Dr hab. Andrzej Gołąb Mat. do wykładu: Diagnoza i ekspertyza psychologiczna SWPS st. dzienne sem. zim. 2002/2003 Wykład 7
Wykład 7
Test Apercepcji Tematycznej dla dzieci (CAT)
jako narzędzie diagnozy psychologicznej
1. Nazwa, warianty, autorzy CAT
2. Opis obrazków, często pojawiające się treści,
niektóre interpretacje sugerowane przez L. Bellaka
3. Przykłady opowiadań ułożonych przez dzieci
4. Przykłady badań naukowych z wykorzystaniem wskaźników mierzonych
przy użyciu CAT
1. Nazwa, warianty, autorzy CAT
Pełna nazwa metody: The Children' s Apperception Test (CAT)
Warianty: CAT - A (1949) (A = animal pictures, z postaciami zwierząt)
CAT - H (1965) (H = human pictures, z postaciami ludzi)
Autorzy:
Leopold Bellak i Sonya Bellak (CAT-A); Leopold Bellak i Marvin Hurvich (CAT-H)
2. Opis obrazków, często pojawiające się treści,
niektóre interpretacje sugerowane przez L. Bellaka
Obrazek 1: Kurczęta przy stole, z tyłu sylwetka kury
Częste treści: apetyt / brak apetytu
oczekiwania matki
porównywanie rodzeństwa
Obrazek 2: Dwa duże niedźwiedzie ciągną linę w przeciwne strony, przy jednym z nich
jest mały miś
Częste treści: zauważanie lub negowanie konfliktu między rodzicami
Zdaniem Bellaka przerwanie liny może oznaczać lęk przed kastracją.
Obrazek 3: Siedzący lew trzyma w łapie fajkę, o fotel oparta jest laska,
w otworze przy podłodze widać mysz
Częste treści: lęk / brak lęku u myszki
nastrój lwa
Obrazek 4: Kangurzyca podąża drogą, trzyma koszyk, w jej „kieszeni” jest małe
kangurzątko, obok na rowerze jedzie większe dziecko
Częste treści: relacja między rodzeństwem
stopień opiekuńczości matki
Obrazek 5: W ciemnym pokoju stoją dwa łóżka: szerokie dla dorosłych i dziecinne.
W dziecinnym leżą dwa misie
Częste treści: poczucie bezpieczeństwa lub zagrożenia
Zdaniem Bellaka w opowiadaniach do obrazka 5 dzieci ujawniają często swoje reakcję na tzw. „scenę pierwotną”, czyli na odkrycie, że rodzice współżyją ze sobą seksualnie; zabawa misiów może symbolizować zabawy seksualne między dziećmi.
Obrazek 6: Nora, w której śpią dwa duże niedźwiedzie, na progu nory leży mały miś
Częste treści: samotność dziecka
Obrazek 7: Tygrys w dżungli skacze w stronę małpy
Częste treści: Udana / nieudana ucieczka
Czasem małpa prowokuje
Obrazek 8: Rodzina małp, duża małpa mówi coś do małej, dwie inne duże małpy siedzą
na kanapie i rozmawiają
Częste treści: Wymagania rodzica
Posłuszeństwo/ nieposłuszeństwo dziecka
Obrazek 9: W ciemnym pokoju w łóżeczku siedzi zając lub królik
Częste treści: lęk dziecka
samotność
choroba
Obrazek 10: Mały pies leży na brzuchu, znajduje się na kolanach dużego, z prawej strony widać sedes
Częste treści: Wykroczenia dziecka, często związane z utrzymywaniem czystości
Karanie fizyczne
3. Przykład zbioru opowiadań ułożonych przez dziecko
Badanie CAT-A Badany: Jacek, lat 9;3
Chłopiec jest jedynakiem, mieszka z ojcem, ojciec wystąpił o rozwód z matką, od pewnego momentu nie pozwalał synowi widywać się z matką, obecnie chłopiec sam już unika spotkań i rozmów z matką.
1. Obrazek 2 (misie z liną)
Kiedy odbywały się zawody misi, tatuś postanowił zrobić prezent małemu misiowi wygraniem zawodów. Kiedy tatuś wygrał zawody, mały miś bardzo się ucieszył. Bardzo chciał zrobić prezent, jak najczulej chciał mu się odwdzięczyć.
