a na jej bazie społeczeństwo światowe. Więc istnieją cywilizacje ludowe(jako formy życia kulturowo-społecznego) i mogą one budować wyższe formy cywilizacji- cywilizacje narodowe, a dzieje się to przez kumulację i praktykowanie najwartościowszych elementów cywilizacji ludowych, i w ten sam sposób w prostej linii powstaje cywilizacja wszechludzka. Każda z tych cywilizacji konstytuuje znaczące w życiu społecznym grupy, kolejno: ludy, narody, a w rezultacie-społeczeństwo światowe.

Inne podejścia:

A. Piskozub: KULTURĄ będziemy nazywali całkowity zespół wszystkiego, cokolwiek się wytworzyło i wytwarza w najściślejszym związku z rozwojem ludzkości, a nie podpada przy tym pod zakres badań ściśle biologicznych oraz ściśle psychologicznych, innymi słowy KULTURA to całkowity zespół wszystkich wytworów, powstałych w trakcie rozwoju ludzkości w jej łonie lub w kontakcie z nią w przyrodzie, a nie należących do bio- i psychologii człowieka. CYWILIZACJA pojawia się dopiero na pewnym poziomie rozwoju społecznego. Każde społeczeństwo uczestniczy w jakiejś kulturze, ale nie każde uczestniczy cywilizacji, ponadto każda cywilizacja jest kulturą, ale nie każda kultura jest cywilizacją.

A. Toynbee definiuje CYWILIZACJĘ jako „najmniejszą jednostkę, w obrębie której proces historyczny jest zrozumiały i daje się studiować”. Wynika to z charakteru cywilizacji jako wspólnoty określonych zasad i ideałów, jakie wyróżniają ją z otoczenia. W ujęciu tego autora cywilizacja wyłania się jako odpowiedź na wyzwania, przechodzi następnie przez stadium wzrostu, kiedy to dzięki twórczej mniejszości uzyskuje coraz większą kontrolę nad swoim środowiskiem. Potem następuje czas zamieszania, powstaje państwo uniwersalne, w końcu dochodzi do dezintegracji.

S. Huntington: „CYWILIZACJA jest największą jednostką kulturową. Jest ona najwyższym kulturowym stopniem ugrupowania ludzi i najszerszą płaszczyzną kulturowej tożsamości, ponad którą jest już tylko to co odróżnia człowieka od innych gatunków. Określana jest zarówno przez obiektywne wspólne elementy, jak język, religia, obyczaje, instytucje społ. jak i subiektywną identyfikację ludzi. Cywilizacja do której człowiek należy to najszersza płaszczyzna identyfikacji, z którą się silnie utożsamia. Cywilizacje to największe „my”, grupy, w ramach których czujemy się pod względem kulturowym jak w domu, w odróżnieniu od wszystkich innych „onych”. Cywilizacja Mozę obejmować ogromne ludzkie zbiorowisko , jak chińska, albo bardzo małe, jak anglojęzyczna społeczność Karaibów.”

6. Społeczeństwo a państwo. Polityka a podziały społeczne i segmentacja.

Społeczeństwo jest grupą o charakterze terytorialnym, która jest integrowana w dużym stopniu przez państwo. Poziom makro. Forma życia zbiorowego ludzi ukształtowana historycznie; specyficzny system interakcji między jednostkami; samowystarczalne zbiorowości; zajmują określone terytorium, wytwarzają i uczestniczą w kulturze; definiują samych siebie jako odrębnych, innych. W ramach społeczeństwa tworzą się podgrupy i podstawowe typy procesów społecznych.

Społeczeństwo jest makrostrukturą segmentacyjną zbudowaną ze ściśle określonej liczby typów i rodzajów segmentów ( zbiorów i grup ) rozlokowanych w różnych sferach rzeczywistości celowo, a nie przypadkowo. W ich obrębie, pełniąc określone role, można zaspokajać równocześnie wiele potrzeb.

Społeczeństwo powstaje w efekcie dążenia do zaspokojenia potrzeb ludności zamieszkującej dany kraj, podległej władzy państwowej.

Państwo jest organizacją polityczno - administracyjną społeczeństwa. Państwo jest atrybutem społeczeństwa i narodu. Państwo spełnia funkcje zewnętrzne przedstawicielstwa społeczeństwa w stosunkach międzynarodowych oraz wewnętrzne - zapewnienia społeczeństwu poczucia bezpieczeństwa. W ten sposób państwo zabezpiecza byt narodowy. Państwo pełni też funkcje wewnętrzne - zapewnia ład wewnętrzny oraz warunki umożliwiające jednostkom rozwijanie swych osobowości przez działalność twórczą własną i powoływanych przez siebie grup społecznych. Jeśli spełnia te funkcje, wówczas może rozwijać się życie narodowe: twórczość kulturalna i rozwój instytucji kulturalnych.

Państwo nie jest ani narodem ani społeczeństwem, jest instrumentem władzy narodu, społeczeństwa lub innych składników, z których społ. może być zbudowane, np. klasy, warstwy, elity.

Państwo to wielka suwerenna instytucja polityczna kontrolująca obszar danego kraju, obejmująca swym działaniem wszystkich członków społeczeństwa lub społeczeństw, które zajmują jego terytorium. Wyposaż one jest w prawo stosowania przymusu wobec jednostki lub grup społ. nie przestrzegających obowiązującego prawa.

Relacje państwo - społeczeństwo są ewidentne. Charakter władzy państwowej zależy od składu klasowo warstwowego społeczeństwa. Z drugiej strony struktura segmentacyjna jest budowana w dużym stopniu przy udziale państwa.

Państwo jest polityczną organizacją społeczeństwa za pomocą której społeczeństwo może kontrolować władzę państwową, jeśli istnieje demokracja, tylko w pewnych warunkach, przy odpowiednim składzie społeczeństwa (istnienie klas i warstw), mogą wytworzyć się partie polityczne (wskaźnik demokracji). Dzięki funkcjonowaniu systemu partyjnego wytwarza się grupa zawodowych polityków. Politycy stanowią składnik struktury klasowo - warstwowej. Funkcjonowanie partii w sferze polityki jest niemożliwe bez funkcjonowania bazy, podłoża społecznego, które stanowią klasy i warstwy społeczne. Tan układ jest odzwierciedlony w programach partyjnych (w zależności od upodobań, przekonań).

Zastąpienie jednak klas przez partie na dłuższą metę nie jest możliwe.

Relacje pomiędzy strukturą polityczną państwa a systemem klasowo - warstwowym są widoczne:

zróżnicowania i podziały społeczne znajdują odzwierciedlenie w systemie klasowo - warstwowym, natomiast system klasowo - warstwowy odzwierciedla się w systemie władzy politycznej.

Zgodnie z preferencjami politycznymi istnieje możliwość wyboru indywidualnego w zakresie przynależności do partii. Natomiast przynależność do klas i warstw społecznych jest determinowana przez społeczne różnice między społeczeństwami ludzkimi. Różnice społeczne .są źródłem nierówności między ludźmi, znajdującej swój wyraz w różnym dostępie do wartości ogólnie-pożądanych w społeczeństwie,' w tym dostępie do władzy.

Segmenty to szczególne twory życia społ., grupy, agregaty, które stanowią procesy życia i reprodukcji. Segmentacja to podział społeczeństwa na zbiory i zbiorowości społeczne, które kreowane są i wytwarzane w związku z zachodzeniem ściśle określonych procesów społ, np. klasy rynkowe i nierynkowe, warstwy itd.

Podziały społeczne - od składu i budowy danego społeczeństwa, wpływają one na funkcjonowanie całego społ., kondycje, podział pracy, podział uzyskanych rezultatów pracy, stratyfikację społ, udział w rynku… to praktyki i ich konsekwencje wpływające na krystalizację struktury społ.

7. Zróżnicowania, podziały a nierówności społeczne.

Teorie społeczne bez względu na to jaki mają charakter wpłynęły na procesy segmentacji strukturalnej społeczeństw.

Aby zrozumieć istotę segmentacji strukturalnej, wprowadzamy 3 kategorie analityczne:

• zróżnicowania

• podziały

• nierówności społeczne

Kategorie te na gruncie socjologii są nieraz wymieniane

ZRÓŻNICOWANIA SPOŁECZNE- to niejednakowe natężenie cech zrelatywizowane przynajmniej do dwóch cech osobników, nosicieli danych cech

Niemożliwe jest wskazanie dwóch identycznych osobników, jako cech czy to społecznych czy też biologicznych. W tym sensie mówimy, iż jednostki, grupy społeczne są zróżnicowane, różnią się między sobą, bez względu na to czy jesteśmy tego świadomi czy też nie, nawet w zakresie natężenia tej samej cechy, a może przede wszystkim w zakresie natężenia danej cechy.

W życiu społecznym nie wszystkie cechy, które posiada dany osobnik społeczny są ważne. Zatem jeśli mówimy o podziałach społecznych, jednej z kategorii analitycznych, to mamy na uwadze praktyki i efekty praktyk polegających na wzmacnianiu ważnych społecznych cech.

PODZIAŁY SPOŁECZNE- to praktyki i ich konsekwencje

Istotne jest tu wzmacnianie cech ważnych w życiu społeczeństwa, w toku, np. cząstkowych polityk uprzywilejowania bądź dyskryminacji z tytułu nosicielstwa takich czy innych cech.

Takie formy społeczeństwa jak: społeczeństwo kastowe, społeczeństwo stanowe, społeczeństwo klasowe, to właśnie makrostruktury będące wytworem podziałów społecznych, racjonalnie kreowanych w toku uprzywilejowania jednych segmentów ważnych z jakiegoś punktu widzenia społecznego. Istota tego nie podlega tylko kreowaniu tych wiodących niejako w życiu segmentów od których pochodzą nawet nazwy takich czy innych społeczeństw. Rzecz polega na kreowaniu także tych segmentów, które mają chwilową więź, drugorzędne i trzeciorzędne znaczenie.

Jeśli mówimy o polityce gospodarczej, socjalnej, parorodzinnej, to mamy na uwadze właśnie określone praktyki, przyznanie przywilejów, nagród bądź odpowiednio przedstawienie grupom norm prawnych oraz przyznawanie takich czy innych preferencji organizacyjnych.

Jeśli Państwu zależy na wzroście demograficznym, to może preferować różne rozwiązywanie problemów rodzinnych, jeśli nie zależy na szybkim powstawaniu klasy średniej, to może prowadzić restrykcyjna polityka podatkową, jeśli zależy mu na ludziach z wyższym wykształceniem, to może ich motywować systemem płac lub na inny sposób.

PODZIAŁY SPOŁECZNE- to praktyki i ich konsekwencje przedstawione w powyższym rozumieniu wpływające na krystalizacje struktury segmentacyjnej, może to być formalizacja statusu także

NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNE- to subiektywne postrzeżenia (pewne spostrzeżenia nierówności i podziału) do odpowiednich przedsięwzięć jednostki bądź zbiorowości społeczne postrzegające zróżnicowania bądź podziały w kategoriach aksjologicznych tj. wartościujących, np. postrzegany jako sprawiedliwe bądź niesprawiedliwe

Aby mogły zaistnieć jako symulatory działań indywidualnych, zróżnicowania i podziały muszą być:

1. postrzegane i postrzegalne

2. definiowane i definiowalne

3. definiowane wedle jakiś zasad aksjologicznych, np. jako sprawiedliwe bądź jako niesprawiedliwe

Jeśli zostaną spostrzeżone zróżnicowania i podziały społeczne może stać się to czynnikiem mobilizacji grupowej czy segmentacyjnej bądź mobilizacji ruchu społecznego

8. Grupy, kategorie a ruchy społeczne na poziomie makrostruktury.

GRUPA SPOŁECZNA- to co najmniej 3 osoby, powiązane systemem struktur uregulowanych instytucjonalnie, co umożliwia im realizowanie wspólnych wartości, zadań, celów. Grupa społeczna jest oddzielona od innych uczestników życia zbiorowego wyraźną zasadą odrębności. Każdą grupę odróżnia od innych skład, organizacja, poczucie więzi, odrębności Zaspokajane są w nich stosowne potrzeby. Jednostka ma różne potrzeby i należy w związku z tym jednocześnie do wielu grup. Dzieli pomiędzy nie swoją aktywność w różnym stopniu, czasie i rytmie

TYPOLOGIA GRUP:

WSPÓLNOTA- to grupa konieczna, w której jednostka musi uczestniczyć, choćby z racji urodzenia; jednostka nie ma swobody wyboru wspólnoty. To grupa zajmująca określone terytorium, obejmująca całokształt lub co najmniej większość istotnych stosunków społ. między członkami. Wyróżniamy wspólnotę na kontaktach prywatnych ( terytorialna) i na kontaktach publicznych (diasporyczne).

ZRZESZENIE - to celowa gr. Społ. do której jednostka należy świadomie i z której po wypełnieniu wiadomych warunków może bez trudu wystąpić. Wyróżniamy zrzeszenia formalne, nieformalne, prywatne ( nie mają trwale uregulowanych stosunków z otoczeniem). Grupy te lokują się w sferze organizacyjnej.

ZWIĄZEK INSTYTUCJONALNY - to zespół osób zajmujących określoną pozycję i pełniących określone role w urządzaniu instytucyjnym, to personel urządzenia instytucyjnego.

KATEGORIE - to jedna z form zbiorowości segmentacyjnych obok wspólnot i związków instytucjonalnych. Formy zbiorowości segmentacyjnych pełniących określone role w obrębie segmentów, zaspokajają potrzeby. Kategorie społeczne są istotne w gromadnym życiu ludzi są segmentami struktury społeczeństwa.

RUCHY SPOŁECZNE - to formy zbiorowej nadaktywności. Ruchy społeczne dynamizują procesy zmiany (np, ruch wyzwolenia, ruch na rzecz kobiet, itp.). Segmenty społeczeństwa wciąż rodzą się i krystalizują. Mogą one w poszczególnych fazach krystalizacji przyjmować formy wspólnot, związków instytucyjnych i zrzeszeń. W tym kontekście ruchy jak i zbiorowości spontaniczne nie są segmentami ale są formami manifestowania potrzeb i dążeń poszczególnych grup i kategorii społecznych. R. społ. nie przynależą do zbiorowości segmentacyjnych, lokują się one w sferze żywiołów; strukturalizują, krystalizują społeczeństwo jakos strukturę segmentacyjną istniejąc poza nią. To zespołowe, zbiorowe dążenie do zrealizowania celu; względnie utrwalona forma celowo zbiorowej aktywności ludzi na rzecz rozwiązania istotnego ich zdaniem problemu.

Taki stan ułożenia względem siebie komponentów życia ludzi, który zapewnia osiąganie względnej stabilności zaspokajania ich potrzeb, jest ładem społecznym a dany układ kompozycyjny nie koniecznie zadowala wszystkich aktorów życia społecznego w jednakowym stopniu.

9. Większości a mniejszości jako segmenty makrostrukturalne.

Społeczeństwo zbudowane jest z większości i mniejszości etnicznych, klasowych, wyznaniowych, innych. Okazuje się, że w życiu społecznym nie wszystkie większości i mniejszości mają takie samo znaczenie, to zależy w jakiej sferze się one lokują. Niemniej jednak z życiu współczesnych społ. liczą się następujące segmenty: klasy, zawody, warstwy, wyznania. Segmenty te umożliwiają reprodukcję życia społ. w odpowiednich sferach. Klasy jako zbiory, agregaty lokują się w sferze gospodarki. Zawody jako zbiory, agregaty lokują się w sferze wytwarzania i technologii, w sferze polityki lokują się partie i elity polityczne. W sferze kultury lokują się narody, gr. Etniczne, mniejszości narodowe. Widzimy, ze segmenty mogą być grupami bądź zbiorami społ.

GRUPY WIĘKSZOŚCIOWE /DOMINUJACE/ - to takie twory życia społ. które bez względu na powody są w stanie narzucić innym funkcjonującym grupom swoje wzory zachowań , system normatywny jako kontynuujący całe społeczeństwo, bądź daną sferę jego życia. W tym możemy mówić o klasach większościowych, sferach, warstwach wyznaniowych, grupach większościowych.

MNIEJSZOŚCI / SEGMENTY MNIEJSZOŚCIOWE - tj. zbiory, bądź zbiór jednostek, które ze względu na swoje cechy fizyczne lub kulturowe są odróżniane od innych, w których żyją po to, aby ich odmiennie traktować. Status mniejszości jest statusem zbioru. Fakt [przypisania do danej mniejszości przez identyfikację znaczących z życiu społ. cech mniejszości jest ważny w procesie konstytuowania jednych i drugich grup.

10. Ład a nieład społeczny. Typy ładów.

Ład społeczny to taki stan kompozycji czynników reprodukcji zbiorowego życia ludzi, który zapewnia osiąganie względnej stabilności zaspokajania ich potrzeb (na określonym i zarazem zmiennym poziomie). Jest to taki stan ułożenia względem siebie komponentów życia ludzi, który nie wyzwala działań ze strony ważnych segmentów społeczeństwa, czy jego zbiorowych aktorów, na rzecz fundamentalnych zmian ładu jako całości ani też poszczególnych komponentów. .Nieład społeczny pojawia się gdy ważne segmenty społeczeństwa lub ich zbiorowi aktorzy inicjują działania na rzecz fundamentalnych zmian istniejącego ładu jako całości ani też poszczególnych komponentów.

Szczególnie skrystalizowane zbiory i zbiorowości - grupy segmentacyjne utrwalają i budują ład w odpowiednich dla ich charakteru sferach życia społecznego. Natomiast zbiorowości niesegmentacyjne (zbiorowiska, masy, tłumy, zwłaszcza tłumy rewolucyjne) mogą zakłócać ład, a nawet istotnie przyczyniać się do wyłaniania nowego ładu.

Komponenty ładu społecznego tj. systemy oraz struktury, zarówno segmentacyjne jak i niesegmentacyjne (min. 29 komponentów), nie są dziełem przypadku, lecz utrwalonych historycznie i społecznie mechanizmów zaspokajania potrzeb zbiorowych i indywidualnych ludzi, mechanizmów zasadzających się na obiektywnym istnieniu struktur, systemów i segmentów.

ŁAD SPOŁECZNY - to taki układ kompozycyjny systemów, struktur, grup, który umożliwia prostą reprodukcję życia społecznego i nie wyzwala zbiorowych przedsięwzięć na rzecz jego zmiany lub zasadniczych części, struktur.

Jeżeli w ten sposób pojmujemy ład społ. to odnosząc go do konkretnej rzeczywistości mówimy o: 1) ładzie społ. obywatelskiego - ład zasadzony na klasach rynkowych, zwłaszcza na klasie średniej; 2) ładzie społ. totalitarnego - ład zasadzony na klasach bezrynkowych, reglamentowanych, sektorowych, zwłaszcza na dominującej strukturze robotników sektora państwowego; 3) o bezładzie społ. transformacyjnego.

Typologia ładu społecznego wg Ossowskiego:

1. „ład przedstawień zbiorowych" - odpowiada rzeczywistości społeczeństw tradycyjnych. Zasadza się na konformizmach grupowych i jest regulowany przez tradycyjne wzory reprodukcji życia społecznego.

• zachowania ludzi wyznaczane są przez wspólne warunki, wzory oraz normy

• powinność człowieka jest tożsama z jego bytem

• pozycja społeczna każdego człowieka wyznaczana jest raz na zawsze, usankcjonowana kryteriami przez niego samego wyznawanymi

• może istnieć niezależnie od tego czy istnieje jakiś wspólny środek decyzyjny

• np.: społeczeństwa pierwotne

• obiekt badań etnologii albo antropologii

2. ład monocentryczny" - to taki, w którym życie zasadza się na wydawaniu decyzji i regulacji z jakiegoś centrum. Nad ich wykonawstwem czuwają specjalnie, hierarchicznie uporządkowane organizacje. Ten typ ładu odpowiadał społeczeństwom totalitarnym, realnosocjalistycznym (w wersji sowieckiej)

• istnieje 1 wyraźny ośrodek decyzyjny

• jednostki traktowane są przedmiotowo i instrumentalnie

• występuje w państwach autorytarnych i mniejszych strukturach (organizacjach totalnych)

• społeczeństwa oparte na ładzie monocentrycznym powinny być badane przez cybernetykę społeczną (naukę o sterowaniu)

3. „ład policentryczny" - to taki, w którym życie społeczne reguluje równowaga sił społecznych, dzięki działaniu naturalnych praw interakcji w wyniku nieskoordynowanych decyzji, podczas gdy respektuje się zasady i reguły (normy) współżycia zbiorowego. Ten typ ładu najbardziej odpowiada społeczeństwom obywatelskim, otwartym, pluralistycznym

• wynik wzajemnego oddziaływania różnych ośrodków decyzyjnych

• istnieje wiele ośrodków decyzyjnych i brak jest koordynacji (np.: społeczeństwo liberalne)

• końcowy rezultat działań podejmowanych przez elementy takiego ładu jest nieprzewidywalny, dopóki dane zdarzenie się nie zakończy

4.ład czwarty (postmonocentrvczny)

')

3

• mimo istnienia wielu ośrodków decyzyjnych działania w jego obrębie są skoordynowane

• polega na zorganizowanym współdziałaniu

• obiekt badań współczesnej socjologii

ZBIOROWOŚCI NIESEGMENTACYJNE - (zbiegowisko, masa, tłum) mogą zakłócić ład, a nawet istotnie przyczynić się do wywołania nowego ładu, zwłaszcza tłumy rewolucyjne.

11. Rzeczywistość społeczna a segmenty i struktury „sieciowe"

Rzeczywistość społ. jest przeciwstawna rzecz. przyrodniczej, ale nie może być utożsamiana ze społ, gdyż jest ono jedynie jednym z jej komponentów. W rzecz, społ. wyróżnia się:

STRUKTURY SEGMENTACYJNE - (segmenty takie jak wspólnoty, instytucje, zrzeszenia, zbiory, agregaty…) dzięki którym możliwa jest prosta reprodukcja życia społ. Nie powstają przypadkowo, są względnie trwałymi zbiorami, a w powiązaniu ze sobą budują społ.

NIESEGMENTY - (masa, tłum, zbiorowisko) nie produkują życia społ., stanowią sferę żywiołu, powstają zupełnie przypadkowo, przelotnie, są krótkotrwałe i spontaniczne, mogą zakłócać ład lub nawet przyczyniać się do wyłonienia nowego ładu, mogą być aktorami manipulującymi elity lub inne jednostki, są pochodnymi niezaspokojonych potrzeb.

STRUKTURY POZASEGMENTACYJNE - struktury sieciowe (mają najczęściej charakter systemowy, więc mają systemy: lingwistyczny, ideacyjny, normatywny, interesów, organizacyjny, infrastruktury) - są to szczególne twory świadomej aktywności ludzi, tych działających obecnie, oraz całych przeszłych pokoleń. Stabilizują one procesy reprodukcji życia społ. i mimo permanentnej wymiany biologicznej jednostek wciąż są zaspokajane na pewnym poziomie potrzeby społeczeństwa jako całości. Stabilizują one procesy reprodukcji życia gromadnego, gdyż funkcjonowanie każdej ze sfer reguluje odpowiednia pula norm, przyporządkowane są im określone idee, wartości, interesy…

12. Sfery, aktorzy makrostrukturalni a ich role segmentacyjne

Aktorami życia społecznego są zarówno wykrystalizowane, jak i rodzące się i krystalizujące segmenty społeczeństwa, a te ostatnie generowane są przez poszczególne, zorganizowane sfery rzeczywistości społecznej. Mogą one (te segmenty) w poszczególnych fazach krystalizacji przyjmować formy wspólnot, związków instytucyjnych i zrzeszeń, czyli podstawowych form zbiorowości segmentacyjnych społeczeństwa. Szczególnie skrystalizowane zbiory i zbiorowości - grupy segmentacyjne utrwalają i budują ład w odpowiednich dla ich charakteru, względnie autonomicznych sferach życia społecznego (rzeczywistości społecznej). Jeśli poszczególne segmenty społeczeństwa, czy jego zbiorowi aktorzy, nie podejmują działań na rzecz fundamentalnych zmian ładu jako całości ani też poszczególnych komponentów, to mówimy o utworzeniu się ładu społecznego.

Jako segmenty odpowiednie zbiorowości i kategorie sytuują się we właściwych im sferach życia społ. Areną występowania klas jest wyłącznie gospodarka. Arenami występowania warstw są natomiast następujące sfery życia: polityki, konsumpcji, kultury i prestiżu.

W związku z tym mówimy odpowiednio o danych dla wyszczególnionych sfer warstw: politycznych, konsumpcyjnych (socjalnych) oraz prestiżowych.

Wyróżniamy następujące sfery życia:

SFERA WYTWARZANIA - to arena tylko takich twórczych, wytwórczych, z zastosowaniem technologii, technik oraz pracy żywej, w których efekcie powstają dobra, jako środki zaspokajania potrzeb bez względu na ich rzeczywistą wartość rynkową, wymierną. Dotyczy to również dóbr duchowych, powstających przy zastosowaniu technologii umysłu. Sfera wytwarzania to arena występowania zachowań zawodowcy specjalizacyjnych, rzemieślniczych, a tym samym zawodów jako zbiorów lub zbiorowości ściśle określonego rodzaju.

