Monitorowanie treningu sportowego

Zbigniew Obmiński, Konrad Witek, Katarzyna Lerczak

Instytut Sportu, Warszawa

Kontrola efektów treningowych nie jest sprawą łatwą i daleką od konkretnych, szczegółowych ustaleń. Badania przeprowadzane w laboratoriach badawczych są czasochłonne oraz często związane z pobieraniem stosunkowo dużych ilości krwi żylnej. Wydaje się, że takie działania mogą stanowić istotną ingerencję w przebieg samego treningu oraz być znacznym utrudnieniem dla badanych zawodników. Z drugiej jednak strony nie ulega wątpliwości, że im szerszy jest zakres badań tym ocena stanu wytrenowania zawodnika może być bardziej wszechstronna, a największą trudność stanowi zagadnienie bieżącej kontroli wpływu obciążeń treningowych na organizm zawodnika.

Ponieważ, badania monitoringowe wiążą się z częstym pobieraniem krwi, opracowano takie metody wykonywania oznaczeń biochemicznych, w których potrzebna jest jej mała ilość. Krew można wtedy pobrać z opuszki palca lub z płatka ucha. Bardzo ważne jest również, aby wynik oznaczeń uzyskiwany był możliwie szybko. Zapewniają to gotowe zestawy odczynników i przenośne fotometry, z których można korzystać bezpośrednio na sali treningowej.

Wydaje się jednak, że najtrudniejszym zagadnieniem jest wybór właściwych wskaźników biochemicznych, głównie dlatego, że muszą one spełniać wiele warunków, spośród których na pierwszym miejscu należy wymienić ich wartość diagnostyczną, tzn. czy na ich podstawie można ustalić przyczynę obserwowanych zmian. Ważne jest również to, aby wybrane wskaźniki podlegały jednoznacznym zmianom pod wpływem wysiłku fizycznego, co pozwoli wyciągnąć wnioski dotyczące stanu zawodnika i ewentualnie podjąć decyzję o modyfikacji stosowanych w treningu obciążeń.

Wieloletnie badania prowadzone w Instytucie Sportu pozwoliły na dokonanie wyboru wskaźników, spełniających wymienione wyżej kryteria, mającego swoje teoretyczne podstawy i uzasadnienie merytoryczne. Są to:

• stężenie kwasu mlekowego we krwi- stosowane do oceny i kontroli intensywności jednostek treningowych,

• aktywność enzymu kinazy kreatynowej- służąca do oceny zmian w układzie mięśniowym wywołanych wysiłkiem fizycznym, a mogących prowadzić do przemęczenia lub przetrenowania,

• stężenie mocznika- stosowane do określenia kosztów metabolicznych wykonanej pracy, podwyższony poziom mocznika w osoczu stwierdzony rano, na czczo, wskazuje na niepełną restytucję i upoważnia do ograniczenia objętości pracy na treningach,

• stężenie glukozy- pozwala ocenić, czy dostarczana jest organizmowi odpowiednia ilość węglowodanów, co decyduje o odbudowie zapasów glikogenu i zdolności do kontynuowania wysiłku,

• stężenie hormonów: kortyzolu i testosteronu- pozwala ocenić metabolizm białek, wykryć wczesne stany przetrenowania i oszacować szybkość restytucji biologicznej, ułatwia to opracowanie optymalnego programu treningowego i jego indywidualizację.

Przedstawione wskaźniki biochemiczne wykorzystywane są w praktyce sportowej.

2