Psychologia rozwojowa wykład 9
Kaśka Marzec & Rafał Czarny
Henri Wallon (1879 - 1962) Psycholog francuski, był przede wszystkim lekarzem, psychologią zainteresował się później. Badał głównie rozwój intelektualny ale także kształtowanie się charakteru i trudności rozwojowe. Jest autorem pracy „Od czynu do myśli”. Jego podejście jest charakterystyczne dla psychologii pierwszej połowy XX wieku kiedy to podkreślano, że rozwój myślenia zaczyna się od praktycznych działań a następnie przechodzi do działań opartych na wyobrażeniach, które mogą zachodzić w umyśle bez potrzeby wykonywania działania.
Psychika jest całością intelektualno-emocjonalno-społeczną. Wallon skupiał się na wielu sferach rozwoju. Piaget natomiast na aspekcie intelektualnym i poznawczym.
Ważnym czynnikiem rozwoju jest czynnik społeczny. Czynnik społeczny został wyraźnie wyodrębniony przez Eriksona.
Rozwojem kieruje zasada dialektyczna jedności i przeciwieństw.
Fazy rozwoju odpowiadają przemianom jakie dokonują się w organizmie dziecka (zmiany fizjologiczne, rytm snu i czuwania).
W każdym stadium dominuje inne dziedzina rozwoju. Wallon wyraźnie pokazuje, że rozwój zmienia się w każdym etapie.
Wyróżnia 6 stadiów rozwojowych:
Stadium 1: (1 r.ż.) Stadium reakcji odruchowych i pierwotnych emocji.
Powstają odruchy warunkowe na podstawie potrzeby pokarmowej i pozycji ciała. Gdy potrzeba nie jest zaspokojona dziecko reaguje odczuciem przykrości (jest impulsywne, reaguje eksplozywnymi, nieskoordynowanymi ruchami) natomiast gdy zostanie zaspokojona reaguje zadowoleniem, radością. Powstają pierwsze odruchy warunkowe związane z potrzebą pokarmową i zmysłem równowagi.
Potrzeba kontaktu z inną osobą (osmoza emocjonalna) Dziecko wyraźnie reaguje na nieobecność osoby, przejawia negatywne reakcje emocjonalne. Związek między dzieckiem a osobą opiekującą się jest tak silny, że można mówić o osmozie emocjonalnej. Od kontaktów jakie zachodzą pomiędzy matka i dzieckiem zależy dalszy rozwój charakteru. Według koncepcji Eriksona w tym okresie rozwija się zaufanie.
Stadium 2: (2-3 r.ż.) Stadium zmysłowo-odruchowej działalności i projekcji. Ważna jest sfera sensomotoryczna i rozwój umysłowy (umiejętność naśladowania oparta na funkcji symbolicznej i wyobraźni).
Dziecko zwraca się ku światu zewnętrznemu, jest zainteresowane przedmiotami, podejmuje aktywność eksploracyjną, działania stają się urozmaicone. W tym okresie według Piageta pojawia się opracowywanie przedmiotu - dzieci stosują wiele różnych schematów w odniesieniu do jednego przedmiotu. Wcześniej ten sam schemat jest stosowany do wielu różnych przedmiotów. Aktywność eksploracyjna różnicuje się. Dziecko przechodzi od orientacji subiektywnej, na własne ciało do orientacji na świat zewnętrzny
Naśladuje (projekcja). Termin projekcja w znaczeniu naśladowanie - projektowanie obserwowanych czynności na przedmioty.
Pojawiają się przejawy wyobrażeń i czynności fikcyjnych, rozwija się funkcja symboliczna. Przejawami funkcji symbolicznej są słowa. Funkcja symboliczna to zdolność przywoływania nieobecnych przedmiotów, zdarzeń za pomocą symboli i znaków (Piaget).
Rozwój mowy zapewnia możliwość kategoryzacji.
Stadium 3 (3-6 r.ż) Stadium personalizmu. Sfera osobowości.