SFERA POLTYKI - to arena sprawowania władzy państwowej i rywalizacji o jej zdobycie i utrzymanie z zaangażowaniem określonej liczby segmentów, nazwanych elitami władzy, partiami. W szerokim ujęciu to także podsfera rywalizacji o zdobycie władzy, szczególnie wyróżniająca rzeczywistość społ. demokratycznych, obywatelskich, to również arena działalności legalnej i nielegalnej, wywierającej jakiś nacisk na władzę państwową w węższym rozumieniu. W obrębie sfery polityki funkcjonują elity władzy, klasy, za pośrednictwem polityków jako reprezentantów ich interesów, partie.

SFERA KONSUMPCJI - to arena zachowań zbiorowych i indywidualnych, związanych ze spożywaniem dóbr egzystencjonalnych. Jest to zarówno arena występowania segmentów uzależnionych od innych niesamodzielnych egzystencjalnie oraz objętych odpowiednimi systemami zabezpieczeń socjalnych. We współczesnych społ. sfera kons. Jest przede wszystkim sferą występowania warstw socjalnych. Są to zarówno bezrobotni jak i emeryci i renciści, gosp. Domowe, różni pensjonariusze-szpitali, domów starców. Sfera kons. Stanowi dziś obszar w obrębie szerszej areny rzeczywistości - reprodukcji społecznej.

SFERA KULTURY - arena manifestacyjna zachowań związanych z dziedziczeniem, przyswajaniem i praktykowaniem znaczeń symbolicznych kreowania w ramach tzw. czasu wolnego, po pracy i nauce. Najważniejszymi podsferami kultury z rozpatrywanej tu perspektywy są takie, które kreują, reprodukują zarówno grupy narodowe i etniczne i grupy wyznaniowe.

Przykład: sfera polityki jest areną występowania ściśle określonych aktorów, którzy realnie i potencjalnie mogą być ostoją ściśle określonego systemu władzy państwowej. W sferze polityki wyróżnia się 2 podsfery: l) podsferę władzy państwowej, 2) podsferę reprezentacji politycznej. W podsferze reprezentacji politycznej aktorami są elity i partie polityczne.

13. Ruchy społeczne a problemy społeczne. Dynamika ruchów społecznych.

Ruchy społecznego specyficzne formy nadaktywności społecznej istniejące- w ramach grup i zbiorowości społecznych. Ruchy społeczne są czynnikiem rozwoju społecznego i elementem dynamizującym zmiany społeczne. Np. ruchy rewolucyjne (zmierzają do zmiany podstaw ustroju społecznego i kultury danego społeczeństwa, niejednokrotnie przy użyciu przemoc i walki fizycznej), ruchy reformatorskie (dot. ustroju demokratycznego, są to związki zawodowe, partie polityczne, zrzeszenia i organizacje ideowe), ruchy ekspresywne (ruchy umysłowe, ruchy odnowy moralnej, ruchy oświatowe - kulturalne). Ruchy społeczne jak i zbiorowości spontaniczne (zbiegowisko, masa, tłum) nie są segmentami.

J. Szczepański wyróżnił następujące typy ruchów społ.:

RUCHY REWOLUCYJNE - to ekstremalna forma ruchów społ. zmierzająca do zmiany podstaw danego ustroju i kultury. Nie wyklucza użycia przemocy i walki fizycznej.

RUCHY REFORMATORSKIE - nie podważają podstaw ustroju społ. ani kultury, dążą do wprowadzanie odpowiednich zmian, ale przy użyciu legalnych środków, takich, które są w danym państwie prawnie dozwolone. Są to np.: ruchy podejmowane głównie w państwach demokratycznych przez związki zawodowe, partie polityczne, organizacje ideowe. Starają się one wywrzeć wpływ na władze w danym społeczeństwie i nakłonić do wprowadzenia reform. Przykład: współczesne ruchy ekologiczne.

RUCHY EKSPRESYWNE - zmierzają do wprowadzenia pewnych zmian w kulturze, w systemach wartości, wzorach życia. Ruchy te starają się wywrzeć wpływ na władze publiczne i skłonić je do wprowadzenia postulowanych zmian, albo też same starają się realizować nowe wzory życia. Są to np. różnego rodzaju wspólnoty religijne.

Ruchy społ. są komponentem rzeczywistości społecznej pojawiającym się wraz z powstaniem problemu społecznego. Wpływają na proces krystalizacji segmentacyjnej społ. W toku rewolucji czy transformacji mogą wytworzyć one segmenty i niesegmenty. Sam ruch społ. nie jest grupą ani innym tworem niesegmentacyjnym, np. tłumem, masą. Posiada jednak system mobilizacji i organizacji dzięki czemu właśnie może prowadzić do rewolucji mobilizując zamrożony w grupach systemowych potencjał nadaktywności. Na tej właśnie zasadzie rodziła się Solidarność.

Wg MERTONA:

PROBLEM SPOŁECZNY - to względna powszechna dolegliwość, której eliminacja lub złagodzenie staje się czynnikiem mobilizacji na rzecz podejmowania działań danego rodzaju.

RUCH SPOŁECZNY - należy do sfery żywiołów rzeczywistości społecznej, pojawia się kiedy następuje problem społeczny, którego nie można rozwiązać w ramach istniejących struktur. Ruch mobilizuje wtedy zamrożony w grupach systemowych potencjał nadaktywności.

15. Typy i rodzaje społeczeństw. Społeczeństwa agrarne, przemysłowe.

W socjologii utrwaliła się socjologiczno - historyczna typologia społeczeństw, według której wyróżnia się 4 typy - modele społeczeństw:

1. społ. pierwotne (plemienne, ludowe):

• charakteryzuje je niski poziom rozwoju cywilizacyjnego

• jest to społ. małe, kilkutysięczne

• byt materialny oparty na rolnictwie, zbieractwie, myślistwie, rybołówstwie itp.

• technika wytwarzania oparta na manualnej pracy ludzkiej

• podział ról społecznych ze względu na płeć

• wysoka pozycja ludzi starych

• kultura przedpiśmienna - ustny i bezpośredni przekaz tradycji

2. społ. rolniczo - chłopskie (feudalne, tradycyjne, przedprzemysłowe):

• występowały w wiekach średnich Europie i Azji

• byt materialny ludności opierał się głównie na rolnictwie - rolnictwem zajmowało się ponad 2/3 ludności

• technologia produkcji w rolnictwie oparta na ludzkiej pracy manualnej, sile pociągowej zwierząt i wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii: siły wody i wiatru

• strukturę osadniczą stanowią małe rolnicze wioski i siedziby wielkich właścicieli oraz przedprzemysłowe miasta i miasteczka

• życie ma charakter lokalny, stabilny, ruchliwość społeczna jest niewielka

• silna odrębność między wsią a miastem - na wsi koncentruje się rolnictwo, a w miastach skupia się rzemiosło, handel, instytucje życia religijnego i umysłowego oraz władzy administracyjnej

• silne zróżnicowanie społeczne - podział na stany, kasty wyższe i niższe, do których przynależność jest prawnie regulowana

• w dziedzinie kultury symbolicznej typowe jest wytworzenie się subkultur ludowych, chłopskich oraz ich regionalne zróżnicowanie. Subkultury obejmują dialekty językowe, odrębność w dziedzinie obyczajów i zwyczajów, strojów i kultury materialnej.

3. społ. przemysłowe (nowoczesne, kapitalistyczne, industrialne):

• społeczeństwo, które przeszło etap rewolucji przemysłowej

• 2/3 ludności pracuje w zawodach pozarolniczych

• technika produkcji dóbr i usług opiera się na pracy maszyn i urządzeń technicznych, wykorzystaniu pary wodnej, ropy i energii elektrycznej jako źródeł energii

• zmiana struktury zawodowej społeczeństwa. Dominującym sektorem gospodarki narodowej jest sektor przemysłu, w tym sektorze jest największe zatrudnienie, s w rolnictwje - najmniejsze

• powstanie wielkich miast i milionowych aglomeracji miejskich gdzie skupia się przemysł fabryczny. Lokalizacja obiektów przemysłowych w jakiejś miejscowości powoduje rozrost i rozwój miasta. Powstają budynki mieszkalne, szkoły, szpitale, kościoły, skupia się rzemiosło, powstają sklepy

• panuje ogromna ruchliwość społeczna - zarówno horyzontalna (migracje ze wsi do miast) jak i wertykalna (awanse społeczne i społeczne degradacje)

• w dziedzinie kultury materialnej, społecznej: standaryzacja wyborów, sformalizowanie wzorów zachowań, zracjonalizowanie działań, ujednolicenie postępowania, umasowienie kultury -upowszechnianie wytworów kultury symbolicznej za pomocą środków masowego przekazu.

4. społ. poprzemysłowe (postindustrialne, masowe):

• technika produkcji dóbr i usług oparta na automatyzacji, mechanizacji, komputeryzacji, rola człowieka ograniczona do uruchamiania urządzeń i ich kontroli; źródła energii - gaz, prąd (z elektrownii jądrowych)

• podstawą jest produkcja i zdobywanie informacji wspomaganych przez technologię

• wzrost zatrudnienia w sektorze 3 (usługowym) - ponad 50% ludzi

• społeczeństwo wielkomiejskie, urbanizacja, zanik podziału na miasto i wieś

• krytyka industrializmu, ruchy ekologiczne.

Społeczeństwa:

1. otwarte (kapitalistyczne, obywatelskie, demokratyczne, pluralistyczne) - społ. w którym panuje wolność myśli, przekonań i działań, w przeciwieństwie do społ. zamkniętego. Obywatelskie - społ.w którym jest ograniczona do minimum ingerencja władzy politycznej w życie obywateli. Obywatele z własnej inicjatywy tworzą odpowiadające ich potrzebom formy życia gospodarczego, społecznego, kulturalnego. Są nazywane społeczeństwami zrzeszeń. Nie wyklucza to istnienia w nich wspólnot.

2. otwierające się (postsocjalistyczne, postkomunistyczne, „przedobywatelskie", transformacyjne, demokratyzujące)

3. zamknięte (realnosocjalistyczne, totalitarne, dyktatorskie, niedemokratyczne).

Społeczeństwa:

1. tradycyjne (przedkapitalistyczne) - społ. funkcjonowały za pośrednictwem wspólnot. Sfery

życia społecznego nie były wyodrębnione. Charakteryzuje się ono:

• przewagą w strukturze produkcyjnej obszarów nierozwiniętych

• wielka liczba chłopskich gospodarstw rodzinnych objętych przez stosunki przedkapitalistyczne

• oddziaływanie metropolii na peryferie - rozkładanie gospodarki tradycyjnej i hamowanie rozwoju kapitalizmu.

2 typy społeczeństw tradycyjnych:

1. wschodni - przeważające potrzeby odczuwane społecznie miały charakter społeczny; istotna jest jakość życia, która zależy nie tylko od produkcji i konsumpcji, ale i od przynależności społecznej, prestiżu związanego z przynależnością do określonego segmentu społecznego; refleksyjność religijna (buddyzm) - odpowiadają mu wzorce zachowań gospodarczych - produkuje się aby zaspokoić konkretne potrzeby, nadwyżki zużywa się w formach rytualnych (np.budowa świątyni);

b) zachodni - przeważające potrzeby społeczne miały charakter gospodarczy;wzorzec akumulacyjny - działalność gospodarcza nastawiona jest na osiąganie nadwyżki pozwalającej na rozszerzenie produkcji.

2. nowoczesne - nastąpił rozdział na czas pracy i czas wolny, który mógł być przeznaczony na aktywność polityczną. Ten system wygenerował zrzeszenia (partie, zw. zawodowe). Są to grupy dobrowolne. Przeciwieństwo zrzeszeń to wspólnoty (gr. w której człowiek się rodzi).

3. masowe - społeczeństwo biernych odbiorców, które cechuje centralizacja i biurokratyzacja rządzenia oraz komercyjna kultura masowa. Społeczeństwo masowe cechuje: a) w sensie ekonomicznym -wytwarzanie dóbr i usług zdominowane jest przez wielkie korporacje, które wytwarzają produkt w ogromnych ilościach; b) społecznym - ludzka aktywność przejawia się w działaniach w dużych skupiskach np. hale fabryczne; c) powstawanie eksterytorialnych ośrodków twórczości kulturalnej (ponad podziałami), które tworzą wartości kultury dla całych mas ludności, rozprowadzane wśród milionów za pomocą mass-mediów.

4. klasowe - charakterystyczny jest wysoki stopień ruchliwości społecznej

5. stanowe - wszyscy byli przypisani do swoich wspólnot, brak możliwości znalezienia się w innych

6. kastowe - system stratyfikacji jest oparty na wyraźnych zróżnicowaniach klasowych. Urodzeni w określonej klasie ludzie mają niewielkie szansę na znalezienie się w innej

7. militarne - to takie, w którym dominuje struktura polityczna ukierunkowana na prowadzenie wojen.

8. W takich społeczeństwach daleko jest od obywatelskości

9. informacyjne

Typologie współczesnych społeczeństw:

1.społeczeństwo narodowe - państwo narodowe oczekuje posłuchu wśród obywateli z samego tytułu występowania w jego imieniu, a zatem tępione są wszelkie formy nieposłuszeństwa wobec państwa;

2.społeczeństwo globalne - pewne charakterystyczne, specyficzne i powtarzalne formy życia społecznego, które występują jedne po drugich, np. w określonych państwach lub narodach. Najbardziej do społeczeństwa globalnego zbliżają się państwo i naród. Jest to pewien model, do którego się dąży, ale który w rzeczywistości nie istnieje w pełnej postaci. Społeczeństwo globalne to sprzężony układ wszystkich struktur, instytucji i procesów występujących w zbiorowości danego państwa lub narodu wyodrębniający daną zbiorowość w stosunku do innych, zewnętrznych zbiorowości.Nie należy raczej mówić o społeczeństwie światowym, bowiem społeczeństwo globalne jest raczej osadzone w infrastrukturze danego społeczeństwa;

3.społeczeństwa nordyckie (skandynawskie i holenderskie)

• ekspansywny kapitalizm z wysokim poziomem regulacji konsumpcji, zacierający granice podziałów klasowych

• słabo zarysowane podziały stratyfikacyjne

• silnie uformowane klasy społeczne

• wysoki poziom zatrudnienia

• silny system państwowy

• najwyższy na świecie poziom emancypacji kobiet

• skrzyżowanie moralności protestanckiej z socjaldemokracją

4.społeczeństwo bezklasowe i nieegalitarne wg Ossowskiego (ZSRR)

5.społeczeństwo klasowe i egalitarne wg Ossowskiego (USA)

• podział na klasy ze względu na własność prywatną

• egalitarność to zrównanie w poziomie życia

6.społeczeństwo klasowe bardziej klasowe (USA)

• niższa egalitarność niż w państwach skandynawskich

• konkurencyjny typ społeczeństwa

• dualizacja struktur społeczno - ekonomicznych, duża różnica między sektorem konkurencyjnym, a zmonopolizowanym (większe bezpieczeństwo socjalne w sektorze publicznym)

• zdolność do generowania dynamicznego rozwoju nauki, technologii, produkcji masowej

• zdolność do absorpcji imigrantów

• wielkie zbiorowości podlegające deprywacji (czarni, hispanies)

• wysoki stopień emancypacji kobiet

• ulotność więzi społecznych (społeczeństwo podróżujące za pracą)

7.ustratyfikowane społeczeństwa zachodnie (Austria, Niemcy),

8.elitarne społeczeństwa klasowe (Francja, Niemcy)

• wyższy poziom konfliktów społecznych i politycznych w porównaniu z punktem g), wyraźne różnice społeczno - ekonomiczne np.: w dostępie do oświaty, wykluczenie społeczne specyficznych grup np.:gastarbeiterów,

9.dalekowschodnie społeczeństwa kapitalistyczne

• płynne przejście od struktur przedkapitalistycznych do kapitalistycznych, silny interwencjonizm państwowy, wysoki poziom autokratyzmu politycznego, silny kolektywizm, niski poziom praw obywatelskich,

• jest to społeczeństwo korporacyjne charakteryzujące się wysokim poziomem wzrostu gospodarczego, zatrudnienia, życia i konsumpcji, egalitarności, korupcją/ systemem oświaty zdegradowanym do funkcji selekcji społecznej, dualizacją gospodarki między wielkie korporacje i resztę.

19. SPOŁECZEŃSTWO TOTALITARNE. KOMPONENTY l GŁÓWNE CECHY

- Na podstawie: Olszewska - Dioniziak „Antropologia totalitaryzmu europejskiego XX w".

„Totalitarny eksperyment" jaki podjęto w Rosji Sowieckiej i nazistowskich Niemczech miał doprowadzić do życia nowy rodzaj wspólnoty, która zastąpić miała zanikające związki społeczne związane ze społecznością lokalną, regionem, narodem, do wspólnoty .pierwotnej, którą uważano za idealny ustrój społeczny z jej powszechną równością i sprawiedliwością.

Co systemy totalitarne oferowały ludności?

- parodia wspólnoty ze sztucznie narzuconą utopijną równością, wyrażającą się w kolektywizmie, wszechwładzy państwa i policyjnym zniewoleniu.

- strukturalny i gospodarczy regres

- zubożenie i prymityzowanie kultury

- absolutyzowanie - państwo oparte na jednej nadrzędnej ideologii, wykluczającej wszelkie inne poglądy polityczne, którego celem było zbudowanie wszechpotężnego socjalistycznego społeczeństwa.

- nadrzędny cel takiego państwa spowodował masowy terror policyjny, szpiegostwo, donosicielstwo przenikające wszystkie grupy i warstwy społeczne prowadzące do dalszej etonizacji społeczeństwa i tak już wyobcowanego z wszelkich więzi klasowych, narodowych, politycznych i zawodowych.

- podstawą społ. totalitarnego stał się motłoch, warstwy rządzące składały się też w dużej mierze z ludzi wykolejonych o cechach patologicznych.

Wszystko to było wynikiem postępującej industrializacji, która odrywa ogromne rzesze ludzi od ich korzeni, przenosiła ich do brudnych, zatłoczonych miast zdominowanych przez anonimowy, zdepersonalizowany tłum, nie uznający żadnych autorytetów, poza autorytetem państwa. Tłum zaczyna w dużym stopniu utożsamiać się z państwem, które pomaga mu w niszczeniu wszystkich twórczych mniejszości. Masy nie są zdolne do funkcjonowania w demokratycznych strukturach i to staje się decydującym czynnikiem powstania totalitaryzmu.

A więc totalitaryzm można uznać za system społeczno-polityczny będący pochodną społeczeństwa masowego, załamania się systemu klasowego zarówno w Niemczech jak i w Rosji. Skoro masy nie są w stanie rozpoznać co jest dla nich dobre a co złe, rolę taką musi przejąć partia. Dla realizacji celów partia mogła uciekać się do wszelkich środków przymusu - jej obowiązkiem było jedynie bezwzględne posłuszeństwo wobec naczelnego wodza, który uważany był za nieomylnego. Uważano, że on jeden jest w stanie poznać źródła aktualnych problemów, co wymyka się spod kontroli niewykształconych apolitycznych mas. Hitleryzm i komunizm sowiecki bazowały na przeciwstawnej w zasadzie ideologii. Hitleryzm - przeciwstawny marksizmowi głosił nienawiść rasową, komunizm - prawowity spadkobierca marksizmu, szerzył nienawiść klasową.

W Hitleryzmie - mimo dość licznego uczestnictwa robotników główną siłą na której się on opierał było drobnomieszczaństwo. Dla tej grupy społ. hitleryzm wydawał się ruchem atrakcyjnym przez to, ze obiecywał wszystko urządzić „na nowo". Hitleryzm miał istotne i wielorakie powiązania z wielkim -kapitałem niemieckim, który wspierał hitleryzm finansowo. Była także pomoc ze spontanicznych inicjatyw różnych odłamów społ. niemieckiego. ••'•;

W komunizmie- ruch trafiał do przekonania zarówno świeżo politycznie przebudzonych mas, jak i wykształconych intelektualistów. Rodzi się tu bierność i bezrefleksyjne posłuszeństwo społeczeństwa wobec nadrzędnej, totalitarnej władzy. Charakterystyka osobowości odpowiada portretowi „człowieka masowego". Jest to jednostka wyłączona ze wspólnoty, pozbawiona stałych tradycyjnych wartości, identyfikująca się jedynie z partią, która wymaga od niej bezwzględnej i całkowitej lojalności.' U władzy skupiają się ludzie o cechach patologicznych i skłonnościach sadystycznych.

System taki kształtuje ludzi biednych, niezdolnych do jakichkolwiek działań innowacyjnych (główna przyczyna upadku społ. totalitarnych) nastawionych na rutynę i ciężką, bezmyślnie i posłusznie wykonywaną pracę. Rodzi się kult pracy fizycznej, wykonywanej celem pomnożenia bogactwa państwa i wzór osobowy „stachanowca". Niezależna myśl nie może się przebić nawet w trakcie zwykłej i towarzyskiej rozmowy. W związku z czym nie mogą ujawniać się sprzeczności pomiędzy realizowaną rolą wodza a własnymi odczuciami i przemyśleniami. Marksizm stalinowski przeniknął wszędzie:

filozofia, ekonomia, fizyka, genetyka itd. Izolacja ZSRR od kultury zachodniej była prawie całkowita, przyczyniając się do podtrzymania „parweniuszowskiej" wizji świata. Kultura sowiecka była dziełem parweniuszy. Sowiecki aparat władzy składał się głównie z ludzi pochodzenia robotniczego i chłopskiego, bardzo słabo wykształconych, pałających zawiścią i nienawiścią autentycznej „radiowej" inteligencji. Cechy parweniuszowskie mentalności określiły charakter kultury sowieckiej - skrajny nacjonalizm (wyrażający się zwłaszcza po 45 r. w walce z tzw. kosmopolityzmem, za kosmopolitę uważano na ogół żyda), socrealistyczna estetyka, totalitarna władza. Ukształtowany w tych warunkach typ osobowości charakteryzuje się cechami, które mają tendencje do długiego trwania przekraczającego zazwyczaj okres istnienia systemu, który je ukształtował. Może to stanowić istotną przeszkodę w przeobrażeniach jakim zaczyna podlegać społeczeństwo po upadku systemu. Scenariusz funkcjonowania systemów totalitarnych mniej więcej wygląda tak

Nabrzmiałe problemy ekonomiczno-społeczne = oderwanie od swych korzeni, początkowo apolityczne masy = upolitycznienie przez bezwzględne poddanie awangardowej partii wyznające jedną nadrzędną ideologię = identyfikację się z problemem i nieomylnym wodzem = który katalizuje niepokoje społeczne przez = wskazanie na „wroga obiektywnego" jako na abstrakcyjny symbol zła. (wróg rasowy i klasowy) = i który likwiduje problemy przez = stosowanie terroru politycznego i policyjnego •=• oraz dokonywanie masowych mordów na niespotykaną dotąd skalę.

- Różnice pomiędzy społeczeństwem demokratycznym a totalitarnym,

A. Społ. demokratyczne charakteryzuje się:

- pluralistyczna struktura różnorodnych i konkurencyjnych idei ustalonych w drodze konsensusu.

- system klas rynkowych, opartych na własności prywatnej.

- normy są skoordynowane z praktycznymi potrzebami i interesami obywateli,

- pluralistyczny, indywidualistyczny i konkurencyjny system wartości, wykorzystujący i respektujący naturalne różnice i nierówności pomiędzy ludźmi.

- rozwarstwienie na hierarchiczne klasy wyższe, średnie i niższe (czynnik kontroli społecznej).

- wielopoziomowa i wielofunkcyjna infrastruktura społeczeństw demokratycznych wyraża się w wielości ośrodków decyzyjnych, zapewnia swobodny przepływ wewnątrzsystemowej informacji, przyczynia się do stymulacji inwencji i ???? zbiorowej i indywidualnej.

- system osobowości .to „homo economicus ", a więc człowiek nastawiony na własne osiągnięcia, przejawianie inicjatywy i osiąganie sukcesów zawodowych i gospodarczych.

- otwarta ,swobodna ruchliwość społeczna.

- system gospodarki wolnorynkowej (z ograniczonym interwencjonizmem państwowym) połączony z intensywnym, naukowym i racjonalnym systemem wytwarzania.

- profesjonalizacja zawodowa, wyrażająca się w wąskiej specjalizacji, której towarzyszyła przewaga zawodów usługowych.

- wysoki poziom konsumpcji.

- problemy starości, bezrobocia, ubóstwa rozwiązywane przez samodzielne grupy i warstwy socjalne, korzystające z zabezpieczeń gwarantowanych przez państwo.

- system parlamentarny, zasadzający się na rządach większości, pluralistyczna struktura partyjna. - szeroko zakrojona ochrona środowiska.

- dominacja społeczności wielkomiejskiej i wielkoaglomeracyjnej.

- rodziny nowoczesne, przestrzegające zasady poszanowania .partnerstwa, cechujące się dużą samodzielnością i autonomią egzystencji.

- kultura masowa pluralistyczna - respektująca odmienne wartości różnych grup etnicznych rywalizujących ze sobą w procesie gospodarki rynkowej.

- pluralistyczna struktura wyznań.