2. Obrazek 4 (kangurzyca z dziećmi)
Kiedy małemu kangurkowi bardzo się nudziło, postanowił poprosić tatusia, aby jeździł z nim na rowerku. Kangur był bardzo dobrym tatusiem, a kangurek bardzo lubił dyscyplinę sportu, jaką uprawiał tata.
3. Obrazek 9 (królik w ciemnym pokoju)
Kiedy mały króliczek bardzo się bał i obudził się w nocy, bał się, wołał mamę...... tatę......mamę i tatę. Kiedy tato ze swej woli wstał, patrząc że synek boi się ciemności.... w ciemnym pokoju spać, położył się z nim razem i zasnęli.
4. Obrazek 10 (dwa psy)
Kiedyś małego szczeniaczka tatuś wziął na trening samoobrony. Kiedy szczeniaczek dobrze spisywał się, tatuś postanowił zrobić mu prezent kładąc mu twardą i dużą kość do gryzienia.
5. Obrazek 3 (lew na tronie)
Kiedy małemu lwikowi nudziło się bardzo, ojciec kazał mu bawić się w dwa okręty.....zaproponował mu. Kiedy jednak synek powiedział mu po kilku minutach, że zabawa znudziła się mu już w dwa okręty, ojciec postanowił sam się z nim zabawić. Synek bardzo się ucieszył i był bardzo zadowolony w tym dniu.
6. Obrazek 1 (kurczaki przy stole)
Kiedy małe koguciki były bardzo głodne, tatuś zdobył dla nich pożywienie. Koguciki bardzo podziękowały za trudy poniesione dla nich przez ojca. Chciały mu się odwdzięczyć i były w tym dniu bardzo grzeczne i ładnie jadły zupkę.
7. Obrazek 7 (tygrys i małpa)
(10 sek.) Kiedy mamusia...nie, co ja mówię! Nie mamusia..... Co tu ułożyć... (15 sek.) Kiedy synek był głodny bardzo, zresztą tatuś też był głodny, ojciec podjął w pewnej chwili decyzję, aby upolować małpę. Na szczęście udało mu się to. Synek bardzo się ucieszył i razem postanowili zjeść ze smakiem zdobytą ofiarę.
8. Obrazek 5 (łóżko i łóżeczko)
Kiedy małemu misiowi rozwaliło się łóżeczko, postanowił je naprawić. Nie bardzo mu się to udawało, więc poprosił tatusia o naprawienie. Kiedy tatuś naprawił łóżeczko, synek był bardzo wdzięczny ojcu za to.
9. Obrazek 6 (Misie w norze)
Kiedy mały niedźwiadek obudził się wieczorem, legowisko.... jama zaczęła się zawalać. Z góry zlatywały ogromne głazy. W końcu ojciec się obudził i zobaczył zwalające się na legowisko kamienie. Postanowił to naprawić. W kilka godzin później, kiedy naprawił górną ściankę legowiska, synuś mógł już spokojnie zasnąć. Rano, kiedy się obudził, po przypomnianym zdarzeniu w nocy, bardzo gorąco podziękował tatusiowi za uratowanie życia.
10. Obrazek 8 (Kilka małp dużych i jedna mała)
(20 sek.) Co tu ułożyć... To chyba małpka....Co tu mówić.... Kiedy matka małego synka namawiała na uczenie muzyki i innych przedmiotów ze szkoły, tata postanowił wziąć synka w swój tryb, okazując mu dobroć. Postanowił zabrać go na naukę skakania po drzewach.
4. Przykłady badań naukowych
z wykorzystaniem wskaźników mierzonych przy użyciu CAT
Przykład I
Alicja Czerederecka i Teresa Jaśkiewicz-Obydzińska (1997) porównały opowiadania do obrazka 2 i obrazka 7 CAT-A ułożone przez dwie grupy dziewczynek: ofiary przestępstw seksualnych (grupa S) i dzieci rodziców rozwiedzionych lub żyjących w separacji (grupa R). W każdej grupie były trzy podgrupy po 7 osób różniące się wiekiem (5-7,5 lat; 7,6 -10 lat; powyżej 10 lat).