Wyodrębnia się i uniezależnia od środowiska osobowość.
Dziecko wykrywa opozycję co służy budowaniu Ja
Budowaniu Ja służą także zabawy w role. Poprzez odgrywanie innych osób dziecko odkrywa siebie.
Kształtowanie Ja przechodzi przez 3 etapy:
Opozycji Dziecko wyraża sprzeciw przeciwko pewnym nakazom, broni swoich uprawnień. Prowadzi to do odróżniania siebie od innych. Jest to początek wieku przedszkolnego.
Wdzięku i narcyzmu. Dziecko chce zyskać przychylność innych osób, sympatię.
Intencjonalnego naśladownictwa.
Kształtuje się obraz świata i własnej osoby. Świadomość fizyczna związana z orientacją w schemacie ciała. Świadomość społeczna polegająca na wyodrębnianiu siebie od innych.
Stadium 4 (6-11 r.ż.) Stadium kategorii i konformizmu. Sfera poznawcza, intelektualna oraz społeczna.
Dziecko poznaje własne możliwości pod wpływem kontaktów z rówieśnikami i wymagań stwarzanych przez szkołę. Konformizm rozwija się w kontakcie z innymi.
Okres latencji emocjonalnej i seksualnej.
Zdolności klasyfikowania i definiowania. W tym okresie dziecko jest zdolne do tworzenia definicji, które albo podają rodzaj nadrzędny albo różnicę gatunkową. Klasyfikacja hierarchiczna (inkluzywna??) oparta na kwantyfikatorach logicznych i porównywaniu klasy nadrzędnej i podrzędnej (zbioru i podzbioru).
Obiektywizacja poznania. Znaczenie ma poznawanie miar i wielkości.
Stadium 5 (11-15 r.ż.) Stadium adolescencji.
Narodzenie nowej świadomości własnej osoby.
Zaburzenie równowagi emocjonalnej.
Zainteresowanie subiektywne. Zainteresowanie własna osobą, wyglądem zewnętrznym, właściwościami psychicznymi.
Sprzeczne postawy wobec siebie i innych.
Stadium 6 (od 16 r.ż.) Stadium młodzieńcze.
Kształtowanie się światopoglądu.
Projektowanie planów życiowych. Idealizm młodzieńczy.
Zainteresowanie ogólnoludzkie. Zagadnienia społeczne, polityka, psychologia.
Równowaga uczuciowo-intelektualna.
Robert James Havighurst (1900 - 1991) Psycholog amerykański. Przedstawia koncepcję rozwoju człowieka jako procesu realizowania zadań życiowych (celów rozwojowych), które pojawiają się w określonych momentach życia, dla każdego etapu są inne cele. Im lepiej zadania są wykonywane tym jednostka jest szczęśliwsza, zadowolona, lepiej realizuje dalsze cele w następnych etapach rozwoju. Niepowodzenie czyni jednostkę nieszczęśliwą, nieaprobowaną przez otoczenie, powoduje trudności w realizowaniu następnych zadań.
Źródła zadań rozwojowych:
Fizyczne dojrzewanie
Oczekiwania społeczne
Wartości i aspiracje jednostki
Przykładowe cele w różnych etapach rozwoju (ustalone na podstawie obserwacji, rozmów i introspekcji):
Niemowlęctwo i wczesne dzieciństwo |
Uczenie się chodzenia. Uczenie się przyjmowania stałego pokarmu. Uczenie się różnic płci i skromności seksualnej. Tworzenie pojęć i uczenie się mowy do opisu rzeczywistości społecznej i fizycznej. |
Średnie dzieciństwo |
Uczenie się sprawności fizycznych. Wytwarzanie zdrowych postaw wobec samego siebie. Uczenie się przebywania z rówieśnikami. Uczenie się ról męskich i kobiecych. Nabywanie umiejętności czytania, pisania. Rozwój osobowości. |
Adolescencja |
Akceptacja własnego wyglądu. Osiągnięcie niezależności uczuciowej od rodziców. Przygotowanie do założenia rodziny, ról zawodowych. System norm i wartości. Postępowanie odpowiedzialne społecznie. |
Wczesna dorosłość |
Założenie rodziny. Uczenie się współżycie ze współmałżonkiem. Wychowywanie dzieci. Prowadzenie domu, praca zawodowa. Odpowiedzialność obywatelska. |
Wiek średni |
Wspomaganie dorastających dzieci. Przystosowanie do starzenia się rodziców. Zachowanie aktywności. |
Późna dojrzałość |
Przystosowanie do zmian fizycznych, formy organizmu. Nowa rola społeczna, przystosowanie do zmian (emerytura, śmierć współ małżonka). |
Kategorie zadań do wykonania:
Osiąganie wzorów zależności / niezależności.