B. Społ. Totalitarne charakteryzuje się:

- pluralistyczne idee zastąpione monopolistyczną, jednorodną ideologią narzuconą odgórnie.

- narzucone normy nie są skoordynowane z potrzebami społeczeństwa przez co ludzie zatracili realne

- poczucie własnych interesów i wtopieni w utopijny system organizacji społecznej.

- Język „imperialny" tzw. nowomowa stanowiąca kamuflaż istotnych i faktycznych problemów.

- system epolitarystyczny, którego celem było stworzenie utopijnej równości.

- klasy nierynkowe, wyznaczone i reglamentowane przez państwo.

- brak stratyfikacji społecznej jako samoczynnego czynnika wyłączonego spod kontroli państwa.

- system osobowości „homo sovieticus" czyli człowiek bierny, przystosowany do panującego ustroju politycznego, pozbawiony inicjatywy i stale oglądający się na „opiekuńcze państwo".

- swobodna ruchliwość społeczna została ograniczona i zaczęła być kontrolowana i reglamentowana centralnie.

- system nierynkowy nakazowo-rozdzielczy, scentralizowany, połączony z ekstensywnym i irracjonalnym systemem wytwarzania.

- przewaga ujednoliconych i sformalizowanych zawodów przemysłowych.

- masowe ubóstwo, które łagodzono systemem scentralizowanej reglamentacji dóbr podstawowych.

- grupy i warstwy korzystające z pomocy socjalnej są całkowicie zależne od centralno-systemowej reglamentacji dóbr dokonywanej przez państwo w warunkach pełnego zatrudnienia.

- dyktatura i jednowładztwo, monopartia.

- brak ochrony środowiska. .

- struktura społeczna bazowała na elemencie miejskim i małomiasteczkowym.

- rozluźnienie obyczajów dotyczących związku małżeńskiego i rodziny, rodziny zdane na osłonową opiekę państwa.

- kultura masową schematyczna, monopolistyczno-państwowa, dyskryminująca odrębności etniczne. Marginalizacja grup, mniejszościowych.

- eliminacja religii z życia społecznego, represjonowanie i dyskryminowanie wiernych. Światopogląd ateistyczny zmierzający do ujednolicenia pod tym względem społeczeństwa.

- brak swobodnej kształtowanej przez programy konkurencyjne, telewizyjne i radiowe oraz różne czasopisma opinii publicznej, charakterystycznej dla społeczeństw obywatelskich.

- Na podstawie: Z.Zagórski „Strukturalne bariery transformacji i integracji a społeczeństwo Polski".

Zagórski przedstawia dwie kategorie komponentów typów społeczeństw

l komponenty traktowane kompleksowo

II komponenty traktowane szczegółowo.-

Społeczeństwo totalitarne jest społ. Zamkniętym. Komponenty I typu:

a) struktura ideacyjna : monolityczna struktura idei utopijnych narzuconych i praktykowanych administracyjnie.

b) struktura normatywna : struktura norm stanowionych odgórnie, dyktatorsko.

c) struktura nierówności :struktura interesów narzuconych „od góry do dołu", podmiotowo.

d) struktura organizacyjna : struktura organizacyjna w znacznym stopniu „fasadowa" zorientowana ideologicznie (utopijnie) w ramach działań pozornych.

e) struktura segmentacyjna : struktura zbiorów i zbiorowości przedmiotowych sterowanych centralnie przez politykę podziałów w ramach centralnosystemowej reglamentacji dóbr inwestycyjnych, konsumpcyjnych i duchowych.

f) struktura lingwistyczna : język „imperium".

g) infrastruktura : wąskofunkcyjne, zorientowane na ekspansję centralnie sterowanych systemów, w tym •

głównie militamo-wojennych w skali imperialnej i satelitarnej.

Komponenty typu II

1) system cywilizacyjny : genetycznie wywodzący się z cywilizacji tureńskiej i bizantyjskiej.

2) system wartości : kolektywistyczne - egalitorystyczny, równość zasadą konstytucyjną „utopii komunistycznej"

3) system osobowości: homo sovieticus.

4) system ruchliwości: zamkniętej i spetryfikowanej, kontrolowanej i reglamentowanej centralnie.

5) system wytwarzania : ekstensywny, irracjonalny, przemysł ciężki i rolnictwo głównymi dziedzinami wytwarzania.

6) system zawodowa : sformalizowana, dominacja zawodów przemysłowo-rolniczych

7) system gospodarki : nierynkowy, nakazowo-rozdzielczy z rozbudowaną centralnosystemową-reglamentacją dóbr inwestycyjnych i duchowych.

8) struktura klasowa : klas nierynkowych (państwowowłasnościowych, sektorowych) reglamentowanych.

9) system konsumpcji : masowe ubóstwo łagodzone systemem scentralizowanej reglamentacji dóbr elementarnych.

10) struktura socjalna : warstwy socjalne przedmiotowe zależne od centralne- systemowej reglamentacji dóbr w warunkach pełnego zatrudnienia i opiekuńczej funkcji państwa za cenę wolności.

11) struktura warstwowa : brak stratyfikacji jako samoczynnego czynnika pozapaństwowej kontroli społeczeństwa.

12) system rządzenia : dyktatura, system jednowładztwa, system dyktatury klasy panującej decydentów-reglamentariuszy niezależny od kontroli społeczeństwa, opozycja nielegalna.

13) struktura partyjna : monopartyjna (lub fasadowe wielopartyjna, kontrolowana przez komunistów z udziałem partii - stronnictw satelickich, pozbawionych możliwości przejęcia władzy, systemu rządzenia." •14) system ekologiczny : brak systemu ochrony środowiska, dominacja eksploatacji, dewastacji i degradacji nad naturalnym procesem przywracania ładu ekologicznego.

15) struktura społeczeństw : dominacja społeczności wiejskiej i małomiasteczkowej.

16) system pokrewieństwa : zasadzający się na świeckim, ateistycznym roluźnieniu norm związków małżeńskich i rodzinnych.

17) struktura/pokrewieństwa : średnich rodzin upaństwawianych, zdanych na osłonową opiekę scentralizowanego systemu reglamentacji dóbr konsumpcyjnych

18) system kultury : kultura masowa, monolityczno schematyczna dyskryminująca i piętnująca odrębności kultur grup etnicznych jako przejawu zacofania, system dyskryminacyjny.

19) struktura etniczna : narodów dominujących oraz grup etnicznych i mniejszości domagających się równouprawnienia, marginalny udział obcych.

20) system praktyk religijnych : eliminacja religii z życia społecznego, represjonujący i dyskryminujący wierzących.

21) struktura wyznaniowa : docelowo monolityczna, ateistyczno - światopoglądowa przy deklaratywne fasadowej dominacji ateistów.

22) opinia publiczna - brak.

Komponenty:

1. nie rynek - scentralizowany system reglamentacji dóbr

2. system klasowy „sektorowy"

3. brak systemu stratyfikacyjnego, brak warstw hierarchiczne - prestiżowych

4. klasy i warstwy reglamentowane, nierynkowe, „sektorowe"

5. system reglamentacji „ustrojowej", centralnosystemowej

6. segmenty zewnętrzne „obce": okupanci, delegaci, odwiedzając

7. segmenty zewnętrzne „swoje" (narodu): inteligencja emigracyjna

Społ. totalitarne (zamknięte) cechuje:

• struktura ideacyjna - monolityczna struktura idei utopijnych narzuconych i praktykowanych administracyjnie

• struktura normatywna norm stanowionych odgórnie, dyktatorsko, nieskoordynowanych z potrzebami poddanych państwa

• struktura interesów narzucanych „od góry do dołu", przedmiotowo

• struktura organizacyjna (organizacji) - w znacznym stopniu fasadowa

• struktura segmentacyjna - str. zbiorów i zbiorowości przedmiotowych sterowanych centralnie przez politykę podziałów w ramach centralnosystemowej reglamentacji dóbr inwestycyjnych, konsumpcyjnych i duchowych

• struktura lingwistyczna - język „imperium" infrastruktura wąskofunkcyjna zorientowana na ekspansję centralnie sterowanych systemów, głównie militarno - wojennych w skali imperialnej

• struktura zawodowa sformalizowana; dominacja zawodów przemysłowo - rolniczych

• struktura klasowa klas nierynkowych, reglamentowanych, sektorowych

• struktura socjalna - przedmiotowe warstwy socjalne zależne od centralnosystemowej reglamentacji dóbr w warunkach pełnego zatrudnienia i opiekuńczej funkcji państwa za cenę wolności

• struktura warstwowa - brak stratyfikacji jako samoczynnego czynnika pozapaństwowej kontroli społeczeństwa

• struktura partyjna - monopartyjna (lub rządzą partie fasadowe), kontrolowana przez komunistów

• struktura społeczności - dominacja społeczności wiejskich i małomiasteczkowych

• struktura pokrewieństwa - średnich rodzin upaństwowionych zdanych na osłonową opiekę scentralizowanego systemu reglamentacji dóbr konsumpcyjnych

• struktura etniczna - narodów dominujących oraz grup etnicznych i mniejszości domagających się równouprawnienia; marginalny udział obcych

• struktura wyznaniowa - docelowo monolityczna, ateistyczne - światopoglądowa z dominacją ateistów.

16. SPOŁECZEŃSTWA OBYWATELSKIE. KOMPONENTY l GŁÓWNE CECHY

Wg. Zagórskiego

l. komponenty traktowane kompleksowo

a) struktura ideacyjna : pluralistyczna struktura idei konkurujących, praktykowanych,udoskonalonych w konsensusie

b) struktura normatywna: struktura norm ustanawianych głównie w systemie demokracji, skoordynowanych z praktycznymi potrzebami obywateli

c) struktura nierówności: struktura interesów możliwych do artykułowania wielopoziomowego i podmiotowego

d) str. organizacyjna: zorientowana racjonalnie i efektywnościowe (ekonomicznie)

e) str. segmentacyjna : str. zbiorów i zbiorowości realnie, lub potencjalnie podmiotowych:

zrzeszeń, związków instytucyjnych i wspólnot konstytuowanych w toku rozszerzających się wyborów

f) str. lingwistyczna: język historyczny dominującej nacji; języki równorzędne głównych narodów, konsensualnie wybrany język urzędowy

g) infrastruktura: wielofunkcyjna, wielopoziomowa zorientowana na podnoszenie sprawności komunikacyjne - informatycznej systemów społecznych oraz komfortu życia i aktywności zbiorowej i indywidualnej obywateli.

komponenty traktowane szczegółowo

a) system cywilizacyjny „zachodni" wywodzący się z cywilizacji łacińskiej

b) system wartości indywidualistyczno - konkurencyjny; -nierówność zasadą i wartością konstytutywną ładu

c) system osobowości homo economicus

d) system ruchliwości: otwartej, swobodnej, poziomej i pionowej

e) system wytwarzania: intensywny, naukowy, racjonalny, usługi i informatyka jako główne dziedziny podnoszenia efektywności wytwarzania

f) struktura zawodowa: wąsko sprofesjonalizowana; dominacja zawodów usługowych

g) system gospodarki: wolno rynkowy

h) struktura klasowa: klas rynkowych (prywatno-własnościowych)przy dominacji klasy

średniej

i) system konsumpcji; masowej postępującej, na wysokim poziomie spożycia dóbr

elementarnych i wyższego rzędu

j) struktura socjalna: warstwy socjalna, autonomiczna, pochodna zabezpieczeń grup

społecznych i interwencjonizmu państwowego w rozwiązywaniu problemów starości,

bezrobocia i ubóstwa

k) struktura warstwowa: warstwy hierarchiczno - prestiżowe (wyższe, średnie, niższe)

konstytuujące się w związku z rozmiarami odpowiedniej konsumpcji; warstwy będące-

równocześnie czynnikami skutecznego systemu kontroli społecznej .(redukującego

represywne funkcje państwa)

l) system rządzenia: demokracja, system demokracji parlamentarnej, zasadzającej się na

demokracji politycznej testowany w wyborach powszechnych, wyrażający przeciwwagę

dwóch sił: władzy - opozycji (legalnej)

m) struktura partyjna: pluralistyczna, przy dominacji partii centrowych, reprezentujących

główne interesy klasy średniej jako większości; radykalni- liberałowie jądrem struktury,

ekstremiści lewicowi i prawicowi

n) system ekologiczny: rozszerzającej się ochrony i regeneracji środowiska i jego estetyki

o) struktura społeczności dominacja społeczności miejskich, w tym wielko aglomeracyjnych

p) system pokrewieństwa: zasadzający się na poszanowaniu zakazu incestu; partnerstwa

małżonków; tolerancji związków małżeńskich i rodzinnych

q) struktura pokrewieństwa: małych rodzin nowoczesnych autonomicznych samodzielnością

egzystencjalną

r) system kultury: system kultury masowej, pluralistycznej, wzbogaconej na zasadzie

konsensusu i rywalizacji rynkowej wartościami współżyjących grup etnicznych

s) struktura etniczna: narodów dominujących oraz grup etnicznych, mniejszości i obcych

respektujących zasadę obywatelstwa i korzystających z tych zasad

t) system praktyk religijnych: zasadzający się generalnie na rozdziale kościoła od państwa:

na respektowaniu wolności wiary i praktyk religijnych

u) struktura wyznaniowa: pluralistyczna wyznań i sekt podmiotowych przy dominacji

historycznej wyznań chrześcijańskich

v) opinia publiczna: swobodna, kształtowana przez massmedia.

Komponenty:

1. rynek- osobliwa arena wymiany dóbr i kreacji szans życiowych jego uczestników

2. układ klasowy rynkowy - klasy rynkowe, prywatnowłasnościowe (filarami są rynek i własność

prywatna), dominacja klasy średniej

3. segmenty zewnętrzne „swoje" (narodu): intelektualiści (tworzący na emigracji)

4. system stratyfikacyjny - układ warstw hierarchiczne - prestiżowych

Społ. obywatelskie (otwarte) cechuje:

• struktura ideacyjna - pluralistyczna struktura idei konkurujących, praktykowanych i udoskonalanych w konsensusie

• struktura normatywna - str. norm ustanawianych głównie w systemie demokracji, skoordynowanych z praktycznymi potrzebami obywateli

• struktura interesów możliwych do artykułowania wielopoziomowego i podmiotowego

• struktura organizacyjna (organizacji) zorientowana racjonalnie i efektywnościowe (ekonomicznie)

• struktura segmentacyjna (segmentów) - str. zbiorów i zbiorowości (grup) realnie lub potencjalnie podmiotowych, zrzeszeń, związków inst. i wspólnot konstytuowanych w toku rozszerzających się wyborów

• struktura lingwistyczna - język historyczny dominującej nacji; języki równorzędne głównych narodów konsensualnie wybrany język urzędowy

• infrastruktura wielofunkcyjna, wielopoziomowa zorientowana podnoszenie sprawności komunikacyjno-informatycznej systemów społecznych oraz komfortu życia aktywności zbiorowej i indywidualnej obywateli

• struktura zawodowa wąsko sprofesjonalizowana; dominacja zawodów usługowych

• struktura klasowa klas rynkowych (prywatnowłasnościowych) przy dominacji klasy średniej

• struktura socjalna - warstwy socjalne autonomiczne, pochodne zabezpieczeń grup społecznych i interwencjonizmu państwowego w rozwiązywaniu problemów, starości, bezrobocia i ubóstwa

• struktura warstwowa - warstwy hierarchiczne - prestiżowe (wyższe, średnie, niższe) konstytuujące się w związku z rozmiarami odpowiedniej konsumpcji; warstwy będące równocześnie czynnikami skutecznego systemu kontroli społecznej (redukującego represywną funkcję państwa)

• struktura partyjna - pluralistyczna, przy dominacji partii centrowych, reprezentujących główne interesy klasy średniej jako większości

• struktura społeczności - dominacja społeczności miejskich, w tym wielkoaglomeracyjnych

• struktura pokrewieństwa - małych rodzin nowoczesnych, autonomicznych samodzielnością egzystencjalną

• struktura etniczna — narodów dominujących oraz grup etnicznych, mniejszości i obcych respektujących zasady obywatelstwa korzystający z tych zasad

• struktura wyznaniowa - pluralistyczna wyznań i sekt podmiotowych przy dominacji histerycznej wyznań chrześcijańskich.

17. SPOŁECZEŃSTWA TRANSFORMACYJNE (POSTKOMUNISTYCZNE). KOMPONENTY.

Społeczeństwa transformacyjne, to szczególny typ społeczeństw już nie totalitarny, ale jeszcze nie

Obywatelskich. Rodzą się w efekcie rozpadu komunistycznego totalitaryzmu ,sowieckiego imperium. Są przejawem odzyskiwania suwerenności politycznej, państwowej, chęci zbudowania nowego ładu na którym wyrośnie społeczeństwo obywatelskie. Ale po zniesieniu niewoli - imperialnej. Polską i inne kraje postkomunistyczne znalazły się w nowej niewoli - „niewoli strukturalnej” .Przejawia się ona m.in. poprzez transformacyjną dyktaturę klas „garnuszkowych". Niezwykle ważną mniejszością klasową jestdopiero rodząca się klasa prywatnych przedsiębiorców, w tym klasa średnia - ostoja obywatelskości. Utrzymaniu się wspomnianej wyżej „niewoli strukturalnej" sprzyja m.in.:

1. Mniejszościowa pozycja rodzących się klas przedsiębiorców przy dominacji klas „garnuszkowych" tj. antyrynkowych u warstw socjalnych

2. Brak elit i znaczących partii liberalnych

3. Brak stratyfikacji czyli brak systemu klas wyższych, średnich i niższych, który zastąpiłby byłe systemy kastowe i stanowe jako regulatory ładu społecznego.

4. Mniejszościowa pozycja zawodów usługowych (dominacja zawodów rolniczo - przemysłowych).

„Garnuszkowcy" to tylko jeden z typów przeważających w okresie transformacji segmentów mieszanych, które są pochodną systemu reglamentacji socjalnoosłonowej. Z całą pewnością opóźniają budowę społeczeństwa obywatelskiego.

Trzy typy segmentów mieszanych

Wahadłowy - to segmenty zmieniające dość często status klasowo - warstwowy, w celu polepszenia egzystencji. Jako przykład można to podać bezrobotnych, którzy pobierają zasiłek i dorabiają „na czarno". Inny przykład to handlarze - turyści, czy chłopi - robotnicy. W grę wchodzą tu różnego rodzaju oszustwa, fałszerstwa dotyczące statusu, by móc wykorzystując luki prawne żerować na przepisach celnych, bankowych, ubezpieczeniowych, itp.

Czarnorynkowy- cechą charakterystyczną jest fakt, że na czarnym rynku transformacyjnym spotykają się wszystkie segmenty struktury klasowo -warstwowej. Jest to oczywiście efektem blokowanie legalnej działalności ekonomicznej.

Garnuszkowy- to zbiór-jednostek, które w przeważającej części utrzymywane są na koszt jednostek produktywnych. W segmencie tym mieszczą się emeryci, renciści, ale także pracownicy najemni, którym pensja nie wystarcza na utrzymanie.

Komponenty społ. transformacyjnego:

1. układ klasowo - warstwowy „mieszany"

2. .zalążki systemu stratyfikacyjnego

3. klasy i warstwy „osłaniane" reglamentacją oraz „rodzące się" klasy rynkowe

4. system reglamentacji osłonowosocjalnęj

5. mieszane segmenty: „garnuszkowe" „wahadłowe", „czarnorynkowe"

6. segmenty zewnętrzne „obce”: gastarbeiterzy, biznesmeni, uchodźcy, turyśd

7. segmenty zewnętrzne „swoje" (narodu): inteligencja emigracyjna „polonusi - biznesmeni"

Cechy:

Struktura klasowo - warstwowa: brak ukształtowanej klasy średniej, brak warstw hierarchiczne - prestiżowych.

Struktura zawodowa: dominacja zawodów rolniczych i przemysłowych.

Struktura polityczna: brak znaczącej partii liberalnej.

18. Społeczeństwo ryzyka wg U. Becka

To społeczeństwo, w którym żyjemy, globalizujące się lub globalne. Rozumienie Becka: żyjemy w świecie, w którym spod kontroli wymknęły się efekty procesu modernizacji, zwłaszcza związane za stosowaniem nowych technologii. Z jednej strony umożliwiły rozwiązanie trudnych problemów, z drugiej doprowadziły do wzrostu niebezpieczeństw, których nie daje się efektywnie redukować. Społ. ryzyka nie jest kategoria stałą, jest to zmieniająca się rzeczywistość i zwłaszcza wymykająca się kontroli zastosowania środków, które powodują degradacje środowiska. Procesu degradacji nie da się zamknąć w jednym terytorium. Beck rozróżnia ryzyko przypadkowe i umyślne. Twierdzi, że wcześniej w epoce racjonalizacji działań w grę wchodziły ryzyko katastrof i dziś mamy do czynienia ze światowym wywoływaniem katastrof, zwłaszcza celowych katastrof, zwłaszcza w terroryzmie.

Ryzyko analizy ryzyka - wyraża się w tym, iż wyobrażenie niewyobrażalnych niebezpieczeństw może wbrew intencjom badaczy pomóc w zastosowaniu wyników badań nad redukcja ryzyka.

Gospodarka strachu jest szczególnym dziełem systemu gospodarki globalnej. Zaistnieje zapotrzebowanie na usługi, które mogą być postrzegane jako antydemokratyczne. Ludzie zrzekają się swoich zasobów w zamian za bezpieczeństwo.

3 wymiary globalnych niebezpieczeństw:

• ekologiczne

• finansowe

• groźba terroryzmu

Wiedza - jeśli została zweryfikowana w wymiarach ekologicznych i gospodarczych, i jeśli była stosowana nawet nie gwarantując bezpieczeństwa - była to wiedza zaufana - ryzyko było wkalkulowane. Dziś nie redukuje się obszarów przypadkowości ale obszary działań. Niebezpieczeństwo terroryzmu wzrasta wraz ze wzrostem naszej uczciwości. Wzrasta postęp technologiczny (genetyka, robotyka), lepiej jesteśmy zabezpieczeni przed wypadkami losowymi niż przed terroryzmem.

Żyjemy inaczej niż w XX w. Nie można już kalkulować ryzyka, we wspólnocie niebezpieczeństwa jednakowo dotyczą wszystkich: biednych, bogatych, fundamentalistów i niefundamentalistów. Gospodarka strachu wzmacnia się dzięki załamaniu nerwowemu społeczności ludzkiej.

Kategoria społecznego ryzyka dotyczy tzw. społeczeństwa globalnego. Ryzyka nie da się zamknąć w jakimś regionie. 3 zagrożenia (wymienione wyżej) pokazują osobliwości tego typu społeczeństwa. Rodzi się konieczność ograniczenia wolności i demokracji na rzecz ograniczenia ryzyka terroryzmu. Pojawia się pojęcie wojny terrorystycznej, formy konfliktów, wojny światowe, zmieniają się reguły współpracy międzynarodowej. Tworzą się antywojny (A. Toffler) - rodzaj wojny prewencyjnej, takiej, która miałaby ograniczyć potencjalne efekty wojny na większą skalę. Prewencja ta zawiera sankcje zawarte w działaniach wobec tych, którzy nie chcą się poddać standardom międzynarodowym, wyłania się wskutek tego pewien konflikt o wartości cywilizacyjne.

Bezpieczeństwo, stwierdza Beck, stanie się dobrem konsumpcyjnym.

19. STRUKTURY INTERESÓW A UKŁADY I SYSTEMY SPOŁECZNE.

Jakościowa zmiana ustroju zmienia obiektywnie warunki realizacji rozmaitych interesów grupowych , ale zmiana warunków obiektywnych nie jest równoznaczna z ich subiektywną oceną. Realizacja interesów grupowych Jest powiązana z daną strukturą społeczną i instytucjonalną. Określony sposób funkcjonowania., danych struktur wyznacza pole realizacji rozmaitych interesów, grupowych i dyktuje racjonalnie (z punktu widzenia pewnej wspólnoty interesów) zachowania członków tej grupy, zmierzające do maksymalizacji interesu grupowego. Doświadczenia w realizacji interesu grupowego staja się - po przełomie ustrojowym - mało użyteczne wobec rozkładu dawnych struktur społecznych i instytucjonalnych i wobec pojawienia się na ich miejscu struktur nowych, funkcjonujących zgodnie z inna logiką. Z taka właśnie przełomową sytuacją mamy obecnie do czynienia. Struktury społeczne i instytucjonalne ukształtowane przez mechanizm centralnego planowania ustępują pola strukturom wyrastającym na podstawie gry rynkowej. Oznacza to, że realizacja interesów grupowych, ukształtowanych w poprzednim systemie, w nowych warunkach napotyka rosnące bariery. W tym kontekście grupy interesu mają do wyboru jedno z przynajmniej trzech rozwiązań;

1. Utrzymanie dawnej definicji interesu grupowego i dążenie do zachowania dawnych struktur społecznych i instytucjonalnych sprzyjających realizacji tego interesu.

2. Przedefiniowanie interesu grupowego i dążenie do przeorientowanie starej grupy interesu na nowe pole ekspansji, otwierane przez nowy system.

3. Rozpad grup interesu i ukształtowanie się nowych grup wokół nowych definicji interesów i nowej logiki ich realizacji.

Każde z tych rozwiązań jest w wymiarze grupowym racjonalne, ale owocuje zupełnie odmiennymi postawami politycznymi.