Poniżej podam tylko niektóre zaobserwowane różnice.
W przypadku obrazka 2 (misie przeciągające linę) dziewczynki z obu grup równie często opisywały sytuację jako rywalizację. Jednakże dziewczynki z grupy R częściej opisywały relacje negatywne między bohaterami (walka, ucieczka), a dziewczynki z grupy S częściej opisywały relacje pozytywne (zabawa, dążenie do osiągnięć, nastawienie na eksplorację).
W grupie S przyczyna konfliktu dostrzegana była na ogół w konflikcie między dorosłymi, w grupie S żródło konfliktu tkiło często „wewnątrz” bohatera, w jego sposobie przeżywania świata.
W przypadku obrazka 7 (tygrys rzucający się na małpkę) w grupie R zaobserwowano częstszą identyfikację dziecka z ofiarą agresji (na poziomie tendencji statystycznej). Tendencja do usprawiedliwiania agresora występowała tylko w grupie S ( u niektórych dziewczynek). Różniło się ukierunkowanie potrzeb bohaterów opowiadań. W przypadku dzieci z grupy R potrzeby były skierowane do członków rodziny, w grupie S do otoczenia. Tylko w grupie S wystąpiło skierowanie potrzeb do postaci zagrażającej.
W grupie S finał historii do obrazka 7 był częściej niż w grupie R negatywny lub pozytywny ale nierealistyczny.
Przykład II
Joanna Radoszewska (2000) analizowała opowiadania ułożone do wszystkich 10 obrazków CAT-A przez 50 dzieci leczonych z powodu otyłości prostej i 50 dzieci szczupłych.
Stwierdziła, że u dzieci otyłych rzadsze są wypowiedzi „wprost” na temat przeżyć, doznań, stanów wewnętrznych, myśli bohaterów „dziecięcych”. Więcej jest wypowiedzi o obiektywnych stanach rzeczy. Informacje na temat przeżyć bohaterów cżęsto mają charakter wniosków z obserwacji zewnętrznych oznak.
Przykład typowej wypowiedzi dziecka otyłego: „Miś ma krzywą minę”. Typowe dziecko szczupłe mówiło: „Miś czuje smutek”.
Analogicznie: dziecko otyłe: „Mama martwiła się o pieska”; dziecko szczupłe: „Piesek czuł, ze mama martwi się o niego”.
Wiadomości podstawowe z wykładu 7
Czym różni się wersja CAT-A od wersji CAT-H
Co przedstawia obrazek CAT-A dogodny dla badania sposobu przeżywania przez dziecko
konfliktu między rodzicami
Co przedstawiają obrazki dogodne do badania relacji dziecka z ważną dla niego
postacią męską
Różnice między opowiadaniami dzieci wykorzystywanych seksualnie i dzieci
z rodzin po rozwodzie według badań Czeredereckiej i Jaśkiewicz-Obydzińskiej (1997)
Cechy opowiadań w CAT-A u dzieci otyłych według badań Radoszewskiej (2000)
Bibliografia
Bellak, L.(1954 / 1986 - 4 wyd.). The Thematic Apperception Test, the Children's
Apperception Test and the Senior Apperception Technique in clinical use. New York:
Grune & Stratton.
Czerederecka, A., Jaśkiewicz-Obydzińska T.(1997). Problemy ujawniane w Teście Apercepcji
Tematycznej dla Dzieci (CAT) przez dzieci z rodzin rozbitych i dzieci-ofiary przestępstw
seksualnych. Nowiny Psychologiczne, 2, 77-89.
Gołąb, A. (1996 b). Przydatność technik apercepcyjnych dla oceny zasadności podejrzeń
o nadużycie seksualne wobec dziecka, [w:] A.Czerederecka i T.Jaśkiewicz-Obydzińska
(red.), Techniki projekcyjne w psychologicznej ekspertyzie sądowej (s.68-81). Kraków:
Wydawnictwo Instytutu Ekspertyz Sądowych.
Radoszewska, J. (2000). Jestem gruby, więc jestem. Nowiny Psychologiczne, 2000, 1, 65 -
Rembowski, J. (1975). Metoda projekcyjna w psychologii dzieci i młodzieży. Warszawa:
PWN.
1