Dawanie i odbieranie uczuć.
Związki ze zmiennymi grupami społecznymi.
Uczenie się ról płciowych.
Akceptacja i dostosowanie się do zmian fizycznych.
Panowanie nad przemianami organizmu.
Rozwój świadomości.
Rozumienie i kontrolowanie świata.
Rozwój symboli i zdolności językowych.
Stosunek do siebie i wszechświata.
Lew Semjonowitsch Wygotski (1896 - 1934) Urodził się na Białorusi, studiował w Moskwie (prawo, filozofia, psychologia). W 1915 napisał szereg esejów krytyczno literackich, wydane zostały pod tytułem „Psychologia sztuki”. Zajmował się badaniem reakcji dziecka, psychologią pedagogiczną, problemami metodologicznymi, pamięcią, percepcją. 1930r. - instytut defektologii (zajmujący się dziećmi z defektami sensorycznymi). Pozostawił po sobie co najmniej 120 prac naukowych.
Kulturowo-historyczna koncepcja rozwoju.
Procesy psychiczne rozwijają się pod wpływem stosunków międzyludzkich i produktów kultury, które to upośredniają działalność człowieka. Ważna jest rola interakcji międzyludzkich, nie wystarczy samo bycie wśród ludzi. Tak jak narzędzia upośredniły pracę, tak mowa, język upośredniły wyższe procesy psychiczne.
Rozwój jest warunkowany prawami rozwoju historycznego społeczeństwa
Mechanizm rozwoju - interioryzacja tego co społeczne. Interioryzacja to najważniejszy mechanizm dla zrozumienia rozwoju.
Procesy zewnętrzne są transformowane do tworzenia procesów wewnętrznych. Działania - wyobrażenia, myślenie bez użycia przedmiotu.
Każda funkcja psychiczna pojawia się na dwóch planach:
W planie społecznym jako funkcja interpsychiczna. Np. mowa zewnętrzna (konwersacja)
W planie indywidualnym jako funkcja intrapsychiczna (wewnętrzna).
Proces interioryzacji zachodzi w sytuacjach społecznych. W procesie tym dokonuje się zmiana struktury i funkcji procesów , powstaje nowa kompozycja procesów psychicznych. Do interioryzacji nie może dojść inaczej niż w interakcjach społecznych!
W procesie interioryzacji ważną role odgrywa mechanizm powstawania kontroli zewnętrznych form znaku. W znakach zewnętrznych przekazywane są doświadczenia ludzkości. Dziecko przyjmuje znaki zewnętrzne, których używa w interakcjach, przez co możliwy staje się jego rozwój.
Wygotski wysunął hipotezę naturalnej historii operacji znakowych (przejścia od znaków zewnętrznych do znaków wewnętrznych). Początkowo znak wiąże się z sytuacją. Z czasem staje się uproszczonym rysunkiem bodźca. W końcu staje się upośredniający a operacje wewnętrzne.
Tak następuje przejście od działań zewnętrznych do wewnętrznych
Od praktycznych do upośrednionych
Od elementarnych do wyższych procesów psychicznych
Od działań niezależnych od słowa do słów, które są działaniem.