Pierwszą opcję można by nazwać konserwatywną. Jej zwolennicy stanowią naturalna bazę dla tych sił politycznych, które w istocie zmierzają do restauracji dawnego porządku, być może zakamuflowanego nieco odmienną symboliką.

Drugą opcję można by określić mianem przystosowawczej. Umiejętność przedefiniowania interesu grupowego i znalezienia pola jego realizacji w nowym systemie sprawia, że zwolennicy tej opcji stają się umiarkowanymi zwolennikami nowego ładu ekonomicznego i politycznego, ale zachowanie dawnej struktury grupy interesu sprawia, że nie zamyka się możliwości równie elastycznego przystosowania się do ewentualnych prób restauracji dawnego porządku. Racjonalne, z punktu widzenia zwolenników tej opcji, jest popieranie sił dominujących aktualnie na scenie politycznej. Jest to innymi słowy, naturalne zaplecze obozu władzy, jakakolwiek byłaby jej orientacja aksjologiczna.

I wreszcie trzecią opcję umownie można nazwać radykalną. Jej zwolennicy tworzą naturalną bazę społeczna dla tych sił politycznych, które tworzą nowy system ekonomiczny i polityczny.

Wydaje się, iż obecnie w Polsce zmiany są tak świeżej daty, a ich dynamika • tak duża, że zaprezentowany podział jest jeszcze słabo ugruntowany i płynny.

Niemniej jednak mało ryzykowne jest założenie , że najliczniej reprezentowana jest opcja przystosowawcza; *opcja radykalna jest jeszcze słabo zakorzeniona w nowej strukturze społecznej instytucjonalnej, sama bowiem ta struktura jest jeszcze słabo wykształcona, zaś opcja konserwatywna stanowi naturalne - i niewykluczone, że coraz bardzie atrakcyjne - rozwiązanie dla tych wszystkich, których potrzeby Jednostkowe i interesy grupowe zostały drastycznie ograniczone przez politykę gospodarczą i którzy zarazem z różnych powodów nie są w stanie posłużyć się opcją przystosowawczą, ani tym bardziej - radykalną.

W sytuacji gdy system blokuje realizację interesów określonych grup czy warstw społecznych, a zarazem grupy te nie się w stanie przyjąć opcji przystosowawczej bądź radykalnej, wzrasta prawdopodobieństwo zakwestionowania całego systemu i wycofania legitymizacji dla danego systemu władzy. W ugruntowanych demokracjach odbywa się to poprzez procedury wyborcze. Również u nas zmniejsza się ryzyko niekontrolowanych rewolt ulicznych, ale instytucje demokratyczne są jeszcze słabe, a same procedury demokratyczne nie zakorzeniły się jeszcze mocno w doświadczeniu społecznym.

W modelu rzeczywistości społecznej wyróżnia się takie komponenty jak struktury, systemy i segmenty, oraz okłady zbudowane elementów rzeczywistości społeczne}. Wszystkie one konstytuują ład społeczny. Nie są one dziełem przypadku, lecz utrwalonymi historycznie t społecznie mechanizmami zaspokajania potrzeb zbiorowych indywidualnych ludzi.

Struktury interesów (nierówności) są strukturami niesegmentacyjnymi (nie powstają w ich obrębie segmenty społeczeństwa) i wchodzą w skład struktury społecznej.

Układy— takie całości, które są zbudowane ze ściśle określonych elementów rzeczywistości społecznej.

Układy są charakteryzowane jako zupełnie zamknięte, izolujące się od innych całości. W ich obrębie istnieją systemy.

Systemy społeczne - są lokowane w zorganizowanych obszarach rzeczywistości społecznej.

Układy i systemy są jawne i ukryte.

20. MECHANIZMY WYTWARZANIA STRUKTUR KLASOWO - WARSTWOWYCH.

Struktura klasowo - warstwowa to złożony układ powiązanych systemowo i wiążących się żywiołowo klas i warstw społecznych, wyróżniających się rozmaitymi źródłami egzystencji. Klasy i warstwy jako segmenty struktury społeczeństwa identyfikujemy, odpowiadając na pytanie: kto z czego żyje? Dlatego mówimy o klasach gospodarczych, warstwach socjalnych, warstwach zarobkowych, warstwach politycznych i warstwach kulturowych. Zarówno klasy jak i warstwy są złożone z podklas i podwarstw. Lokują się one w różnych sferach życia społecznego: gospodarki, konsumpcji, polityki, kultury oraz w sferze domowej, a łączy je wszystkie rynek lub nie- rynek. Zbiory i zbiorowości społeczne wytwarzają się i są kreowane w związku z zachodzeniem ściśle określonych procesów społecznych. Nie jest tak, że

rynek określa .wyłącznie położenie jednostki, współczesne formy kapitalizmu funkcjonują dzięki rozwojowi systemu rynkowego i dzięki systemowi interwencji państwowej, zabezpieczeniom socjalnym.

Klasy były i są kreowane, także poprzez wykorzystanie ideologii i doktryn. System polityczny może sprzyjać rozwojowi jednych klas i deprecjonować inne. W okresie transformacji na strukturę społeczeństw maja wpływ czynniki zewnętrzne głównie zapośredniczone przez rynek. Mają także wpływ: otwieranie granic - pojawiają się segmenty zewnętrzne, obce oraz mieszane.

Różnice społeczne (posiadanie, wykształcenie, zawód) między społeczeństwami ludzkimi są bezpośrednią podstawą kształtowania się zbiorowości społecznych; klas, warstw społecznych i grup zawodowych. Stanowią one jednocześnie podstawy wyodrębnienia w strukturze społeczeństwa pewnych części tej struktury, takich jak: struktura klasowa, warstwowa czy zawodowa społeczeństwa, pojęte jako układy tych grup i relacje zachodzące między nimi. Różnice te są też źródłem nierówności społecznych między ludźmi, znajdujących swój wyraz w różnym dostępie do wartości ogólnie pożądanych w społeczeństwie.

Areną występowania klas jest gospodarka

Areną występowania warstw jest: konsumpcja, polityka i prestiż.

Struktura klasowo - warstwowa to taki układ segmentów nazywanych klasami bądź warstwami, które konstytuują odpowiednio zróżnicowane i względnie utrwalone historycznie oraz konstytuujące się współcześnie sposoby zdobywania podstawowych i ubocznych źródeł egzystencji w sferach: gospodarki, konsumpcji, polityki, kultury i prestiżu. Jako czynniki ładu bądź nieładu społecznego w określonym związku z innymi systemami, strukturami i segmentami, klasy i warstwy są składnikami rzeczywistości społecznej. Z odpowiedzi na pytanie: „kto z czego żyje" wynika przynależność do klas i warstw".

21. NARÓD A MNIEJSZOŚCI ETNICZNE. STRUKTURA ETNICZNA SPOŁECZEŃSTW

Struktura etniczną społeczeństwa to układ powiązanych ze sobą, szeroko rozumianych grup etnicznych:

1. narodów,

2. narodowości,

3. grup etnicznych,., w węższym sensie (niezdolnych do powołania państwa i samodzielnego społeczeństwa narodowego),

4. mniejszości etnicznych ( w tym też grup autonomiczne - regionalnych, kulturowo - językowych)

Są one jako segmenty podległe danej władzy państwowej, „większościowego" narodu, sprawowanej na terytorium kraju ich zamieszkania.

Segmentami struktury etnicznej oprócz konkretnych grup są zatem większości i mniejszośći

Mniejszości jeśli się wyodrębniają lub są wyodrębnione w praktyce życia społecznego mogą być przedmiotem asymilacji' narodowej ze strony nacji „dominującej", która narzuca standard życia publicznego. Obowiązuje on mniejszość jako obywateli tegoż państwa. Segmenty struktury etnicznej lokują się w sferze kultury, a szczególnie w podsferze kultury masowej nacji dominującej w rzeczywistości danego społeczeństwa. Naród jest wspólnotą, kulturową, grupą istniejącą przez podzielanie wspólnych wartości

Mniejszości społeczne - to subiektywne postrzeżenia zróżnicowań i podziałów mobilizujące do odpowiednich przedsięwzięć jednostki bądź zbiorowości społeczne. Zróżnicowania, podziały postrzegane są w kategoriach np. sprawiedliwe bądź niesprawiedliwe. Zróżnicowania i podziały muszą być:

1. postrzegane i postrzegalne, (widoczne)

2. definiowane i definiowalne,

3. definiowane wg jakiejś zasady aksjologicznej

Zarówno naród, jak i mniejszość etniczna, są grupami etnicznymi charakteryzującymi się wspólnotą kultury, pewnym stopniem zwartości i solidarności oraz świadomością wspólnego pochodzenia. Obie te grupy społeczne mają formę wspólnoty diasporycznej. Naród jest grupą etniczną bardzo rozwiniętą.

Mniejszości etniczne to takie grupy, które nie są w stanie powołać do życia państwa. Grupami mniejszościowymi są także zróżnicowane, wyróżniające się grupy regionalne. Funkcjonowanie mniejszości etnicznych w obrębie jakiegoś narodu napiętnowane jest antagonizmami i separatyzmami etnicznymi.

Mniejszości etniczne są zawsze dyskryminowane.

Teoria mniejszości Huberta Blalocka (am. socjolog):

Koncepcja grup mniejszościowych: przy formalnym zrównaniu obywateli mogą występować napięte stosunki zwłaszcza pomiędzy mniejszościami etnicznymi i większościami.

Istnieje korelacja pomiędzy czynnikami segmentacji strukturalnej i segmentacji etnicznej.

Pula praw mniejszościowych jest rozciągana na inne grupy.

Segmentami struktury etnicznej społeczeństwa są narody i grupy etniczne (jako niższe formy niepaństwowej integracji grupowej wg kryteriów etnicznych) oraz mniejszości narodowe i etniczne narodów lub grup etnicznych w jakiejś części wchodzące w skład danego społeczeństwa zdominowanego jednym narodem. Segmenty struktury etnicznej mogą występować i występują w postaci spójnych zbiorowości lub zupełnie rozproszonych zbiorów.— agregatów grup mniejszościowych-(w formie diaspory). Mogą to być np. skoncentrowane w regionach lub większych społecznościach nawet grupy wyodrębniające się gwarą, dialektem i kulturą szczególnego rodzaju, autonomizującą daną grupę (Ślązacy, Mazurzy, Górale).

Struktura etniczna społeczeństwa polskiego: Niemcy (300-350tys,), Białorusini (250tys.), Ukraińcy (200tys.), Łemkowie (60tys.), Romowie (10-20tys.), Litwini (20tys.), Słowacy (20tys.).

Bułgaria____ Czechosłowacja: ZSRR:______ Jugosławia:___ Ameryka: (100 gr. etn.)

Bułgarzy - 85,0 Czesi____64,0 Rosjanie 52,0 Serbowie 36,0 Latynosi 6,4 -15 mln

Słowacy . 31,0 Ukraińcy. 16,0 Chorwaci 20,0 Azjaci___1,5 - 3,5 mln

Bośniacy 9,0 Afroam. 10,0 - 26 mln.

Słoweńcy 8,0 Polacy__2,5 - 6 mln.

23 ZAWODY A KATEGORIE SPOŁECZNO - ZAWODOWE. STRUKTURA ZAWODOWA SPOŁECZEŃSTW OBYWATELSKICH.

ZAWÓD jest kategorią związaną najściślej ze sferą wytwarzani a - Zagórski.

ZAWÓD w aspekcie socjologicznym może być ujmowany jako rodzaj grupy społecznej

ZAWÓD, określa czynności, które są wykonywane przez pewną zbiorowość ludzi w ramach społecznego

podziału pracy, zgodnie z kwalifikacjami uprawniającymi do ich wykonywania.

ZAWÓD lub SPECJALNOŚĆ to wykonywanie w celach zarobkowych pewnych czynności (robót) społecznie użytecznych. - a to Turowski.

Podział na zawody uwarunkowany jest przez społeczny podział pracy. Z socjologicznego punktu widzenia ludzie, którzy wykonują dany zawód są zbiorowością społeczną, ponieważ łączy ich poczucie solidarności, łączności i-wspólności wielu spraw. Są także GRUPĄ ZAWODOWĄ - wtedy, gdy stworzą wewnętrzną organizację, powołują związki zawodowe czy organizacje branżowe, które tę zbiorowość będą reprezentować i w jej . imieniu podejmować będą odpowiednie działania. Struktura zawodowa w społeczeństwach industrialnych uległa rozbudowie i stała 'się podstawą organizacji całej struktury społecznej współczesnego społeczeństwa. W społeczeństwie industrialnym centralnymi rolami stały się właśnie role zawodowe i to one decydują o trybie życia i losach jednostki. W

MIKROSKALI PODZIAŁ NA GRUPY ZAWODOWE STAŁ SIĘ KRĘGOSŁUPEM ORGANIZACJI SPOŁECZEŃSTWA , a osiągnięta struktura„zawodowa i proporcje zatrudnienia w poszczególnych kategoriach zawodów -jednym z, najważniejszych, wskaźników, .Rozwoju społeczno - gospodarczego danego społeczeństwa.

We .współczesnym industrialnym i postindustrialnym społeczeństwie liczba zawodów ulega ciągłemu pomnożeniu. W roku 1958 Międzynarodowa Organizacja Pracy wydała dwa dokumenty podające klasyfikację zawodów. Wszystkie istniejące wówczas zawody ujęto w 10 wielkich grup, te podzielono na 73 średnie grupy, z których wyodrębniono 201 podstawowych grup zawodowych, obejmujących łącznie 1345 zawodów. W Polsce w latach sześćdziesiątych zanotowano 2400 zawodów, a w roku 1981, w. grudniu (10.12), Minister Pracy,. Płac i Spraw Socjalnych wydał zarządzenie w sprawie wprowadzenia „ Klasyfikacji Zawodów i Specjalności", występujących w gospodarce narodowej. Klasyfikacja owa wprowadziła następujący podział: 80 tzw. „ grup dużych", spośród których wyodrębniono „ grupy podstawowe" i z tych z kolei wyłoniono „ zawody i specjalności". Uwaga: grupa duża nr 07 to „specjaliści nauk humanistycznych", w niej istnieje grupa podst. 07 13 - „ socjolog" i zawód/ specjalność nr 07 13 01 (jedna jedyna ) to też socjolog.

Minister napisał, że klasyfikacja ta winna być wykorzystywana w celach: stosowania jednolitego nazewnictwa zawodów; prowadzenia prac taryfikacyjnych; prowadzenia badań w dziedzinie struktury społeczno - zawodowej ludności, prowadzenia pośrednictwa pracy i polityki racjonalnego zatrudnienia;

prowadzenia prac przy międzynarodowych porównaniach różnych struktur zawodowych. KLASYFIKACJE STWARZA SIĘ WIĘC DLA CELÓW POLITYKI GOSPODARCZEJ l SOCJALNEJ. Colin CIark i Jean Founastie są agorami podziału wszystkich zawodów na_3,g.rupy, określanego jako,, podział na 3 sektory gospodarki narodowej- Wyodrębnili tzw. zawody pierwsze - rolnictwo i leśnictwo ( bez myślistwa, bo to rodzaj sportu), w drugim sektorze znalazły się zawody przemysłowe, a trzecim sektorem były usługi. Klasyfikacja ta przydatna była w badaniach struktury zawodowej, jej przemian, badania tendencji i struktury społecznej. Skalom zawodów przypisuje on rolę uniwersalnego narzędzia analizy procesów zróżnicowania społecznego. Wiele jest - pisze D. - definicji pojęcia „zawód", są mało precyzyjne, za szerokie czy nieostre. Przyjąć należy jakąś jedną, ustaloną definicję, by odpowiedzieć na pytanie na czym polega ważność układu kategorii społecznych, wykonujących odrębne role zawodowe, w oddziaływaniu na kształt struktury społecznej, l tak: „przyjmijmy, że zawodowy, podział pracy oddziałuje na kształt struktury społecznej w postaci SYSTEMU SPÓJNYCH CZYNNOŚCI, KTÓRYCH WYKONYWANIE ŁĄCZY SIĘ Z POSIADANIEM OKREŚLONEGO ZASOBU WIEDZY, KWALIFIKACJI l STANOWI ZKÓDŁO UT RZYMANIA". Dopiero, gdy powstały gospodarki i społeczeństwa rynkowe zróżnicowanie zawodowe stało się jedną z płaszczyzn najistotniejszych społecznie podziałów. Zajęcia uzyskują odtąd określoną wartość użytkową, której wielkość wyraża społeczno - ekonomiczną relację pomiędzy atrybutami przysługującymi ich wykonawcom, takimi jak prestiż ,wykształcenie ,zarobki. Zawód staje się bardziej widocznym, jednoznacznym i precyzyjnym środkiem identyfikacji powożenia społecznego jednostek.

Najbardziej bezpośrednim przejawem roli zróżnicowania zawodowego w strukturze społecznej jest fakt, że w większości przypadków pozycje jednostek w najważniejszych wymiarach nierówności, takich, jak dochody, prestiż, władza, są wyznaczane przez pozycje zawodowe. System zawodowy Jest JednYrn z najważniejszych czynników określających kształt nierówności społecznych, ale nie jest zdecydowanie

dominujący, gdyż istnieją jeszcze takie źródła nierówności jak np. podziały klasowe czy segmentacja rynków pracy.

ZAWÓD jest zatem ważną wartością. Wykonywanie określonego rodzaju aktywności zawodowej to podstawowa zasada bytowania w społeczeństwie. Mamy w społeczeństwach^ obywatelskich do czynienia z tzw. profesjonalizacją społeczeństw - oto posiadanie zawodu, nabycie kwalifikacji zawodowych staje się jedną ż naczelnych wartości w systemie tzw. wartości życiowych.

Badania nad uwarstwieniem wykazały, że wykonywany zawody J stanowisko w zawodzie oraz, „fachowość" stanowią pierwsze i podstawowe kryteria przyznawania jednostce uznania i prestiżu porównaj komunikaty badań CEBOS i OBOP, największy prestiż - lekarze, wykładowcy itd:

Profesjonalizacja społeczeństw wyraża się w wykonywaniu określonego zawodu jako źródle utrzymania czy też samorealizacji w społeczeństwie.

Podział społeczeństw na zawody jest uwarunkowany przez społeczny podział pracy, który dokonuje się w sposób naturalny. Zawody wyróżniane są wg sektorów gospodarki narodowej: I rolniczy ( w tym górnictwo, leśnictwo), II przemysłowy, III usługowy

Grupy/ kategorie spoleczno- zawodowe są w świadomości społecznej traktowane jako warstwy społeczne,

tzn. zbiorowości społeczne oceniające siebie i innych jako społecznie wyższe lub niższe. Są to następujące warstwy: inteligencja, robotnicy wykwalifikowani, robotnicy niewykwati6kowam, rolnicy, warstwa urzędnicza pracownicy administracji, rzemieślnicy.

Badania przeprowadzone w Polsce potwierdziły, że zawód, stanowisko w zawodzie oraz wymagane kwalifikacje związane z zawodem stanowią główne wskaźniki przynależności warstwowej i że ludzie właśnie ze względu na te kryteria, a więc ze względu na przynależność społeczno - zawodową/ oceniają się jako społecznie niżsi lub społecznie wyżsi.

W socjologii przez zawód rozumie się zbiorowość ludzi wykonujących określone rodzaje czynności ukształtowane w ramach społecznego podziału pracy według kwalifikacji przypisanych do ich wykonywania, ludzi mających świadomość pewnej łączności, solidarności, wspólności spraw (warunków pracy, rekrutacji do danego zawodu, kształcenia, zarobków, itd.) i poczucie własnej odrębności. Stanowią oni grupę zawodową gdy stworzą wewnętrzną organizację, gdy powołają związki zawodowe, organizacje branżowe, stowarzyszenia zawodowe itp., które tę zbiorowość reprezentują/ w jej imieniu i na jej rzecz podejmują odpowiednie zadania.

Przyjęta w Polsce nomenklatura zawodów określa zawód lub specjalność jako oparte na kwalifikacjach (wiadomościach, umiejętnościach) wykonywanie w celach zarobkowych wynikającego ze społecznego podziału pracy zespołu czynności (robót) społecznie użytecznych.

W krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo, obywatelskich, dominują zawody usługowe. Przykładem jest i struktura zawodowa USA. Szczególnie rozwijają się zawody związane z czasem wolnym, uczestnictwem w kulturze, turystyką (jak np. różne kategorie pracowników kultury, dziennikarze, publicyści, nauczyciele, pracownicy naukowi, pracownicy biur podróży, turystyki, widowisk, telewizji, kinematografii, sportu, różnych kategorii pracowników administracyjnych i biurowych), Wiele rodzajów aktywności tzw. społecznikowskich ulega uzawodowieniu

24. STRUKTURALNE BARIERY TRANSFORMACJI l NTEGRACJI EUROPEJSKIEJ.

Gdy wśród ^uczestników procesu .integracyjnego pojawia się świadomość przynależności do tej samej zbiorowości, całości, manifestowana solidarnymi postawami lub powszechną akceptację działań przedstawicieli mamy do czynienia z integracją

Zanim, jednak może dojść do takiego stanu w zbiorze, integrujących się społeczeństw, muszą one osiągnąć pewien stopień integracji wewnętrznej - odpowiednich systemów i struktur tworzących ład społeczny. Zintegrować się obywatelom (krajów Europy Zach.) z nieobywatelem... (kraje postkomunistyczne) jest trudno Na czoło wysuwaja się bariery transformacji niezbędne jest ich zdefiniowanie^ a, następnie znoszeni w drodze do „obywatelskości".

Bariery transformacyjne są dwojakiego rodzaju:

• bariery strukturalne

• bariery świadomościowe

Bariery świadomościowe manifestują się m.in. jako opinia publiczna.

Natomiast bariery strukturalne możemy określić jako:

- Przeszkody uniemożliwiające osiągnięcie określonych celów, aspiracji, w zakresie zaspokajania potrzeb indywidualnych i zbiorowych.

-Przeszkody oddalające osiągnięcie określonych celów, aspiracji.

Jeżeli więc struktury tworzące rzeczywistość społeczną to struktury ideacyjna, normatywna, . organizacyjna, nierówności - to możemy mówić o barierach ideacyjnych, normatywnych, organizacyjnych, nierówności.

Jeżeli społeczeństwo to struktura segmentacyjna składająca się z różnych segmentów: zawodów, klas, warstw - to możemy mówić o barierach zawodowych, klasowych, warstwowych, etnicznych

Jeżeli rzeczywistość społeczną tworzą systemy: gospodarcze, wytwórcze, konsumpcyjne, kulturowe, polityczne - to możemy mówić o barierach systemowych: gospodarczych, ' wytwórczych, konsumpcyjnych, kulturowych, politycznych.

Najważniejsze z barier to bariery czynników (struktur) ogólnie charakteryzujących ład społeczny: ideacyjne, normatywne, organizacyjne, interesów, lingwistyczne - (są one ważne ze względów ogólnosocjologiczncych) oraz bariery klasowo - warstowowe.

1. Bariery ideacyjne to głównie brak zakorzenionych idei liberalnych ( w całym społeczeństwie, jak i w jego elitach).

2. Bariery normatywne - to głównie brak norm prawnych - szczególnie regulujących sferę gospodarki -które zbliżałyby nas do społeczeństw obywatelskich.

3. Bariery organizacyjne - to realne trudności w tworzeniu nowych struktur organizacyjnych w różnych sferach życia społecznego.

4. Bariery interesów - to trudności w nawet zdefiniowaniu interesu społeczeństwa jako całości. Przeszkodą tu jest brak rozwiniętej klasy średniej i dominacja klas „garnuszkowych". Postępujący wobec tego proces ubożenia społeczeństwa nie czyni popularną idei rynku, konkurencji, własności prywatnej. Konsekwencją tego jest partykularyzacja interesów.

5. Bariy lingwistyczne - to brak szerokiej i dostatecznej znajomości języków obcych jako środka komunikacji międzynarodowej.

6. Bariery klasowo - warstwowe - to głównie brak rozwiniętej klasy średniej oraz brak warstw hierarchiczne - prestiżowych.

Bariery, strukturalne odnoszą się do pewnych stanów rzeczy w zakresie względnie stabilnych komponentów rzeczywistości społecznej: systemów, struktur niesegmentacyjnych, społeczeństwa jako struktury segmentacyjnej oraz do świadomości społecznej, w tym manifestującej się jako opinia publiczna, rodzaj świadomości empirycznej czy potocznej społeczeństwa. Bariery okresu transformacji:

1. przeszkody uniemożliwiające realizację określonych celów, aspiracji, w zakresie zaspokajania potrzeb zbiorowych i indywidualnych na określonym poziomie i wg pewnych standardów

2. przeszkody oddalające realizację celów i aspiracji.

Jeżeli zasadne jest wyróżnianie systemów i struktur społeczeństwa jako ogólnych składników rzeczywistości społecznej i jej ewentualnego ładu, to zasadne może być mówienie o odpowiednich typach i rodzajach barier odnoszonych do tych składników. Jeśli zatem rzeczywistość społeczną konstytuują następujące struktury społeczne:

- ideacyjne, normatywne, organizacyjne, interesów, to zasadne jest mówienie o istnieniu barier:

- ideacvjnvch, normatywnych, organizacyjnych, interesów, lingwistycznych, infrastrukturalnych. Jeśli rzeczywistość budują następujące systemy;

- gospodarcze, wytwórcze, konsumpcyjne, kulturowe, polityczne, tomożns mówić o istnieniu odpowiednich barier systemowych, tj.:

- gospodarczych, wytwórczych, konsumpcyjnych, itd.

Bariery transformacji i integracji europejskiej:

- utrzymywanie systemu reglamentacji osłonowosocjalnej kosztem dynamiki wzrostu klasy średniej, l rozmaite poziomy i aspekty „niewoli strukturalnej", w tym osobowość homo sovieticus.

BARIERY STRUKTURALNE:

Bariery ideacyjne;

• brak odpowiednio zakorzenionych w świadomości potocznej społeczeństwa idei liberalnych i

• neoliberalnych, jak i w świadomości jego elit, które jednak wcale nie muszą ich podzielać i wdrażać jako elity liberalne do praktyki;

• bariery w nawiązywaniu współpracy wstępnointegracyjnej pomiędzy elitami władzy społeczeństw transformacyjnych (zwłaszcza gdy dominują w nich postkomuniści), a elitami władzy społeczeństw obywatelskich (zwłaszcza gdy są to autentyczne elity liberalne) - społ. obywatelskie mają nie tylko wyobrażenie o liberalizmie i jego praktyce, tym pierwszym zaś liberalizm jest obcy (mogą być co najwyżej na etapie studiowania liberalizmu).

Bariery normatywne:

• Brak stosownej ilości norm w ogóle (w tym moralnych), a w szczególności norm prawnych (obejmujących poszczególne sfery życia społecznego, a zwłaszcza sferę gospodarki); chodzi tu m.in. o ograniczenia w samych procesach tworzenia, interpretowania oraz egzekucji prawa wg odpowiednich standardów; deficyt specjalistów z różnych dziedzin prawa.

Bariery organizacyjne:

• Realne trudności w zakresie tworzenia nowych struktur organizacyjnych w rozmaitych sferach życia społecznego, zwłaszcza w sferach gospodarki, polityki, wytwarzania i konsumpcji; bariery organizacyjne wyrażają praktykę życia społecznego na rzecz jego reprodukcji, od ich przełamania zależy stabilizacja ładu.

Barier interesów:

- sprowadzają się do trudności zdefiniowania wspólnego interesu społeczeństwa jako całości, co wydatnie utrudnia brak rozwiniętej klasy średniej i strukturalna dominacja klas „garnuszkowych", gdyż postępujący w związku z tym proces ubożenia społeczeństwa nie czyni popularnymi idei rynku, własności prywatnej, konkurencji, indywidualizmu

Bariery lingwistyczne wyrażają dziś brak szerokiej i dostatecznej znajomości języków obcych jako środków komunikacji międzynarodowej w warunkach otwierania się społeczeństw. Przełamanie tej bariery jest warunkiem efektywnej integracji. Bariery lingwistyczne można ujmować w kwestiach:

1)nieznajomościości języków urnowych Unii przez członków społeczeństw pretendujących do integracji,

2) ograniczonych kompetenqi językowych elit i znaczących aktorów życia społecznego (zbiorowych i indywidualnych) aby mogli oni efektywnie podejmować zarówno problemy transformacji, jak i integracji. Znaczącą rolę w wytworzeniu barier lingwistycznych odegrał język imperium -język rosyjski.

Bariery infrastrukturalne:

- to przede wszystkim bariery materialnych warunków wymiany informacji, przepływu ludzi, towarów czy w ogóle istolecna-spfawnej komunikacji międzyludzkie} dzięki istnieniu odpowiednich urządzeń. Ich stałe unowocześnianie wpływa na przełamywanie tych barier i na zwiększanie przepływu informacji, ludzi i towarów do najbardziej odległych miejsc we współczesnym świecie. Tak pojmowana infrastruktura jako ogół obiektów i urządzeń służących wymienionym celom dynamizuje bądź utrudnia procesy transformacji i integracji.

25.GRUPY RELIGIJNE. STRUKTURA WYZNANIOWA SPOŁECZEŃST

Therborn twierdzi, że religia, a ściślej jedność religijna zjednoczyła Europę (przeciwko Islamowi) ale też stalą się głównym czynnikiem podziału kontynentu - w 1054 Europa rozpadła się na Wschód i Zachód, w 1517 roku na północ i południe (Europy Zachodniej - chodzi o reformację ). Wschodnie chrześcijaństwo pozostało związane z władzą polityczną i odseparowane od intelektualnych poszukiwań, podczas gdy Kościół zachodni poszedł drogą zwróconą w kierunku przeciwnym, domagając się niezależności od władzy świeckiej, kultywując wiedzę i przedsięwzięcia intelektualne.

Rozłam Europy, pod wpływem reformacji był koniecznością wyboru między aliansem ze świecką władzą polityczną a autonomią, między stosowaniem i unifikacją języków narodowych a trwaniem przy międzynarodowej łacinie, między promowaniem analfabetyzacji (Therborn nazywa ją biblijną) a odrzuceniem jej.

Główne religie Europy ( opracowałam na podstawie Therboma );

Katolicyzm'- Portugalia-prawie w 100% katolicka

- Hiszpania - też

- Luksemburg - dużo, prawie 100%

- Belgia - też

- Polska

- Finlandia, Grenlandia, Norwegia, Islandia, Dania- tez

- Włochy

- Francja- mniej, ok.75%, reszta to protestanci i bezwyznaniowcy, mały procent

muzułmanów '- Austria - podobnie

- B. Czechosłowacja - ok. 50%

- Węgry - podobnie, 50% - k., ok. 35% protestantów

- Szwecja, Holandia, Niemcy - to samo

* Prawosławie - Grecja, Cypr, Bułgaria, b. Jugosławia, Albania - choć tu większość deklaruje się jako bezwyznaniowcy, Rosja, Białoruś, Ukraina, Mołdawia

* Protestantyzm* - Finlandia. Grenlandia, Norwegia, Islandia, Dania, Szwecja, Rumunia, Wielka Brytania, Niemcy ( pół na pół mniej więcej), Holandia, Szwajcaria - też

* Muzyłnianie (Islam ) "Turcja, Albania, Macedonia. Liczba Żydów nie jest znana, bo nie wiadomo według jakich ustalać ją kryteriów, etnicznych, religijnych ?

ZAGORSKI: System praktyk religijnych w społeczeństwie obywatelskim zasadza się na rozdziale Kościoła od państwa, na respektowaniu wolności wiary, zaś w społeczeństwach totalitarnych (zamkniętych, dyktatorskich ) eliminuje się religię z życia społecznego, dyskryminuje wierzących. .,

Struktura .wyznaniowa społeczeństw obywatelskich jest pluralistyczna (wiele wyznań i sekt przy historycznej dominacji wyznań chrześcijańskich), zaś struktura wyznaniowa społeczeństw totalitarnych jest ateistyczno - .swiątopogladowa przy deklaratywno- fasadowej dominacji ateistów Jest DOCELOWO MONOLITYCZNA

STRUKTURĘ WYZNANIOWĄ SPOŁECZEŃSTW konstytuują zbiory i zbiorowości wyznawców określonych systemów wierzeń, w tym głównie wyznawców religii przyjmujących zorganizowane formy praktyk zbiorowych jako zewnętrznej manifestacji przywiązania do owych systemów.

w obrębie tak pojętej struktury wyznaniowej na przeciwstawnych biegunach znajdują się -wierzący oraz bezwyznaniowcy i ateiści.

Wśród wierzących wyróżniamy wierzących systemu dominującego. Pozostałe systemy wierzeń konstytuują zbiorowości mniejszościowe. W Polsce dominujące jest wyznanie rzymskokatolickie, natomiast mniejszości wyznaniowe stanowią około 9%.

Yinger jest zdania, że religia w pewnych warunkach może pomagać w rozwiązywaniu sporów, problemów porządku społecznego - dlatego m. in., że wyznacza pewne wspólne cele i wskazuje środki do ich osiągnięcia. Za pomocą symboli i obrzędów, poprzez doktrynalny system kar i nagród religia może wspomagać skuteczną socjalizację tak, że jednostki akceptują dominujące wartości systemu a także obowiązujące cele i uprawomocnione środki ich osiągania. W ten sposób religia wspomaga władzę państwową ale i wywiera na nią wpływ - o tym za chwilę, z perspektywy Lenskiego.

Istnieją jednak warunki, które osłabiają udział religii w integracji społecznej, a nawet czynią ten udział dysfunkcjonalnym. W niektórych sytuacjach religia staje się symbolem i przyczyną konfliktu burzącego społeczny porządek.

Marks twierdził, że religia może być narzędziem represji. Elity mogą jej używać do pacyfikowania mas, każąc im myśleć, że wszystko, co się dzieje, jest zgodne z wolą bogów i obiecywać lepsze życie po śmierci.

„religia to opium dla mas" - powiedział Marks, a znaczy to, że religia umacnia prawa elity rządzącej, jednocześnie łagodząc niepokoje i cierpienia tych, którzy są pozbawieni wpływów czy dóbr. l tutaj nasuwa się Weber - „religia dostarcza teodycei szczęścia tym, którzy są szczęśliwi", „negatywna ocena cierpienia doprowadziła do jego religijnej gloryfikacji". Wracając do Marksa- twierdzi on, że

• religia osłania podstawowy konflikt interesów pomiędzy tymi, co dysponują wartościowymi dobrami, a-tymi, którzy nic nie mają i w ten sposób legitymizując istniejące nierówności, sugerując, że są czymś prawidłowym - i tu znów Weber, który twierdził, że wraz ze wzrostem poziomu racjonalizowania koncepcji świata (ludzie pragnęli sobie wytłumaczyć niesprawiedliwość; cierpienie, fakt, ze źli często mają w życiu dobrze) nasilała się potrzeba etycznej interpretacji sensu nierównego podziału dóbr."

Istnienie religii i, co za tym idzie, grup religijnych (które reprezentują i są nośnikami idei i celów właściwych dla danej religii), Jest ważne. Choćby dlatego że religia pojawia się w centrum wielu kon.fl.iktów_na świecie, takich jak etniczne czy sporów o terytoria. Religijne wartości i' wierzenia docierają do ludzi za pośrednictwem rytuałów zachowań. Rytuał religijny jest ustrukturalizowanym i zrutyynizowanym ciągiem działań - czy to fizyycznych, czy werbalnych - skierowanych ku temu, co nadprzyrodzone (sacrum) i mającym na celu wywołanie jego interwencji w świeckim świecie.

Grupa religijna to taka jednostka , w której uprawia się rytuały przybiera ona różne postaci - od gromadzenia się ludów pierwotnych wokół totemu po obejmującą cały świat biurokratyczną instytucję Kościoła katolickiego (nie wartościuję, tylko wskakuję sposób organizacji). Członkowie takiej wspólnoty, struktury podzielają wspólne wierzenia wartości religijne, uczestniczą we wspólnych rytuałach, czego rezultatem jest wytwarzanie się poczucia Jedności i wpólnoty - Dlatego ważne .są grupy religijne w życiu społecznym, l jeszcze ważne są z powodów, o których pisze Lenski, a mianowicie,.że religia ma duży wpływ nie tylko na życie duchowe swoich wyznawców, ale i na instytucje świeckie. Dlatego, że grupy religijne mają charakter endogamiczny. Ich członkowie zawierają związki małżeńskie w obrębie własnych grup, także interakcje między członkami rodziny są interakcjami pomiędzy członkami tej samej grupy religijnej W 1957 roku ponad 93% amerykańskich rodzin było homogenicznych religijnie. Także inne grupy pierwotne są homogeniczne religijnie. W konsekwencji większość jednostek podlega wpływowi swej grupy religijnej nie tylko "z okazji mszy czy świąt, ale przez cały tydzień. Zainteresowania wspólnot religijnych charakteryzują się tym, że obejmują wszystkie sfery życia ludzkiego. Angażują się w takie doczesne sprawy, jak polityka i gospodarka Dlatego wciąż ważne są grupy religijne - daleko sięgają ich wpływy, są też szerszymi organizacjami niż kościoły. Kościoły są tylko częściami systemu społecznego, jaki tworzy każda większa grupa religijna

27. WARSTWY A STANY l KLASY. SYSTEM STRATYFIKACJI l JEGO FUNKCJE.

Zbiorowości ludzkie mogą być stratyfikowane. czyli dzielone .na zbiory albo grupy ludzi którzy znajdują się wzgledem. siebie niżej albo. wyżej ..w przyjętej i uznanej, hierarchii. Pojęcia pozwalające stratyfikować:

1. KLASA - do XIX wieku traktowana jest jako ekwiwalent ruchu społecznego. W znaczeniu statystycznym jest to zbiór ludzi posiadających określone cechy. Wg Marksa i Webera podział na klasy zdeterminowany jest ekonomicznie. Klasy wg Marksa to zbiory ludzi, z których jedni.posiadają środki produkcji, inni nie, jedni sprawują funkcje kierownicze, inni się podporządkowują jedni otrzymują .większą część produktu społecznego inni mniejszą. Są 2 antagonistyczne klasy podstawowe, a każda z nich jest wewnętrznie zróżnicowana i rozwarstwiona.

2. WARSTWA - to pewna grupa w obrębie klasy, mniej lub bardziej wyraźnie oddzielona kryteriami wyższości lub niższości społecznej od innych grup, przy czym podstawą tego oddzielenia jest pewien dystans oparty na kryteriach posiadania, kryterium poziomu kulturalnego, stylu życia, urodzenia, przywilejów, systemu wartości np.: warstwa ekonomiczna to ludzie, którzy mają takie same dochody;

warstwa kulturalna - ludzie o tym samym lub zbliżonym poziomie wykształcenia i aktywności kulturalnej, ważnym problemem jest tu świadomość.

3. STANY-zdeterminowany kulturalnie (łączy się z nim styl życia); zbiorowości, które róznicujestopień szacunku społecznego, przysługującego ze względu na wspólną cechę członkom stanu. Tą wspólną cechą może być tożsamość religijna, etniczna, rasowa, regionalna, itd. Podział na stany to następstwo zasad konsumpcji dóbr. Stany są obecne we wszystkich, nie tylko przedkapitalistycznych społeczeństwach

Zbiorowości ludzkie mogą być stratyfikowane, czyli dzielone na zbiory albo grupy ludzi, którzy znajdują się względem siebie niżej albo wyżej w przyjętej i uznanej hierarchii. Pojęcia pozwalające stratyfikować:

WARSTWA— to pewna grupa w obrębie klasy, mniej lub bardziej wyraźnie oddzielona kryteriami wyższości lub niższości społecznej od innych grup, przy czym .podstawą tego oddzielenia jest pewien dystans oparty na kryteriach posiadania, kryterium poziomu kulturalnego, stylu życia, urodzenia, przywilejów, systemu wartości. Kryterium wyodrębnienia warstw są sposoby zdobywania podstawowych i ubocznych źródeł egzystencji w sferach; konsumpcji, polityki, kultury i prestiżu. Ważnym problemem jest tu świadomość dystansów dzielących daną warstwę od innych warstw.

STAN -przynależność do stanu jest zdeterminowana kulturalnie-(wiąże się z nim styl życia); stany to zbiorowości, które różnicuje stopień szacunku społecznego, przysługującego ze względu na wspólną cechę członkom stanu. Tą wspólną cechą może być tożsamość religijna, etniczna, rasowa, regionalna, itd. Podział na stany to następstwo zasad konsumpcji dóbr. Stany są obecne we wszystkich, nie tylko przedkapitalistycznych społeczeństwach.

KASTA to partykularna i hermetyczna grupa społeczna oparta na dziedzicznej przynależności jej członków (status przypisany), zajmująca określoną pozycję w strukturze społecznej, związana z określonymi przywilejami i obowiązkami, usankcjonowanymi religijnie i prawnie. Urodzeni w określonej kaście ludzie mają niewielkie szansę na znalezienie się w innej. Kasta to zamknięta grupa społeczna, charakteryzuje się endogamicznymi związkami małżeńskimi, odrębną kulturą/ odrębnym stylem życia, określonym statusem w społeczeństwie, dziedziczeniem pozycji i zajęć przez członków, ściśle zrytualizowanymi kontaktami z osobami spoza kasty, ścisłym przestrzeganiem barier kastowych. Najbardziej rozwinięty i złożony (ok. 3000 kast i podkast) jest usankcjonowany religijnie system kastowy w Indiach.

KLASA —do XIX wieku traktowana jest jako ekwiwalent ruchu społecznego. W znaczeniu statystycznym jest to zbiór ludzi posiadających określone cechy. Wg Marksa i Webera podział na klasy zdeterminowany jest ekonomicznie. Klasy wg Marksa to zbiory ludzi, z których jedni posiadają środki produkcji, inni nie, jedni sprawują funkcje kierownicze, inni się podporządkowują, jedni otrzymują większą część produktu społecznego inni mniejszą. Są 2 antagonistyczne klasy podstawowe, a każda z nich jest wewnętrznie zróżnicowana i rozwarstwiona.

U podstaw stratyfikacji tkwią dwa rodzaje uwarunkowań: uwarunkowania strukturalne (obiektywne -stanowią je czynniki, cechy, elementy położenia jednostki jak: wysokość dochodów, wykształcenie, zawód i stanowisko w zawodzie, które podlegają ocenie pod względem zajmowanego miejsca - pozycji) i uwarunkowania świadomościowe (subiektywne - uznawane w danym społeczeństwie systemy wartości, czyli kryteria oceniania danego zawodu, rodzaju kwalifikacji, prestiżu, itd.). Znaczenie poznawcze koncepcji stratyfikacji polega na tym, że pozwala ona odkrywać i wyjaśniać szerzej i pełniej zjawiska, zróżnicowania i nierówności społecznej, szerzej i pełniej niż koncepcje klas ograniczone do badania nierówności „ekonomicznej" na rynku pracy i towarów, coraz bardziej zresztą przełamywanej lub zanikającej. Odkrywa więc zróżnicowania społeczne niesprowadzalne do klasowego podziału. Umożliwia diagnozowanie i określanie kierunków i treści przemian zachodzących w strukturze społeczno - zawodowej współczesnych społeczeństw, a także odkrywanie uwarunkowań nierówności społecznych uznawanych za niesprawiedliwe, jak i takich, które są akceptowane przez członków różnych warstw i uznawane za uzasadnione. W ten sposób dostarcza niezbędnych danych i analiz dla polityki społecznej

28. Megatrendy a globalizacja.

Megatrendy- ważne kierunki rozwoju i przemian społeczeństwa amerykańskiego, wyodrębnione przez J. Naisbitta podstawie wnikliwej obserwacji współczesnych zjawisk i lektury tysięcy lokalnych gazet i wydawnictw. Dotyczą one m.in. gospodarki, procesów społecznych i ustrojowych, politycznych, prawnych, przeobrażeń instytucji demokratycznych, sfery psychologii społecznej, metod organizacji i zarządzania Jednostek gospodarczych i innych. Te ważne kierunki przemian w Ameryce, wyodrębnione przez J. Naisbitta, wpływają znacząco na różne dziedziny życia wielu społeczeństw na świecie (globalizacja). Nowa gospodarka informacyjna - najważniejszy megatrend w Ameryce, której podstawa leży w przepływie i przetwarzaniu informacji, przyczynia się do postępu globalizacji na całym świecie. Proces globalizacji jako proces megastrukturalny jest względnie autonomicznym procesem. Wg niektórych badaczy socjologów w globalizacji kryje się pułapka, jest ona atakiem na demokrację - narusza wolność narodów.

Definicje:

Wg A.Giddens'ą globalizacja to intensyfikacja stosunków światowych o różnym zasięgu, która łączy różne lokalności w ten sposób, że lokalne zdarzenia kształtowane są przez zdarzenia zachodzące w odległości wielu tysięcy mil i same zwrotnie na nie oddziałują. Globalizacja w dużym stopniu zależy od infrastruktury.

F.Fukuyama:

Globalizacja to integracja świata dzięki rozwojowi technologii, handlu i inwestycjom, która pobudza rozwój gospodarczy i umożliwia rozprzestrzenianie się demokracji.

Coraz szybciej i prężniej rozwijająca się telekomunikacja, tworzenie się ponad państwowych wspólnot ekonomiczno-politycznych, kształtowanie się poczucia odpowiedzialności społecznej za losy całej ludzkości, mogą prowadzić do powstania społeczeństwa globalnego; jego członkami są wszyscy ludzie zamieszkujący Ziemię.

Globalizacja nie ma końca, to interakcja milionów ludzi na całym świecie.

Globalizacja to procesy integracji ponadnarodowej, zachodzące w wielu sferach życia społecznego równocześnie, z udziałem różnych grup zainteresowanych.

Procesy restrukturyzacji w Ameryce (megatrendy):

1. Zwrot od społeczeństwa przemysłowego do społeczeństwa informacyjnego; masowa produkcja informacji; teoria wartości oparta na wiedzy; gospodarce informacyjnej przypisuje się największy przyrost PNB oraz największy procent wytworzonego dochodu,

2. Od technologii siłowej do ultratechnologii / ultrastyku (high tech / high touch), równoważenie materialnych cudów technologii zaspokajaniem duchowych potrzeb ludzkiej natury; przyczyną nasilającego się zjawiska ultrastyku jest potrzeba wynagrodzenia sobie wielu lat bombardowania technologiami,

3. Od gospodarki narodowej do gospodarki globalnej, koniec działania w izolowanym,, samowystarczalnym, krajowym systemie gospodarczym; Ameryka jest częścią ekonomii światowej

4. Od myślenia krótkofalowego do myślenia długofalowego

5. Od centralizacji do decentralizacji, zdolność działania innowacyjnego i osiągania rezultatów

6. Od pomocy zinstytucjonalizowanej do samopomocy, rezygnacja z pomocy instytucjonalnej na rzecz niezależności we wszystkich dziedzinach życia

7. Od demokracji przedstawicielskiej do demokracji uczestniczącej

8. Od hierarchii do niezależnych sieci - przeciwieństwo biurokracji: powiązania poziome (szybkość, elastyczność gospodarki informacyjnej i instytucji społecznych dzięki strukturze sieciowej; umożliwia to również bardziej osobiste interakcje)

9. Z Północy na Południe, Amerykanie porzucają stare przemysłowe miasta Północy, więcej już zamieszkuje południe i zachód

10. Od schematu „albo - albo" do wielokrotnego wyboru, koniec z fałszywą alternatywą, przejście do wielorakiego wyboru,

31. Społeczności wiejskie i miejskie jako segmenty społeczeństwa

Społeczeństwo jest makrostrukturą segmentacyjną, zbudowaną ze ściśle określonej liczby typów i rodzajów segmentów rozlokowanych celowo w różnych sferach rzeczywistości. Grupy segmentacyjne utrwalają i budują ład w odpowiednich dla ich charakteru sferach życia społecznego. Segmenty społeczeństwa odpowiadają typologicznie i rodzajowo odpowiednim potrzebom i sferom oraz wymiarom segmentacji. Poszczególne sfery życia społecznego mają swoje segmentacyjne charakterystyki. Jednym z wymiarów segmentacji strukturalnej jest wymiar ekologiczny- odpowiadający sferze ekologicznej. W wymiarze tym chodzi o społeczności terytorialne agregujące się jako wiejskie i miejskie według rozmaitych przedziałów liczebności mieszkańców, jako np. społeczności małomiasteczkowe, średniomiasteczkowe, wielkomiejskie. Często społeczności są pochodną administracyjnego podziału terytorium kraju.

Strukturę ekologiczną konstytuują więc społeczności lokalne, które można ujmować w różnych wariantach. Dychotomiczny podział na społeczności miejskie i wiejskie to jeden z nich. Podział ten miał szczególne znaczenie w krajach realnosocjalistycznych. Komuniści wiązali miejskość i wiejskość z nierównościami klasowymi(tak jak podział na pracę fizyczną i umysłową). Stąd proces urbanizacji wiązali ze znoszeniem różnic klasowych po upaństwowieniu wielkiej i średniej własności prywatnej.

Przykładowo w Polsce w 1946 były 732 miasta, w 1950- 706 ,a w 1960- 889. Proces nadawania praw miejskich lub ich odbierania był raczej przejawem reglamentacji przywilejów miejskości niż rzeczywistego wzrostu czy rozkładu infrastruktur miast. Industrializacja i urbanizacja oznaczały dyskryminację wsi jako siedliska niesocjalistycznej i konserwatywnej klasy społeczeństwa.- chłopów. Prowadziło to do ucieczki ludności wiejskiej do miast „socjalistycznych”- przeludnionych sypialni, a także do dewastacji środowiska życia w aglomeracjach miejskich, szczególnie na Śląsku. Industrializacja socjalistyczna miała charakter ekspansywno- dewastacyjny. Miasta socjalistyczne jako sypialnie pozbawione należytej infrastruktury kulturalnej i konsumpcyjnej nie sprzyjały też powstawaniu trwałych więzi osiedlowych i sąsiedzkich.

Niechęć do samoorganizowania się społeczności lokalnych(ujawniona frekwencją w pierwszych wyborach) była efektem odebrania podmiotowości społecznościom tym w PRLu. Były one wtedy kreowane odgórnie. Stary system nie sprzyjał `”braniu spraw w swoje ręce”. Społeczeństwo na poziomie mikro- i mezostrukturalnej organizacji odwykło od samej potrzeby samorządności.

Ogólnym trendem historycznym był ilościowy rozrost społeczności miejskich kosztem wiejskich. Jednak w Polsce procesowi temu nie towarzyszyło dostatecznie szybkie budownictwo mieszkań i urządzeń socjalnych.(w mieście i na wsi).W 1990 Polska zajmuje środkową pozycję wśród krajów postsocjalistycznych- 61,6%ludności miejskiej. Znacznie wyższymi wskaźnikami urbanizacji wyróżniały się: NRD, Czechosłowacja, Bułgaria, ZSRR.

Wymuszone procesy urbanizacyjne przebiegały w Polsce kosztem wsi jak i małych miasteczek. Po zerwaniu więzi społecznych na poziomie lokalnym, nawet państwo totalitarne nie jest w stanie opanować patologii społecznej. Trudno było doprowadzić do integracji społeczności osiedlowych i lokalnych na tyle, by wytworzyły się w nich silne mechanizmy samokontroli społecznej.

Wprawdzie społeczności wiejskie dominowały liczebnie, ale w miastach zamieszkiwało 61,7%ludności. W 1990 najliczniejszą kategorię stanowiły miasteczka do 10 tys. mieszkańców. Chociaż ponad 1/3 ludności mieszkała w miastach powyżej 100tys. 50%mieszkało w średnich i dużych miastach. Dominowały więzi i stosunki anonimowe, rozluźniające mechanizmy kontroli społecznej.

Ważniejsze dane o ludności:

Miasta:

• 1960- 48,3%

• 1970- 52,3%

• 1978- 57,5%

• 1988- 61,2%

• 2002- 61,8%

Wieś:

• 1960- 51,7%

• 1970- 47,7%

• 1978- 42,5%

• 1988- 38,8%

• 2002- 38,2%

Społeczności miejskie, w tym wielkoaglomeracyjne, dominują w społeczeństwach otwartych(kapitalistycznych, obywatelskich, demokratycznych).

Społeczeństwa wiejskie i małomiasteczkowe dominują w społeczeństwach zamkniętych(realnosocjalistycznych, totalitarnych, dyktatorskich)

47. KWESTIA „NIEWOLI STRUKTURALNEJ” SPOŁECZEŃSTW POSTKOMUNISTYCZNYCH

W Polsce i w innych krajach postkomunistycznych warunki strukturalne sprzyjają formowaniu się nowego typu dyktatury klasowej. Jest to stan „niewoli strukturalnej”. Jej istotnym czynnikiem, który sprzyja dyktaturze, są segmenty klasowo - warstwowe. Lokują się one, jako segmenty, głównie w sferze gospodarki i konsumpcji. Są to klasy antyrynkowe, czyli „garnuszkowe”. W okresie transformacji, tj. próby przechodzenia od dyktatury komunistycznej, totalitarnej, do demokracji, strukturalna dominacja segmentów „garnuszkowych” potencjalnie i realnie oddala możliwość osiągnięcia demokracji obywatelskiej, a sprzyja formowaniu się dyktatury innego rodzaju.

W strukturze społeczeństwa transformacyjnego mamy do czynienia przynajmniej z trzema odmiennymi typami segmentów klasowo - warstwowych:

1. reglamentowanymi, jako pochodnymi działania systemu reglamentacji socjalnoosłonowej;

2. rynkowymi, w istocie wczesnorynkowymi;

3. mieszanymi, zbliżającymi się lub oddalającymi w natężeniu odpowiednich cech ku jednemu z biegunów strukturalnych społeczeństwa.

W obecnej fazie polskiej transformacji, segmenty mieszane - łączące równocześnie wiele źródeł egzystencji - definiują charakter struktury klasowo - warstwowej przy wyraźnej dominacji cech antyrynkowych czy po prostu „garnuszkowych”. Taka konfiguracja sprzyja krystalizującej się formie łagodnej dyktatury transformacyjnej owych segmentów.

Syntetycznymi miernikami „niewoli strukturalnej” są zwłaszcza określone charakterystyki profili struktur segmentacyjnych:

1. mniejszościowa pozycja rodzących się klas przedsiębiorców (wielkich, średnich (tj. klasy średniej) i drobnych), przy dominującej pozycji klas antyrynkowych, „garnuszkowych” i warstw socjalnych (generowanych przez system reglamentacji socjalnoosłonowej);

2. deficyt czy brak elit i znaczących partii liberalnych przy istnieniu ok. 300 partyjek „kanapowych” oraz najlepiej zorganizowanej lewicy postkomunistycznej;

3. brak stratyfikacji jako samoczynnego systemu kontroli społeczeństwa, jako systemu skutecznie redukującego represywne funkcje państwa w rzeczywistych demokracjach obywatelskich, tj. brak systemu warstw wyższych, średnich i niższych, który zastąpił wcześniejsze systemy stanowe i kastowe w tych demokracjach jako skuteczne regulatory ładu społecznego;

4. mniejszościowa pozycja zawodów usługowych w strukturze zawodowej społeczeństwa, przy dominującej pozycji zawodów rolniczo - przemysłowych, lokujących się zatem w tzw. I i II sektorze (dane na 1996 rok).

Po opanowaniu przez postkomunistów - z woli elektoratu wyborczego - systemu trójwładzy państwowej (wykonawczej, ustawodawczej, sądowniczej), Sejm stał się „maszynką do głosowania”, mogącą w interesie postkomunistów, jako dominującego ugrupowania parlamentarnego, uchwalać dowolną ustawę. Konsekwencją ich działań stało się wyhamowanie prywatyzacji, reprywatyzacji i urynkowienia, opóźnienie prac nad konstytucją, blokowanie tzw. śledztw rozliczeniowych.

Transformacyjna, krystalizująca się dyktatura klas „garnuszkowych”, realizowana przez doświadczonych w reglamentacji postkomunistów, dopuszcza oczywiście wolność słowa, zrzeszeń, zgromadzeń, manifestacji, jako dyktatura nowoczesna, „oświecona” doświadczeniami dyktatury totalitarnej. Jednak wymienione swobody nie zagrażają istniejącej strukturalnej dominacji segmentów nierynkowych, przy zachowaniu oczywiście formalnoprawnych zasad demokracji.

Segmentom „garnuszkowym” i ugrupowaniom postkomunistycznym obcy jest system wartości obywatelskich: powszechna, prywatna własność, rynek, konstruktywna nierówność, rzeczywista demokracja, indywidualizm, wolność zrzeszeń. Charakter klas i warstw realnosocjalistycznych określiły bowiem, przez dziesięciolecia praktykowania zupełnie odmienne wartości: własność kolektywna, reglamentacja scentralizowana, egalitaryzm, dyktatura klasy czy partii przewodniej, masowość, klasowy czy partyjny obowiązek przynależności organizacyjnej.

„Niewola strukturalna” to odziedziczony po imperium „bagaż” systemów i struktur - jako pochodnych rzekomego dochodzenia do komunizmu (gromadnościowej utopii) - obcych jakimkolwiek postulatom obywatelskości. Istnienie owego „bagażu” w rzeczywistości transformacyjnej uniemożliwia proste powstawanie w niej struktur i systemów ładu obywatelskiego i niewątpliwie proces ten opóźnia. Obecna dyktatura segmentów „garnuszkowych”, sprawowana rękoma postkomunistów, pogłębia tylko stan „niewoli strukturalnej” i zwiększa dystans względem społeczeństw obywatelskich.

82. STARE A NOWE RUCHY SPOŁECZNE

STARY PARADYGMAT

W Europie Zachodniej do początku lat 70. XX wieku w polityce i ekonomii obowiązywała koncepcja państwa dobrobytu. Kluczowymi zagadnieniami były zatem: wzrost gospodarczy, dystrybucja i bezpieczeństwo. Politykę, która realizowała wyżej wymienione cele charakteryzowały trzy główne cechy:

1. Decyzje inwestycyjne pozostały głównie w rękach menadżerów, którzy w swoich działaniach kierowali się chęcią osiągnięcia jak największego zysku. Te swobody posiadania i inwestowania uzasadniano w „funkcjonalnych” kategoriach wzrostu i wydajności, których w porównywalnym stopniu nie zapewniały żadne inne instytucje.

2. Kapitalizm został uzupełniony przez zorganizowany świat pracy jako mechanizm dystrybucji i bezpieczeństwa socjalnego (chodzi to przede wszystkim o silną pozycję związków zawodowych)

3. Trzecim najważniejszym elementem planu ustrojowego była forma politycznej demokracji opartej na zasadzie reprezentacji i współzawodnictwie partii politycznych.

Ukryte socjologiczne założenie, leżące u podstaw ustrojowej organizacji państwa dobrobytu mówiło, że wzory skoncentrowane wokół „prywatności”, a więc rodziny, pracy i konsumpcji, absorbują energię i aspiracje większości obywateli. Wobec tego uczestnictwo w konflikcie wokół polityki państwa będzie przedmiotem marginalnego zainteresowania większości społeczeństwa.

Dynamiczną siłę systemu polityczno - ekonomicznego stanowiła produkcja przemysłowa oraz napędzające ją innowacje. Zadaniem stojącym przed polityką państwa było zapewnienie bezpieczeństwa, a przez to warunków, w których ów dynamiczny proces mógłby się dokonywać.

Dominującymi aktorami sceny publicznej były wyspecjalizowane organizacje oraz partie polityczne. Przetarg zbiorowy, rywalizacja partyjna oraz reprezentatywny rząd były w rzeczy samej jedynymi mechanizmami rozwiązywania konfliktów społecznych i politycznych.

Podsumowując, można powiedzieć, ,że klasyczne „stare” ruchy miały podłoże ekonomiczno - polityczne i działały w społeczeństwie, w którym główne linie konfliktów wyznaczała rozbieżność interesów materialnych. Skupiały one ludzi o podobnym położeniu ekonomicznym i usytuowaniu społecznym, jednakowo zainteresowanych poprawieniem swojego położenia materialnego. Przybierały one sztywną i scentralizowaną formę organizacyjną. Przykładami tego rodzaju ruchu są ruchy związkowe, robotnicze.

NOWY PARADYGMAT

„Nowe ruchy społeczne” rekrutują swoich członków i zwolenników w poprzek normalnych podziałów klasowych, warstwowych czy zawodowych. Nie mają więc charakteru partykularystycznego lecz uniwersalistyczny. Spotykają się tu ludzie o najrozmaitszym statusie społecznym, powiązani tylko wspólną ideą: młodzi i starzy, bogaci i biedni, robotnicy i menażerowie itd. Są to ruchy dążące do uznania siebie przez szerszą zbiorowość za politycznych aktorów - chociaż ich formy działania nie cieszą się legitymizacją ze strony utrwalonych instytucji politycznych. Ruchy te zmierzają do celów, których osiągnięcie miałoby istotne znaczenie nie tylko dla samego ruchu, ale i dla społeczeństwa jako całości.

Ich przestrzenią działania jest tzn. „polityka nieinstytucjonalna”, która mieści się pomiędzy sferą „publiczną” a „prywatną”. (definicja ta odnosi się do politycznych ruchów społecznych).

Podstawowe pola aktywności nowych ruchów społecznych przejawiają się w zainteresowaniu terytorium (fizycznym), „światem życia” (takim jak ludzkie ciało, zdrowie, tożsamość seksualna), otoczeniem sąsiedzkim, miejskim środowiskiem, dziedzictwem kulturalnym, etnicznym, narodowym, językowym i tożsamością w tych zakresach; fizycznymi warunkami życia i przeżycia gatunku ludzkiego jako całości. Głównymi wartościami, które leżą u podstaw nowych ruchów społecznych są autonomia i tożsamość (wraz z organizacyjnymi korelatami, takimi jak decentralizacja, samorządzenie i samopomoc) jako przeciwstawienie manipulacji, kontroli, zależności itp.

Jeśli chodzi o sposób działania nowych ruchów społecznych, to możemy wyodrębnić dwa jego aspekty:

1. wewnętrzny sposób działania - odnosi się do rekrutacji ich członków - który jest wysoce niesformalizowany, tworzy się ad hoc, jest uzależniony od kontekstu. Nie wyłaniają one ani swych reprezentantów, ani urzędników, nie kształtują ról członkowskich, obowiązkowych składek, programów ani platform. Odnosi się on także do wewnętrznych metod działania - nie opierają się one na organizacyjnej zasadzie zróżnicowania ani w układzie horyzontalnym (uczestnicy - osoby pozostające na zewnątrz) ani wertykalnym (liderzy - szarzy członkowie)

2. zewnętrzny sposób działania - spotykamy tutaj najczęściej taktykę demonstracji i inne postacie akcji z wykorzystaniem fizycznej obecności dużej liczby osób. Ta taktyka protestu ma na celu mobilizację opinii publicznej poprzez środki przeważnie legalne, acz „niekonwencjonalne”. Ruchy społeczne odnoszą się do innych politycznych aktorów i przeciwników nie w kategoriach kompromisu, reform czy poprawy, który może przynieść stopniowy zorganizowany nacisk, lecz raczej ostrych antynomii takich jak: tak/nie, my/oni, zwycięstwo/klęska, teraz lub nigdy. Oczywiście taka „logika progów” utrudnia praktykę politycznego dialogu i taktykę stopniowej zmiany. Ruchy, o których mowa nie są w stanie prowadzić negocjacji, gdyż w zamian za obietnice czynione pod wpływem swych żądań nie mają nic do zaoferowania (w przeciwieństwie do np. związków zawodowych, które zazwyczaj mają silną pozycję przetargową). Dla ruchów tych charakterystyczny jest brak formalnej organizacji, przede wszystkim brak możliwości wdrażania decyzji podjętych przez ich reprezentantów - przez co formalne organizacje wchodzące z nimi w porozumienia nigdy nie mogą być pewne czy umowy zostaną dotrzymane. Zwykle też ruchy te nie mają spójnej i wspólnej wszystkim członkom wizji przyszłości, sposobów naprawy rzeczywistości, co też uniemożliwia realizację owej wizji.

Nowe ruchy społeczne świadczą o pojawianiu się we współczesnych społeczeństwach wielu nowych konfliktów i napięć poza tymi, które wynikają z rozbieżności interesów ekonomicznych. Nowe ruchy skupiają ludzi różnie usytuowanych społecznie i ekonomicznie, chociaż wśród ich uczestników nadreprezentowani są ludzie z wyższym wykształceniem. Narodziny nowych ruchów nie oznaczają śmierci „starych” ruchów, będących reakcją na stare problemy, wciąż nie zlikwidowane. Oba rodzaje ruchów istnieją obok siebie, tyle, że „nowe” znacznie głośniej i jaskrawiej zaznaczają swoją obecność na scenie publicznej. Powoduje to postrzeganie ich jako dominujących w społeczeństwach ponowoczesnych.

	STARY PARADYGMAT	NOWY PARADYGMAT
aktorzy	Społeczno - ekonomiczne grupy działające w swoim własnym interesie grupowym i angażujące się w konflikty w strefie podziału	Społeczno - ekonomiczne grupy działające nie jako określone grupy, lecz w imieniu szerszych zbiorowości
kwestie	Wzrost gospodarczy i dystrybucja, bezpieczeństwo militarne i społeczne, kontrola społeczna	Zachowanie pokoju, środowiska naturalnego, praw jednostki, niewyalienowane formy pracy
wartości	Wolność i bezpieczeństwo prywatnej konsumpcji i awansu materialnego	Autonomia jednostki i jej tożsamość - jako opozycja wobec scentralizowanej kontroli itd.
sposób działania	wewnętrzny - formalna organizacja, masowe zrzeszenia delegujące reprezentacje zewnętrzny - pluralistyczne lub korporacyjne uzgadnianie interesów; współzawodnictwo partii politycznych, reguła większościowa	wewnętrzny - nieformalność i spontaniczność, niski stopień pionowej i poziomej dyferencjacji ról; zewnętrzny - polityka protestu oparta na żądaniach formułowanych przede wszystkim w terminach negacji status quo

90. Plemiona globalne wg J. Kotkina

Kotkin zajął się problematyką plemion globalnych wraz z dyskusją nad rolą państw narodowych. Problem ten zrodził się po upadku imperium sowieckiego. Plemiona globalne to wspólnoty, które zawsze były i są obecne w życiu świata, tylko nie zawsze są dostrzegane. Społeczeństwo czy państwo narodowe traci na znaczeniu. Rośnie natomiast rola grup o wspólnej tożsamości etnicznej, kulturalnej. Znaczenie plemion rośnie też w życiu gospodarczym świata. Wyróżnia się następujące plemiona globalne:

1. Żydzi

2. Brytyjczycy

3. Chińczycy

4. Hindusi

5. Japończycy

6. Angloamerykanie

Plemiona globalne to wspólnoty diasporyczne, które nie są diasporami skończonymi. Takie wielkie wspólnoty rywalizują na przestrzeni dziejów, ale nie zawsze widać efekt rywalizacji. Czasem można dostrzec efekty dopiero w perspektywie historycznej.

Pojawia się próba wyjaśnienia tego, co może się zdarzyć po spadku znaczenia państw narodowych i upadku granic między państwami w związku z globalizacją. Granice stają się coraz bardziej przenikalne. Państwo narodowe traci kontrolę, władzę. Tymczasem rośnie znaczenie rywalizacji między społeczeństwami. Gospodarka jest areną rywalizacji skrystalizowanych plemion. Poprzez zrozumienie ekonomicznej roli grup można wniknąć w zmieniające się rasowe i kulturowe wzory dzisiejszego świata biznesu.

Plemiona globalne mają szczególne znaczenie. Bierze się pod uwagę te plemiona, które zaznaczyły swoją obecność efektami, aktywnością w pewnych dziedzinach, a to wpływa na postrzeganie ich jako specjalistycznych. Plemiona przyczyniają się między innymi do powstania i rozkwitu nowych kombinacji technicznych. Plemiona to takie wspólnoty, które pełnią osobliwe misje widoczne dziś po efektach.

Indeks wkładu plemion.

1. Żydzi

Wkład cywilizacyjny:

• Monoteizm

• Uniwersalne prawo

• Kosmopolityzm

• Przemysł transnarodowy

Specjalne dziedziny:

• Rozrywka

• Finanse

• Odzież

• Brylanty

Żydzi to archetyp globalnego plemienia. Podstawą ich integracji jest dyscyplina tradycji. Dzięki niej przetrwali w diasporze przez tysiąclecia.

2. Brytyjczycy

Wkład cywilizacyjny

• Gospodarka światowa

• Nowoczesna księgowość

• Biznes

• Standardy prawa

• Masowa wytwórczość

• Nowoczesna technologia i nauka

Specjalne dziedziny

• Bankowość

• Finanse

• Komunikacja

• Technologia

3. Chińczycy

Wkład cywilizacyjny

• Gospodarka rodzinna

• Medycyna organiczna

• Nowoczesne rolnictwo

• Konfucjanizm

Specjalne dziedziny

• Produkcja towarów konsumpcyjnych(zwłaszcza odzież)

• Handel międzynarodowy

• Finanse

4. Hindusi

Wkład cywilizacyjny

• Nowoczesna matematyka

• Rodzinne korporacje

• Hinduizm

• Buddyzm

Specjalne dziedziny

• Odzież

• Technologia(zwłaszcza oprogramowanie komputerowe, handel)

Hindusi i Chińczycy budują sieć ogólnoświatowych powiązań, silniejszą niż inne plemiona.

Kotkin upatruje zagrożenie w sojuszu chińsko- hinduskim.

5. Japończycy

Wkład cywilizacyjny

• Nowoczesne systemy rzemieślnicze

• System zarządzania

Specjalne dziedziny

• Precyzyjna produkcja

• Finanse

• Technologia

• Przedsiębiorstwa handlowe

Japończycy podejmują ekspansję szczególnego rodzaju. Globalny trybalizm azjatycki- rozszerzają wpływy przez planowe, świadome, rozprzestrzenianie się w wielu krajach.

6. Angloamerykanie- duch kosmopolityczny.

98. Megatrendy a tzw. społeczeństwo informacyjne.

Megatrendy - termin wprowadzony przez J. Naibitta, który oznacza główne kierunki zmian społeczeństwa amerykańskiego zaobserwowane na podstawie analizy współczesnych zjawisk, oraz lektury gazet i czasopism, Naisbitt w książce „Megatrendy” wyodrębnia 10 megatrendów, które przedstawiają się następująco:

Kolejność	Tendencje
	Nazwa megatrendu (od - do)
1.	społeczeństwa przemysłowego	społeczeństwa informacyjnego
2.	technologii siłowej	ultratechnologii
3.	gospodarki narodowej	gospodarki globalnej
4.	myślenia krótkofalowego	myślenia długofalowego
5.	Centralizacji	decentralizacji
6.	pomocy zinstytucjonalizowanej	samopomocy
7.	demokracji przedstawicielskiej	demokracji uczestniczącej
8.	Hierarchii	sieci
9.	Północy	południa
10.	schematu albo-albo	wielokrotnego wyboru

Społeczeństwo informacyjne to nowy typ społeczeństwa, kształtujący się w krajach postindustrialnych, w których rozwój nowych technologii osiągnął najszybsze tempo. Społeczeństwo informacyjne nie tylko posiada rozwinięte środki przetwarzania informacji i komunikowania, lecz środki te są podstawą tworzenia dochodu narodowego i dostarczają źródła utrzymania większości społeczeństwa. Kluczowe znaczenie w gospodarce odgrywa produkt cyfrowy i usługa cyfrowa. Podstawowy zasób to wiedza, powstała na skutek przetworzenia zbioru informacji. Kreatywność będzie, zatem wyznacznikiem miejsca człowieka w społeczeństwie informacyjnym (społeczeństwie wiedzy). W społeczeństwie industrialnym uniwersytety uczyły, jak wykorzystywać wiedzę. W społeczeństwie informacyjnym powinny uczyć, jak tworzyć wiedzę.

Zaobserwowane i wyróżnione przez Naisbitta i jego zespół „megatrendy” opisują zmiany w rozwijającym się ( i przodującym w dzisiejszym świecie) społeczeństwie amerykańskim. Dotyczą one głównych aspektów społecznych (polityki, gospodarki, itd.), w telegraficznym skrócie opisują tendencje zmian prowadzących od społeczeństwa przemysłowego do społeczeństwa informacyjnego. Chodzi tu o gruntowne zmiany w wytwórstwie (od przemysłu ciężkiego, do usług i przemysłu lekkiego, gospodarki globalnej,), w polityce (centralizacja - decentralizacja, pomoc zinstytucjonalizowana - samopomoc, demokracja przedstawicelska - demokracja uczestnicząca) oraz pluralizmu (albo-albo - wielokrotny wybór).

Społeczeństwo informacyjne, jako społeczeństwo, w którym najwyższym dobrem jest wiedza, a najwyższym celem generowanie i przetwarzanie wiedzy, jest tym stanem społecznym, do którego zmierzają zmiany zauważone i wypunktowane w 10 megatrendach.

101. Struktura dem.-społ.Polski na tle porównawczym. Cechy, dynamika zmian segmentacyjnych.

Struktura dem = skład populacji ludzkiej- relatywizowanej najczęściej do pewnego terytorium (kraju, miejscowości, grupy krajów) - pod względem płci, wieku, rasy itp.

Sytuację Polski charakteryzują trzy procesy:

1. Wyhamowanie wzrostu liczby ludności przy równoczesnym ujemnym saldzie migracji zagranicznych (1971-92 - ubyło z Polski ok. 0,5mln mieszk.)

Pod względem liczby ludności Polska nadal zajmuje 8. pozycję w Europie i 29. na świecie stanowi 5,3% ludności Europy i 0,65% ludności świata.

Wg spisu powszechnego 2002 liczy 38,3 mln mieszkańców (o 5tys mniej niż w 2001r!)

Przyrost naturalny wynoszący w roku 1980 9,6 promila do roku 2004 spadł do 0,09. Dla porównania: Czechy: 0,17 promila, Rosja: -0,25, Ukraina: -6,1, Francja: 0,42, Irlandia: 5,7, Niemcy: -0,2)

2. Nadumieralność mężczyzn, zwłaszcza po 40. roku życia (wśród osób przed 40 rokiem życia na 100 mężczyzn przypada 96 kobiet, natomiast po 40. na 100 mężczyzn przypada już 120 kobiet). Ogółem 51,4% populacji stanowią kobiety (106/100 mężczyzn).Bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej, w 1946 r., na taką samą ilość mężczyzn przypadało 118 kobiet.

3. Stosunkowo niski wskaźnik przeciętnego trwania życia (kobiety 78 lat, mężczyźni 69) w porównaniu z innymi krajami europejskimi.

Wykazuje on jednak tendencję wzrostową (roku 1950 mężczyźni żyli średnio 56 lat, a kobiety - 61,6).

Dla porównania: Niemcy: kobiety 80 lat, mężczyźni 74, Francja: (odpowiednio) 82 i 78, Czechy: 78 i 71, Ukraina: 74 i 62, Irlandia: 79 i 74, Japonia 84 i 77 (światowy rekord)

Polskie społeczeństwo nie jest młode, ale nie można go jeszcze uznać za stare. Statystyczny mieszkaniec kraju ma dziś niespełna 35 lat (kobieta - 37 lat, mężczyzna - 33 lata). Czterdziestu lat życia nie przekroczyło 56,2% Polaków. (a np. statystyczny Niemiec ma prawie 42 lata)

Struktura wieku nosi piętno kolejnych wyżów i niżów demograficznych (wyże lat 50-tych i 80-tych)

4) Rosnąca liczba ludności w wieku poprodukcyjnym:

	wiek przedprodukcyjny	wiek produkcyjny	wiek poprodukcyjny
1988	29,9%	57,6%	12,5%
2002	23,2%	61,8%	15%

Wnioski:

- co 10 lat będzie nas ubywało ok. 1mln (w 2050 będzie 33mln Polaków w kraju)

- wskaźnik długości trwania długości życia ma wzrosnąć 2025 r do 74 lat (mężczyźni), i 81 lat

(kobiety)

- wyż lat 80-tych wchodzi właśnie na rynek pracy - ryzyko wzrostu bezrobocia

- do roku 2020 r. będzie stale wzrastać liczba ludności w wieku poprodukcyjnym - z poziomu 5,5 mln w 1997 do 7,9 mln w 2020 r. (osoby starsze będą stanowić ponad 20% społeczeństwa)

Sprawdzenie się tych przewidywań będzie oznaczać, że społeczeństwo polskie wkroczyło w stan zaawansowanej starości demograficznej, którego negatywnym skutkom w różnych dziedzinach życia będą musiały stawić czoła przyszłe pokolenia.

102. Struktura pokrewieństwa Polski na tle porównawczym. Cechy, dynamika zmian segmentacyjnych.

Struktura pokrewieństwa= dany układ typów rodzin i małżeństw, zapewniający reprodukcję pozostający w ścisłym związku ze strukturą etniczną i wyznaniową

Przemiany:

1. Od wielopokoleniowości do dwupokoleniowości:

ludność Polski w gosp. dom. wg liczby osób

- 1960: dominowały gosp. dom. 5-osobowe i więcej(26,8%); najmniej było gosp. 1-os. (15,4%)

- 1985: dominowały 4- os. gosp. dom. (22,8%); najmniej było gosp. 1-os. (14,6%)

- 2004: dominują gosp. 1-os gosp. dom. (26%); najmniej jest gosp. 5-os. i więcej (11,8%)

średnia ilość osób w rodzinie Polskiej: ~2,7

2. Spadek popularności małżeństw

ludność Polski wg typów rodzin

- 1970: 66,7% stanowiły małżeństwa z dziećmi, 20,5%- małżeństwa bez dzieci, 11,4% matki z dziećmi, 1,4%- ojcowie z dziećmi

- 1990: odpowiednio: 61,8%, 22,9%, 13,6% i 1,7%

- 2002: odpowiednio: 56%, 22,7%, 17,2% i 2,2% a ponadto spis powszechny ujął 1,1% partnerów z dziećmi i 0,8% partetów bez dzieci

urodzenia pozamałżeńskie:

-1970 - 5%

-1990 - 6,2%

-2003 - 15,8%

3) a ponadto: mniejsza ilość dzieci później rodzonych i więcej rozwodów

Lata komunizmu: rodziny były ostoją strukturalną jednostki (amoralny familizm) oraz „poszukującego swojej polskiej obywatwatelskości społeczeństwa, […] pozostały bowiem na placu boju po zniesieniu wielkiej i średniej własności prywatnej”(prof. Zagórski;)

103. Struktura ekologiczna Polski na tle porównawczym. Cechy, dynamika zmian

segmentacyjnych.

Struktura ekologiczna = tworzą ją społeczności lokalne; najczęściej ujmowana jest przez pryzmat podziału dychotomicznego na społeczności miejskie i wiejskie; często struktura ekologiczna jest pochodną podziału administracyjnego terytorium kraju

Cechy:

• Aktualna il. Mieszkańców miast/wsi (poniżej)

• Gęstość zaludnienia poszcz. województw

-> największa 385os/km2- woj. śląskie i 214- małopolskie,

-> najmniejsza- 59os/km2- warmińsko- mazurskie i 60- podlaskie)

W perspektywie historycznej:

	Ludność wiejska	Ludność wiejska
1939	32,3%	66,7%
1966	50%	50%
1985	60,2%	39,8%
2002	72%	28%

1. wzrost liczby mieszkańców miast (szczególnie wielkich):

Wśród mieszkańców miast: - ponad 1/3 żyje w miastach liczących ponad 100tys. mieszkańców,

- 4,3% z nich mieszka w stolicy (GUS 1994)

2) Z początkiem lat 90-tych gminy dostają podmiotowość prawną, co daje szansę r-ju samorządności po prawie 50 latach centralnego planowania, dlatego struktura ekologiczna dopiero nabiera znaczenia (przy na razie bardzo niskim zainteresowaniu ludności patrz: niska frekwencja na wyborach samorządowych)

104. Struktura światopoglądowo- wyznaniowa Polski na tle porównawczym. Cechy, dynamika zmian segmentacyjnych.

„Strukturę wyznaniową konstytuują przede wszystkim zbiory i zbiorowości wynawców systemów określonych wierzeń, w tym przede wszystkim wyznawców religii przyjmujących bardzo zorganizowane formy praktyk zbiorowychjako zewnętrznej manifestacji przywiązania do tych systemów.” (prof. Zagórski)

• ogólny schemat struktury:

-wierzący:

a) wierzący systemu dominującego

b) mniejszości wyznaniowe

-ateiści i obojętni religijnie

->wymiar ten nie był podatny na reglamentację centralnosystemową

• perspektywa historyczna (przemiany):

- ateiści: 1938 - brak danych, 1970 - ok.8%, 1994 - 0,1% + 2,4% obojętnych religijnie

- poszczególne wyznania (w %):

	Katolicy	Prawosławni	Żydzi	Unici	Świadkowie Jehowy
1938	61,2%	10,8%	9,8%	10,4%	?
1970	90,3	~ 1,7%
2002	94,3%	1,5%	0,1%?	0,3%	0,3%

- jak widać, po `89r przemiany demokratyczne spowodowały, że ludzie zaczęli ujawniać swoją tożsamość religijną (w samym 1992r zostało zarejestrowanych 60 kościołów i związków zawodowych)

- zaznaczają się już tendencje (od lat widoczne na zachodzie Europy):

a) indywidualizacji wiary (selektywność wierzeń religijnych: 33% Polaków-katolików nie wierzy w piekło, 16% zdecydowanie wierzy w wędrówkę dusz->CBOS, antykoncepcję dopuszcza 81%, rozwody- 63%)

deinstytucjonalizacji religijności ( przynależność do jakiegoś kościoła przestaje być normą społeczną)

• powstaje „społeczeństwo poszerzających się wyborów” (prof. Zagórski;-)

Dla porównania kilka krajów UE:

Belgia: 10,4 mln ludności. 8,75 mln katolików (75%), 70.000 protestantów (1%), 60.000 prawosławnych, 100.000 muzułmanów (uznani przez państwo w 1971 r.), wolnomyśliciele - 12%, bezwyznaniowi - 10%.

Włochy: 57,3 mln ludności. Katolicy (ochrzczonych 95%) - 83,2%, bezwyznaniowcy - 16,2%, muzułmanie - 1%, Świadkowie Jehowy - 0,5%, protestanci (luteranie, baptyści, metodyści) - 0,3%, żydzi - 35.000, buddyści - 30.000, prawosławni - 20.000. 13% nie deklaruje żadnej przynależności religijnej.

Grecja: 11 mln ludności. Prawosławni (pod jurysdykcją metropolity Aten i patriarchatu Ekumenicznego, w tym półautonomiczny Kościół Prawosławny Krety) - 97,6%, katolicy - 0,4%, protestanci - 0,1%, muzułmanie - 1,5%, inne wyznania - 0,4%.

Czechy: 10,2 mln ludności. Katolicy - 30%, protestanci - 8,1%, prawosławni - 1,7%, husyci (131 tys.) - 3%, unici obrządku bizantyjskiego - 0,1%, bracia czescy - 138.000. 30% nie deklaruje żadnej przynależności religijnej.

Mieszkańcy rozszerzonej Unii Europejskiej częściej deklarują się jako osoby, które wyznają jakąś religię, co nie oznacza, że uważają się za osoby religijne, a do tego biorące udział w praktykach religijnych. Należy więc odróżnić deklarację wiary od religijności i praktyk religijnych. Na przykład, aż 89% Duńczyków wyznaje jakąś religię (głównie chrystianizm), a jedynie 3% z nich praktykuje. Najwięcej niewierzących i ateistów jest w byłej NRD (ok. 21%) i we Francji (ok. 14%). Z pięciu państw, w których powyżej 90% mieszkańców deklaruje wyznawanie jakiejś religii, najwięcej osób określających się jako religijne jest w Polsce. Natomiast w częstotliwości praktyk religijnych Polacy ustępują tylko Maltańczykom. W Polsce jeden raz w tygodniu w nabożeństwie niedzielnym uczestniczy około 47% wierzących.

105. Struktura zawodowa Polski na tle porównawczym. Cechy, dynamika zmian

segmentacyjnych.

„Segmentami struktury zawodowej są takie zbiory i zbiorowości jednostek, które konstytuują się w

toku wytwarzania dóbr- wartości (jako środków zaspokajania

potrzeb) tak materialnych, jak i duchowych.” (prof.. Zagórski)

Charakter gospodarki i typ ustroju determinują kształt tej struktury:

• Perspektywa historyczna (czynni zawodowo wg działów gospodarki)

- 1921: rolnictwo - 77,4%, przemysł - 8,7%

- 1960: rolnictwo - 47,9%, przemysł - 23,3%

- 1980: rolnictwo - 29,7%, przemysł - 30,2%

- 1994: rolnictwo - 27,0%, przemysł - 24,4%

- 2003: rolnictwo - 29,4%, przemysł - 20,0%

• Współczesne porównania międzynarodowe (struktura ludności aktywnej zawodowo):

	Ogółem aktywnych (2003)	Rolnictwo, leśnictwo, przem.wyd.	Przemysł, budownictwo	Transport, łączność, handel	Pozostałe działy gosp. narodowej	Bezro- botni (2003)
USA	49,8%	3,4%	24,4%	26,1%	45,4%	4,8%
W.Brytania	50,2%	2,9%	25,9%	23,6%	37,1%	4,8%
Hiszpania	44,5%	10%	30,6%	24,4%	30,9%	10,5%
Polska	45,0%	31,2%	23,1%	17,9%	27,8%	18,2%

(Uwaga! Dane dot. USA, GB i Hiszp.., poza stopą bezrobocia i aktywnością, pochodzą z 1994r; reszta jest z 2003r)

• Wnioski:

- strukturę zawodową polski charakteryzuje:

-> znaczne bezrobocie (spowodowane restrukturyzacją i odchodzeniem od

polityki pełnego zatrudnienia)

-> niezmiennie bardzo wysokie zatrudnienie w rolnictwie

(29,4% (GUS 2003) - niemal tyle samo co w roku 1980)

-> spadające zatrudnienie w przemyśle na rzecz usług

-> są w niej zawody pochodzenia wczesnorykowego oraz odziedziczone po

socjalizmie (te, niepodatne na zmiany i te, poddające się wpływom zmian

transformacyjnych czy integracyjnych).

- „struktura zawodowa skazuje przynajmniej 1/3 Polaków aktywnych zawodowo na zmianę kwalifikacji”

- czynikiem kształtowania struktury zawodowej staje się nie tylko polski, ale i europejski oraz światowy system rynkowy

108. Struktura polityczna (partyjna) Polski na tle porównawczym. Cechy, dynamika zmian segmentacyjnych.

• Struktura partyjna jest determinowana przez ustrój:

- państwa obywatelskie/dem. - partie mają charakter zrzeszeń, pluralizm

- realny socjalizm - istnienie masowej monopartii

• Polska: perspektywa historyczna:

- polityczny skład ludności Polski:

->1950 - członkowie partii politycznych stanowią 5,8% całego społ. (a 60,6 % to nieupartyjniona ludność dorosła=> człołonkiem partii był około co 10-ty dorosły Polak)

->1980 - członkowie partii: 10,4% (dorośli: 60,8% społ.=>partyjny był co 6-ty Polak)

->1994 - członkowie partii: 0,1% (dorośli 71,8% => partyjny co 1000-czny Polak)

=> społeczeństwo jest apolityczne (co nie sprzyja restauracji nowoczesnych instytucji demokratycznych)

- partie polityczne:

-> do 1989 - dominacja PZPR

-> po 1989 - powstanie wielu nowych, małych partii - zrzeszeń, rozdrobnienie polityczne (1995- ponad 300)

- podział partii zasadza się na stosunku do poprzedniego ustroju, mamy więc:

2. postsolidarnościowe

3. postpezetpeerowskie

4. niepodległościowe

5. narodowe

6. ludowe

7. chrześcijańsko-narodowe

!!! partie liberalne (środek ciężkości zach. demokracji są nadal marginesem!!!

• Wnioski:

- struktura partyjna jest jeszcze w trakcie tworzenia

- dopiero kształtują się grupy interesów, które przybiorą z czasem charakter partii

(63% Polaków nie widziało w 1994r partii, która reprezentowałaby ich interesy)

- apolityczność Polaków powoduje, że partie, aby zyskać poparcie, kokietują elektorat

„garnuszkowy” obietnicami zwiększenia reglamentacji „socjanoosłonowej”

- z braku względnie trwałej struktury, nawet pojawienie się kolejnych partii niewiele zmienia

na polskiej scenie politycznej

109. KLASY RYNKOWE A KLASY REGLAMENTOWANE

Klasy rynkowe w rozumieniu Maxa Webera:

O klasach rynkowych będziemy mówić wtedy, gdy :

• pewnej liczbie osób wspólne sa typowe czynniki przyczynowe ich szans życiowych;

• jeśli czynniki te dotyczą jedynie ich ekonomicznych interesów (posiadania dóbr i dochodów) i to:

• w warunkach rynku towarów i/lub pracy („położenie rynkowe”)

Najbardziej elementarnym faktem ekonomicznym jest to, że sposób, w jaki między masy ludzkie stykające się i konkurujące na rynku w celu wymiany, rozdzielane jest dysponowanie własnością materialną, juz sam w sobie stwarza określone szanse życiowe. Zgodnie z prawem użyteczności krańcowej taki sposób rozdziału odbiera nieposiadającym możliwość konkurowania o dobra wyżej cenione z posiadającymi, którzy faktycznie monopolizują ich nabywanie.

„Posiadanie” i „nieposiadanie” to podstawowe kategorie położenia klasowego, niezależnie od tego, czy oddziałują na walkę cen czy na walkę konkurencyjną. Wg tej kategorii tworzą klasę wyłącznie interesy ekonomiczne i to związane z istnieniem rynku.

To w jakim stopniu z działania masowego członków klasy powstaje działanie „oparte na poczuciu wspólnoty”, a w końcu „zrzeszenie się”, zależy na ogół od warunków kulturowych głównie natury intelektualnej oraz od natężenia kontrastów, jakie się ukształtowały, a głównie od przejrzystości związku przyczyn i skutków położenia klasowego.

Według wszelkich danych, nawet silne zróżnicowanie szans życiowych odczute mogą być nie jako po prostu dane lecz jako wynikłe bądź 1) z danego podziału własności lub też 2) ze skutków określonego ładu ekonomicznego, przeciw czemu reagować można nie tylko powtarzając fakty irracjonalnego protestu, lecz także w formie irracjonalnego zrzeszenia się. Tak więc każda klasa może lecz nie musi być podłożem jakiegoś działania klasowego, które może przybierać niezliczoną ilość form.

Max Weber wyróżnił m.in.

- klasy posiadania

-klasy zarobkowe

-społeczne

Jeśli przyjmiemy taką perspektywę, to można stwierdzić, iż do fazy racjonalnego zrzeszania się klas rynkowych w Polsce, a zwłaszcza klasy średniej jest dosyć daleko. W strukturze segmentacyjnej naszego społeczeństwa transformacyjnego dominują zdecydowanie klasy i warstwy reglamentowane.

Klasy reglamentowane („garnuszkowe”)

Do klas reglamentowanych społeczeństwa realnosocjalistycznego należą:

• klasa decydentów reglamentariuszy

• klasy indywidualnosektorowe:

- chłopi

- drobni kapitaliści

- drobnomieszczanie

- robotnicy indywidualnosektorowi

• klasy spółdzielczosektorowe (pośrednie)

- spółdzielcy pracy pozarolniczej

- spółdzielcy rolnicy (produkcji)

• klasy pośrednie (pozostałe)

- chałupnicy

- ajenci

• klasy państwowosektorowe

- robotnicy pozarolni

- robotnicy rolni

- niewolnicy (gułagowi)

Klasy te istniały przez zastąpienie rynkowej dystrybucji dóbr ich centralnosystemową państwową reglamentacją. Możliwe to było przy likwidacji własności prywatnej (zastąpienie jej przez formy własności kolektywnej i maksymalną marginalizację sektora pozarolniczego). Reglamentacja ustrojowa była ostoja panowania klasy DECYDENTÓW REGLAMENTARIUSZY nad klasami i warstwami reglamentowanymi, „przypisanymi” do odpowiednich sektorów własności. Przy braku rynku gospodarka ta kreowała szczególnego rodzaju klasy nierynkowe, przedmiotowe, właśnie sektorowe. Klasy te, zasadniczo odmienne od klas rynkowych w sensie weberowskim, stanowią główną barierę przekształceń obywatelskich w okresie transformacji. Przeciwstawiają się rodzącym się klasom prywatnych przedsiębiorstw, w tym klasie średniej

Po rozpadzie systemu totalitarnego nastąpiła istotna zmiana charakteru reglamentacji- z ustrojowej na socjalnoosłonową, mającą umożliwić dostosowanie się klas i warstw reglamentowanych do nowych warunków powstającej gospodarki rynkowej. Jednak przy opóźnieniach w zakresie urynkowienia, prywatyzacji i reprywatyzacji, co spowodowane było zaspokajaniem bieżących potrzeb dominujących segmentów „garnuszkowych”- klasy reglamentowane „odziedziczone” i w coraz większym stopniu reprodukowane systemem socjalnoosłonowym, stały się ostoją trwania „niewoli strukturalnej”. Konsekwencją tego jest typ transformacyjnej dyktatury, ponieważ mogła ona nawet z zastosowaniem procedur demokracji obywatelskiej być legalnie zlecona ugrupowaniom postkomunistycznym.

Głównymi wartościami charakterystycznymi dla klas i warstw realnosocjalist.były: własność kolektywna, reglamentacja scentralizowana, egalitaryzm, dyktatura klasy czy partii przewodniej, masowość, klasowy lub partyjny obowiązek przynależności organizacyjnej. Stąd też obce sa dla nich i trudno przyswajalne wartości obywatelskie, takie jak; powszechna prywatna własność, rynek, konstruktywna nierówność, indywidualizm, demokracja, wolność zrzeszeń etc.Upadek totalitaryzmu wyzwolił zdecydowanie podmiotowość klas i warstw reglamentowanych, jednak nie wyzwolił w nich przedsiębiorczości niezbędnej do demokratycznej rekonstrukcji społeczeństwa.

W okresie transformacji przed klasami reglamentowanymi rysuje się perspektywa dalszej degradacji i ubóstwa bądź aktywnego włączania się w procesy urynkowienia i prywatyzacji.

110. Teoria klasy próżniaczej T.Veblena.

Instytucję klasy próżniaczej w największym rozkwicie spotykamy w wyższych stadiach rozwoju kultury barbarzyńskiej, jak np. w feudalnej Europie lub w feudalnej Japonii. W społeczeństwach tych podział klasowy i podział zajęć jest rygorystycznie przestrzegany.

Klasa próżniacza jako całość obejmuje szlachtę i duchowieństwo oraz znaczną część ich świty. Ich wspólną cechą ekonomiczną jest nieprodukcyjność. Te nieprodukcyjne zajęcia to: rządzenie, prowadzenie wojny, służenie bogu i sport.

Warunki konieczne do powstania klasy próżniaczej:

1. Członkowie danej społeczności muszą trudnić się rozbojem (wojnami lub polowaniem na grubego zwierza)

2. Środki utrzymania muszą być stosunkowo łatwo dostępne, aby możliwe było zwolnienie pokaźnej części członków społeczeństwa od stałej, codziennej pracy. Instytucja klasy próżniaczej jest wynikiem pierwotnego podziału pracy na godną (można ją określić mianem podziału) i niegodną (konieczna praca codzienna)

Geneza istoty klasy próżniaczej:

Podział na klasę próżniaczą i klasę pracującą wywodzi się z bardzo dawnego, wczesnobarbarzyńskiego zwyczaju porywania i przywożenia kobiet (branek) wrogiego plenienia na żony, i czynienia z nich niewolnic. Tak powstała instytucja małżeństwa własnościowego. Następstwem tego zwyczaju było rozszerzenia niewolnictwa nie tylko na branki, ale i na pojmanych wrogich mężczyzn, a także ludzi niższego stanu. Zaś małżeństwo własnościowe stało się formą stosowaną wobec wszystkich kobiet.

Prawo posiadania kobiet na własność rozszerza się następnie na owoce ich pracy i tak powstaje - obok posiadanie ludzi- prawo posiadania rzeczy.

Wszędzie, gdziekolwiek występuje własność prywatna, nawet w formie mało rozwiniętej, proces ekonomiczny przybiera charakter walki między ludźmi o posiadanie dóbr. W klasycznych teoriach ekonomicznych walkę o bogactwo traktuje się jako walkę o byt.

To najwyższa klasa nadaje dobrym manierom postać zasadniczą, która staje się kanonem, wzorem do naśladowania dla wszystkich niżej stojących klas.

Kształtuje się podział pracy, w ramach którego służba mająca pełniąca usługi osobiste i towarzysząca panu, jest stopniowo zwalniana z pracy produkcyjnej. W miarę postępu kultury, również pierwsza żona jest osobą szlachetnej krwi, co stanowi powód zwolnienia jej od zajęć pospolitych. Zostaje ona obdarzona przywilejem próżnowania, które jest głównym wyróżnikiem i odznaką szlachectwa.

Ze względu na zajmowaną wysoką i ważną pozycję, która pociąga za sobą rozliczne konsekwencje, wielki pan musi mieć do dyspozycji wyspecjalizowaną służbę, której jedynym zadaniem jest dbać o cenną osobę pana. W tan sposób powstaje wtórna klasa próżniacza, której zadaniem jest próżnowanie za kogoś, na rachunek prestiżu właściwej klasy próżniaczej (ale wymagana była odpowiednia taktyka służenia- zachowywać się zgodnie z protokołem podporządkowania na pokaz).

W czasach współczesnych głównym przejawem próżnowania na pokaz są tzw. prace domowe. Stają się specjalnym rodzajem usług służących nie tylko wygodzie domowników, ale również dobrej opinii domu jako całości.

Konsumpcja na pokaz dóbr najlepszej jakości jest sposobem zdobywania prestiżu przez przedstawiciela klasy próżniaczej. Im staje się bogatszy, tym trudniej mu samodzielnie podołać zadaniu i dać odpowiednie świadectwo swego dobrobytu. Zaczyna więc korzystać z pomocy przyjaciół i współzawodników, którym rozdaje wartościowe podarunki i dla których urządza kosztowne przyjęcia i zabawy.

Klasa próżniacza cieszy się najwyższym prestiżem w całym społeczeństwie, staje się miernikiem prestiżu. Przestrzeganie w miarę możliwości tych norm obowiązuje klasy znajdujące się w niższej drabinie społecznej. W nowoczesnych społeczeństwach cywilizowanych linie podziału między klasami częściowo się zatarły, w następstwie czego, wymogi obowiązujące w klasie wyższej wywierają przemożny wpływ na wszystkie klasy społeczne. Pod groźbą utraty dobrego imienia i szacunku dla samego siebie, trzeba podporządkować się tym obowiązującym przepisom, przynajmniej na zewnątrz.

Prestiżowa i wspólna rola próżnowania i konsumpcji na pokaz opiera się na marnotrawstwie. W pierwszym przypadku na marnotrawstwie czasu i wysiłku, w drugim - dóbr materialnych. Oba te obyczaje są sposobami demonstrowania bogactwa. Trzeba, aby symbole „pozycji materialnej”, były widoczne dla wszystkich na pierwszy rzut oka. Oczywiste jest więc, że obecny kierunek rozwoju społeczno-ekonomicznego działa na rzecz konsumpcji kosztem próżniactwa na pokaz. Podkreślić też można, że ludność miejska wydatkuje większą część zarobków na cele konsumpcyjne na pokaz niż ludność wiejska.

Pod wpływem prawa marnotrawstwa na pokaz kształtuje się system uznanych norm konsumpcji, których zadaniem jest dopingowanie konsumenta, aby kosztowność i zbytkowność konsumowanych przez niego dóbr utrzymywały się na określonym poziomie. Istotnym motywem działania jest tu również rywalizacja jednostek z danej klasy między sobą, a także próba dorównania poziomowi nabywania dóbr klasie usytułowanej o jeden szczebel wyżej.

Współczesne instytucje ekonomiczne dzielą się na dwie kategorie: Pieniężne i produkcyjne. To samo można powiedzieć o zawodach i rodzajach pracy. Interesy ekonomiczne klasy próżniaczej związane są z zawodami „pieniężnymi”. Klasa próżniacza nie żyje w społeczeństwie przemysłowym, żyje raczej z niego. Jej stosunek do produkcji jest oparty na czynnikach pieniężnych, a nie produkcyjnych.

Konsumpcja jest też czynnikiem samonapędzającym się. Należy osiągać coraz wyższy jej poziom pod groźbą zdeklasowania.

Konsumowane dobro musi być posiadane w nadmiarze, ale i musi być w jakiś sposób potrzebne. Ważna jest jego pozorna użyteczność.

Warto też dodać, że standard życia staje się nawykiem. Ów nawyk jest tym odporniejszy, im dłużej funkcjonuje i tym trwalszy, im bliższy pierwotnym sposobom zaspokajania podstawowych potrzeb.

111. Teoria stratyfikacji (K.Davies, W.Moore, P.Berger)

P.Berger: Pojęcie stratyfikacji wyraża fakt, że wszelka społeczność składa się z poziomów pozostających ze sobą w relacjach nadrzędności i podporządkowania, niezależnie od tego, czy będą to relacje władzy, przywileju czy prestiżu. Mówiąc prościej stratyfikacja oznacza, że każde społeczeństwo ma pewien system rang. Pewne warstwy stoją wyżej, inne zaś niżej. Ich suma stanowi system stratyfikacyjny danego społeczeństwa.

Społeczeństwa mogą znacznie się różnić pod względem kryteriów przepisywania jednostki do różnych poziomów. Jak również, w tym samym społeczeństwie mogą współistnieć rozmaite systemy stratyfikacji, w których obowiązują zupełnie odmienne kryteria umiejscawiania ludzi. (inne czynniki będą tu decydujące w tradycyjnym społeczeństwie hinduskim, a zupełnie inne we współczesnych społeczeństwach zachodnich.) A jednocześnie trzy najważniejsze profity wynikające z pozycji społecznej - władza, przywilej i prestiż- często nie są zbieżne.

Najważniejszym typem stratyfikacji we współczesnym społeczeństwie zachodnim jest układ klasowy (tu przyjmijmy założenie, że przez klasę rozumiemy taki typ stratyfikacji, w którym zasadniczą pozycję w społeczeństwie określają głównie kryteria ekonomiczne.) Pozycja społeczna, jaką ktoś osiąga, jest z zasady ważniejsza od tej, z która się narodził. Dla społeczeństwa klasowego charakterystyczny jest także wysoki stopień ruchliwości społecznej. W rezultacie symboliczne atrybuty pozycji mają wielka wagę.

Oddziaływanie miejsca w systemie klasowym jest bardzo dalekosiężne. Różne środowiska klasowe wywierają odmienne naciski na swych przedstawicieli, a niektóre z tych nacisków sprzyjają bardziej niż inne sukcesowi, tak jak jest on definiowany w danej społeczności.

W społeczeństwie amerykańskim istnieją, nałożone jak gdyby na system klasowy, inne systemy stratyfikacji, które są dużo bardziej sztywne i dlatego znacznie bardziej determinują całe życie jednostki. Przykładem jest system rasowy, który większość socjologów uważa za odmianę systemy kastowego. Możliwości ruchu jednostki w układzie klasowym zostają ostatecznie określone przez jej miejsce rasowe, gdyż niektóre z najbardziej dotkliwych upośledzeń z nimi związanych ma charakter ekonomiczny. Tak więc zachowanie człowieka, jego idee i psychologiczna tożsamość kształtowane są przez rasę w sposób znacznie bardziej głęboki niż na ogół przez klasę.

Teoria stratyfikacji K.Davisa i W.Moore`a jest ujęciem funkcjonalistycznym. Zakłada, że określona forma stratyfikacji jest nieunikniona i społecznie niezbędna. W ujęciu tym społeczeństwo składa się ze złożonego systemu statusów (pozycji społ.) i ról. Jeśli społeczeństwo ma funkcjonować dobrze, to pozycje społeczne, powinny być zajmowane przez najlepiej wykwalifikowane jednostki. Ponieważ niektóre pozycje wymagają długiego, trudnego i żmudnego przygotowania, społeczeństwo musi stworzyć system zróżnicowanych nagród, by zachęcać ludzi uzdolnionych do zdobywania wymaganego przygotowania.

Ten system zróżnicowanych nagród jest dokładnie tym, co rozumie się przez stratyfikację społeczną. Ponieważ talenty i zdolności nie są rozdzielane równo w społeczeństwie (nie każdy może zajmować odpowiednią pozycję) system stratyfikacji motywuje tych, którzy mają niezbędne umiejętności, by zajmowali odpowiednie pozycje i dobrze spełniali ich wymagania.

Oryginalna teoria Davisa-Moore`a przedstawia podstawowe funkcjonalne konieczności i powszechności istnienia systemu stratyfikacji. Nie oznacza to, ze nie spotkała się z krytyka. Tumin twierdził, że nie można dokładnie ustalić funkcjonalnego znaczenia wszystkich pozycji w społeczeństwie. ( o ile ważniejszy jest dla społeczeństwa lekarz niż śmieciarz?) Tumin wskazał też na taką tendencję systemu stratyfikacji, jak odtwarzanie się- przekazywanie dzieciom swojej pozycji- co sprawia, że systemy te stają się nieproduktywne. Sytuacja taka szkodzi zarówno jednostkom, którym nie zapewnia się rozwoju, jak i społeczeństwu, które pozbawia się najzdolniejszych jednostek, mogących zająć jakąś szczególną pozycję. Według Tumina założenie Davisa i Moore`a , że społeczeństwo jest merytokracją (istnienie związku miedzy przymiotami jednostki a nagrodami, jakie otrzymuje) nie odzwierciedla rzeczywistości. Sukces (bądź jago brak) w zdobywaniu społecznych nagród w jednym pokoleniu jest przekazywany przez rodziny następnym pokoleniom, co ogranicza swobodne dopasowanie zdolności i nagród, jakie jest wymogiem społeczeństwa demokratycznego i wydajnego.

112. Żywy a banalny nacjonalizm (M. Billig)

* teoria zawarta w książce pt. ”Banalny nacjonalizm”

Wg. Billiga nacjonalizm w ogóle jest pewną postawą. We współczesnym świecie należy wyróznić to, co jest banalne i to co jest pochodną aktywności żywiołowej, spontanicznej w zakresie manifestowania swojego związku z grupa narodem czy społecznością narodową.

Nacjonalizm - jest pochodną procesów etnicznych, ich zaawansowanej fazy, gdy do głosu dochodzą w zmienionych warunkach narody o postawach „banalnego nacjonalizmu”. Tego typu postawy są źródłem państwa narodowego. Na co dzień te postawy nie są manifestowane, bo pastwo jest pochodną banalnego nacjonalizmu.

„Banalny nacjonalizm” - jest zaangażowaną systemem formą aktywności ekspansywnej państwa.

Te postawy przypisuje się najbardziej rozwiniętym narodom - imperialnym. To co im się wg nich należy, co jest banalnością - realizuje państwo.

Przedmiotem agresji jest tylko żywy nacjonalizm niezorganizowanych grup narodowych.

„Banalny nacjonalizm” - postawa charakterystyczna dla rozwijających się narodów - środek reprodukcji narodów.

Poj. Oflagowania - nie ma narodu bez ustannego flagowania (przypominania jego członkom, że są narodem np. wieszanie flagi). Są szczególnie zauważane w warunkach zagrożenia narodowego

Źródłem nacjonalizmu jest to, co było źródłem państwa narodowego. Państwo jest produktem banalnego nacjonalizmu.

Banalny nacjonalizm był ignorowany przez narodowe społeczeństwa; zauważano tylko żywy nacjonalizm, charakterystyczny dla niezorganizowanych grup etnicznych. W banalnym nacjonalizmie gromkie hasła zostały zamienione na nawyki, działania- jako środek reprodukcji państwa narodowego.

2 procesy w Europie:

1. tworzenie superpaństwa (narody, które nacieszyły się już suwerennością, są w stanie z niej zrezygnować)/UE/* banalny nacjonalizm

2. renesans narodów * odrodzenie nacjonalizmu żywego, takiego, który wcześniej nie zaowocował państwem narodowym.

131. Dystanse strukturalne między społeczeństwami integrowanej Europy a problem `niewoli strukturalnej' społeczeństw postkomunistycznych.

[TEGO PYTANIA MA PONOĆ NIE BYĆ!]

Dystanse strukturalne między społeczeństwami integrowanej Europy są różne, a ich uwarunkowania mają różnorakie korzenie. Jeśli chodzi o kraje Unii Europejskiej, stare kraje, różnice strukturalne są widoczne (np. między Hiszpanią a Niemcami). W składzie „starej piętnastki” można wydzielić „superligę” [Niemcy, Francja, Wlk. Brytania], która w znacznym stopniu wyróżnia się wśród innych krajów pod względem gospodarczym i, ogólnie rzecz biorąc, wpływów na proces integracji Europy. Wynikać to może z kilku zasadniczych czynników takich, jak:

• Panujący po II wojnie światowej ustrój społeczno-polityczny

• Wkład kapitału amerykańskiego w toku procesu odbudowy Europy (plan Marshalla)

• Stopnia wyniszczenia kraju po II wojnie światowej

Inaczej ma się sprawa, jeśli chodzi o społeczeństwa „postkomunistyczne”, w których system społeczno-polityczny (socjalizm, realny socjalizm) zmienił strukturę własności z prywatnowłasnościowej, w której większość środków produkcji leży w posiadaniu klasy średniej, czyli grupy drobnych właścicieli, na strukturę panstwowo-własnościową, po przeprowadzonym upaństowieniu głównych środków produkcji (cały przemysł był we władaniu państwa), po prześladowaniu i wyniszczaniu prywatnej własności i działalności gospodarczej struktura własności, a przez to także, struktura gospodarcza i, co za tym idzie, mentalność społeczeństwa zmieniła się trwale. Planowy brak bezrobocia stworzył w mentalności społeczeństw postkomunistycznych bardzo specyficzne podejście do pracy, brak rynku skutkował tym, iż centralnie wyceniano, ile warta jest, jaka praca, wycena taka była arbitralnie ustalona przez władze partyjne i nie zawsze miała pokrycie w realnej działalności gospodarczej. Co więcej, zakłady państwowe, w których praca musiała znaleźć się dla wszystkich funkcjonowały bardzo nieefektywnie, brak zróżnicowania zarobków w stosunku do wkładu pracy i tym podobne czynniki poskutkowały brakiem chęci do pracy, a wyniszczenie prywatnej własności, brakiem determinacji do pracy i własnej inicjatywy.

Wg Z. Zagórskiego, przebieg procesów integracyjnych wspierają odpowiednie systemy: lingwistyczne, ideologiczne, normatywne, organizacyjne oraz interesów; oraz sfery: polityki, gospodarki, kultury, technologii (wytwarzania) i konsumpcji.

Nie trudno zauważyć, iż upośledzenie postkomunistyczne oddziałało na każdą z wymienionych sfer i każdy z systemów, które, wg Zagórskiego, wspierają i konstytuują proces integracyjny.

Zmiany i upośledzenia tych czynników stanowią tzw. „bagaż strukturalny”, z którym kraje postkomunistyczne, jako „opóźnione” względem społeczeństw obywatelskich Europy, muszą zrzucić. Czynniki te muszą ulec modyfikacji na modłę europejską, albo nawet po wejściu do UE kraje te będą zawsze stanowiły graczy drugiej kategorii.

Zagórski wymienia różne rodzaje barier stojących na przeszkodzie państwom postkomunistycznym w pełnym uczestnictwie w procesie integracji:

• Bariery ideacyjne - są to wyznawane przez elity danych społeczeństw idee, bariery istnieją, gdy niedostateczna ilość członków elit wyznaje idee liberalne, gdy u władzy są jeszcze postkomuniści lub, gdy elity nie mają skrystalizowanych idei (etap studiowania liberalizmu)

• Bariery normatywne - chodzi zasadniczo o brak nie tyle norm etycznych i moralnych, co norm prawnych, które, nawet jeśli nie sprzyjałyby, to przynajmniej nie przeszkadzałyby w dążeniu do postulowanej „obywatelskości”; chodzi o brak norm prawnych regulujących wiele aspektów życia zbiorowego, a w szczególności gospodarki; bariery normatywne są do pokonania poprzez otwieranie studiów, które zgłębiałyby zasady prawa europejskiego i kształciłyby wymaganych specjalistów

• Bariery organizacyjne - realne bariery w tworzeniu nowych struktur organizacyjnych (gospodarki, polityki, wytwarzania i konsumpcji); w Polsce bar. organizacyjną jest system biurokracji realno-socjalistycznej

• Bariery interesów - trudność zdefiniowania interesu społeczeństwa jako całości, działanie „na własną rękę”, rozwój „stref garnuszkowych”

• Bariery lingwistyczne - brak dostatecznej znajomości języków obcych, przełamanie tej bariery jest koniecznym warunkiem skutecznej integracji

• Bariery infrastrukturalne - materialne trudności w wymianie informacji, przepływu towarów i usług, czy ogólnie sprawnej komunikacji międzyludzkiej

Polska „niewola strukturalna”:

• Zbyt małe udziały nowoczesnych zawodów

• Deficyt czy brak elit i partii liberalnych oraz inteligencji narodowej

• Brak dominującej warstwy średniej, ogólnie mniejszościowy udział klasy średniej i innych klas prywatnych przedsiębiorców w strukturze społeczeństwa przy dominującej pozycji klas antyrynkowych, „garnuszkowych” i warstw socjalnych

„Mimo, iż „niewola imperialna” została zniesiona, „niewola strukturalna” istnieje wciąż.”

132. Cywilizacja łacińska a „cywilizacja miłości”. Problem integracji cywilizacji zachodniej.

„Cywilizacja miłości”, to termin wprowadzony przez Pawła VI, oznacza on koncepcję cywilizacji opartej w pełni na etyce katolickiej, „cywilizacji Jezusa”. Teoria cywilizacji miłości była niejednokrotnie obecna w przemówieniach Jana Pawła II, Analizując wystąpienia Ojca Świętego do polityków można mówić o 8 największych zadaniach moralnych, które wynikają z realizacji Cywilizacji Miłości. Są to:

• Większa promocja rodziny

• Obrona świętości życia w każdej sytuacji. Sprzeciw wobec klonowania

• Szacunek dla praw człowieka zawsze i wszędzie

• Eliminacja nędzy

• Walka z chorobami

• Ochrona środowiska

• Rozbrojenie

• Bezwzględne stosowanie praw i konwencji międzynarodowych

Cywilizacja miłości, to utopia, która wytyka błędy i wypaczenia obecnie funkcjonującym systemie społecznym, piętnuje wyższość „mieć” nad „być”, sprzeciwia się „sprawiedliwości bez miłości” itd. Nie można zbudować cywilizacji człowieczej, humanistycznej na gruncie, na którym tak wyraźnie funkcjonuje zasada „oko za oko, ząb za ząb”.

Cywilizacja łacińska, jak pisze F. Koneczny, jest twórczą kontynuacją cywilizacji starożytnej Grecji i Rzymu, obejmuje ona państwa, które „wychowane” zostały przez Kościół Katolicki. Jest to cywilizacja, w której prawo jest nieudolną próbą zapisu wykładni etycznej, gdzie postawa humanistyczna owocuje koncentracją na jednostce, na jej dążeniu do szczęścia. Jest to cywilizacja bezsprzecznie indywidualistyczna, gdzie bardziej dąży się do eksponowania różnic między jednostkami, aniżeli wykazywania podobieństw między nimi. Istnieje duży nacisk na własność (prywatną, rodową wspólnoty, patriarchy etc.), na dążenie wzwyż w drabinie społecznej.

Trzeba zauważyć, iż przejście od cywilizacji łacińskiej do „cywilizacji miłości” napotyka wiele przeszkód już w założeniach i mentalności charakteryzującej cywilizację łacińską. Mimo, iż, teoretycznie, wartości w cywilizacji łacińskiej wywodzą się w linii prostej od etyki Kościoła Katolickiego, od etyki Chrześcijańskiej, czyli od tego właśnie, co konstytuuje „cywilizację miłości”, należy zauważyć, iż to w cywilizacji łacińskiej rozwinął się system społeczno-gospodarczy zwany „kapitalizmem”. Jak pogodzić szacunek dla człowieka zawsze i wszędzie z chęcią zysku i pięcia się w górę w strukturze społecznej, skoro oczywistym jest, że bogaci się czyimś kosztem, a jeśli pniemy się w górę, musimy, zazwyczaj, kogoś z tej góry strącić. Cywilizacja łacińska funkcjonuje w obrębie ograniczonego dostępu do dóbr, w którym rywalizacja o nie jest widoczna, co więcej, jest czymś naturalnym, wręcz, oczekiwanym.

Indywidualizm i kapitalizm są, prawdopodobnie, głównymi przeszkodami na drodze do realizacji ideału „cywilizacji miłości”.

133. Problem wojen międzycywilizacyjnych we współczesnym świecie. „Zimna wojna” a wojna z terroryzmem globalnym.

Wojny międzycywilizacyjne.

Feliks Koneczny pisząc o cywilizacjach stwierdza, iż nie jest możliwe zintegrowanie dwóch lub więcej cywilizacji. Syntezy między cywilizacjami są niemożliwe, u podstaw każdej cywilizacji leżą inne sposoby organizacji życia zbiorowego, inne wartości. Nie można być cywilizowanym na dwa sposoby, a co za tym idzie, jednostki wychowane w innej cywilizacji zawsze postrzegać będą inne cywilizacje, i wyznawane w ich kulturach wartości, jako zasadniczo inne, ale także, jako nienaturalne, gorsze, nieludzkie. Co więcej, narody, państwa będą zawsze odczuwały solidarność i sympatię narodom i państwom wyrosłym na bazie własnej, niż obcej, cywilizacji.

Punkty styku różnych cywilizacji są naturalnymi miejscami zapłonowymi, w których różnorakie konflikty mają doskonałe podłoże do zaistnienia.

Należy też zwrócić uwagę na naturalną chęć dominacji jednych cywilizacji nad innymi. Niekwestionowana hegemonia cywilizacji zachodu, budowana od przeszło 400 lat, według Huntingtona, jest w sferze schyłkowej. Zachód traci wpływy na rzecz cywilizacji konfucjańskiej i innych. Sfery wpływów zachodu kurczą się ustawicznie, a potęga gospodarcza i demograficzna Chin, jako ośrodka cywilizacji konfucjańskiej stale rośnie.

„Zimna wojna” a wojna z terroryzmem globalnym.

Różnice między zimna wojną a wojną z terroryzmem globalnym.

Zimna wojna	Globalny terroryzm
Dwa opozycyjne obozy; opozycja zbudowana na bazie konfliktu demokracja: socjalizm ; Porządek obywatelski : ustrój totalitarny (USA : ZSRR)	Konflikt grup reprezentujących interesy niewielkich, militarnie nieznacznych państw, społeczeństw, społeczności kontra potęgi gospodarczo-polityczne (np. Al'Kaida przeciw USA czy też ataki wymierzone w Rosję ze strony organizacji terrorystycznych z państw, w których Rosja nie chce pozbyć się swoich wpływów; Konflikt USA, w roli „szeryfa świata”, z przedstawicielami innych kultur walczących o przetrwanie wartości właściwych swoim cywilizacjom, a zagrożonym przez amerykanizację świata i ekspansję militarno-gospodarczą (np. wojna przeciw Ameryce wydana przez kraje Islamu)
Wojna potencjalna, zbrojenia, brak otwartego konfliktu	Ataki terrorystyczne na różną skalę, działanie z zaskoczenia

„Zimna wojna” pojęcie to spopularyzował amerykański publicysta i socjolog Walter Lippman w książce Cold War (1947). Początek „zimnej wojny” wiąże się z przemówieniem Winstona Churchila w Fulton, w którym pojawiło się pojęcie „żelaznej kurtyny”. Przejawem „zimnej wojny” był wyścig zbrojeń. Powstały takżę organizacje polityczno -militarne, takie jak NATO i Układ Warszawski. Toczyła się również ostra rywalizacja o wpływy w krajach Trzeciego Świata, czego rezultatem była wojna koreańska i wietnamska. W tym okresie podejmowano pewne doraźne działania, zmierzające do zmniejszenia napięcia , takie jak podpisany w 1963 roku Układ o zakazie doświadczeń z bronią jądrową w powietrzu, w przestrzeni kosmicznej i pod wodą, a także dwustronne porozumienie pomiędzy USA i ZSRR -SALT 2 z 1979 roku, ograniczające zbrojenia strategiczne. Rozpad bloku wschodniego na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych 20 wieku doprowadził do zniesienia dwubiegunowego układu sił politycznych. Pozostał jednak ukształtowany po 2 wojnie światowej podział na bogatą Północ i ubogie Południe. W opinii wielu ekspertów staje się on podstawą podziału politycznego współczesnego świata i najpoważniejszym zagrożeniem dla ładu międzynarodowego.

Globalny terroryzm - nie wnikając w szczegóły, można stwierdzić, że nowe warunki przepływu informacji związane z procesami globalizacji oraz niezwykle dynamicznego rozwoju technologii komunikacyjnych i informacyjnych doprowadziły do tego, że znaczenie granic i odległości zaczęło maleć, świat zaczyna przypominać „globalną wioskę”, w której komunikacja jest szybka, dyskretna i skuteczna. Te innowacyjne technologie i nowe warunki okazały się szczególnie sprzyjające dla rozpleniania się terroryzmu międzynarodowego Rozwój skoordynowanych w skali globalnej działań terrorystycznych pozwala wysunąć tezę, że jesteśmy świadkami formowania się nowego mocarstwa światowego ery informacyjnej w postaci globalnej sieci terrorystycznej. Składają się na nią bardzo różne organizacje terrorystyczne - o różnych motywacjach, wielkości, sile, zasięgu działania. Dzięki procesom globalizacji i zdobyczom współczesnej rewolucji informacyjnej mogą one albo bezpośrednio, albo jedynie pośrednio - na zasadzie choćby tylko informacyjnego „wyczuwania” intencji - koordynować swoje akcje. Dzięki temu ich akcje, nawet nieplanowane wspólnie, składają się w sumie na skoordynowaną kampanię terrorystyczną o zasięgu globalnym i coraz to większej skuteczności. Okazuje się w praktyce (atak z 11 września 2001 r. na USA lub atak 11 marca 2004 r. na Hiszpanię), że publiczny, ostentacyjny i masowy terror jest - w erze informacyjnej - bronią rażenia o sile odstraszania i zastraszania nie mniejszej niż broń nuklearna w czasie zimnej wojny. (prof. dr hab. Stanisław Koziej)

136. Integracja europejska jako proces subcywilizacyjnej integracji zachodu.

Cywilizacja zachodnia, jak ją definiuje S.P. Huntington, składa się z krajów Europy środkowej i zachodniej, Ameryki Północnej, Australii i Oceanii. Jeśli cywilizację rozumieć będziemy za F. Konecznym, zdefiniujemy ją, jako „metodę ustroju życia zbiorowego”, więc do cywilizacji zachodniej należą społeczeństwa, których ustrój życia zbiorowego jest ufundowany na wspólnych wartościach (wywodzących się ze starożytnej Grecji i Rzymu, a podbudowanych etyką katolicką).

Integracja europejska jest procesem, który, ex definitione, przeprowadza się na terytorium Europy w kręgu państw zaliczanych do cywilizacji zachodniej. Każde z tych państw ma jednak osobną historię, osobne uprzedzenia w stosunku do innych, sąsiadujących państw, odrębną kulturę itp. tym, co wspólne, jest właśnie metoda ustroju życia zbiorowego, przekonanie, iż polityka powinna podlegać etyce, tym, że jednostka ludzka ma prawo do indywidualnego dążenia do własnych celów itp. Dlatego też można powiedzieć, iż proces integrowania się tych państw, które, niejednokrotnie, miały zatargi historyczne, liczne nieporozumienia, wiele różnic, można nazwać integracją zachodu w mniejszej skali. Jest to proces integrowania się różnych kultur, które przynależą do jednej cywilizacji. (Nawiązując do Konecznego, nie jest możliwym, aby różne cywilizacje mieszały się, jednak, kultury, narody, społeczeństwa należące do jednej cywilizacji, mogą się zintegrować, zasymilować, ponieważ nie mają zasadniczych różnic leżących u podstaw organizacji życia zbiorowego. )

Próby integrowania Europy, podporządkowywania jej jednej sile polityczno-militarnej, były prowadzone niejednokrotnie na przestrzeni wieków, wystarczy wspomnieć cesarzy rzymskich, papieży, którzy różnymi sposobami i pod różnymi pretekstami dążyli do podporządkowywania sobie suwerenów innych krajów Europy.

Integracja europejska związana z instytucją Unii Europejskiej, to właśnie, jak się może wydawać, kulminacja tych procesów, tyle, że nie jest to już podporządkowanie jakiejś sile, ale świadome przyłączenie się do związku, jakim jest Unia, w celu prowadzenia wspólnej polityki.

---