Średniowieczna pieśń religijna polska

WSTĘP

• średn. nazwa piesni religijnej to „pienie nabożne”

• od IV w. n.e pojawiaja sie wyspecjalizowani kantorzy wykonujacy piesni

• VI w. wygladalo to tak ze lud odpowiadal na wezwania prostymi aklamacjami: amen, alleluja, Kyrie

• średn. Kościół europejski zaadaptowal metrykę greckich hymnow Pindara

• piesni ze Wschodu sprowadza św. Hilary z Poitiers IV, prekursorski tez hymn św. Ambrożego Te deum

• Grzegorz wielki dzieli hymny na liturgiczne i paraliturgiczne

• rozwoj piesni w polsce zwiazany z poczuciem zagrozenia ze strony liturgii niemieckiej w XII-XIV w.

• nurt doloryczny XIV-XV w.- Jezus Boleściwy, pochwala narzedzi meki, upowszechnianie sie drogi krzyzowej, motyw mater dolorosa

• ludowe pieśni religijne upowszechniane sa przez wagantow

• najwazniejsze gatunki religijne w PL to:

• tropy

• sekwencje

• hymny procesyjne

• piesni godzinkowe

• wierszowane historie apokryficzno-biblijne

• legendy wierszowane

• kolędy

• pieśni katechizmowe

• Bogurodzica- konglomerat tropów z róznych okresow

• wyroznia sie trad. 3 czesci:

• archaiczna (XII-XIV w.)- 2 tropy (1. Bogurodzica dziewica...,2. Twego dziela... ) do Kyrie, z pararelizmami tj. jednakowy rozkład rymów

• wielkanocna- dołączona w XV w., trop do alleluja, przed dołączeniem funkcjonowała jako odręny utwor

• pasyjna- szereg samodzielnych tresciowo tropów o tematyce zbawienia ludu przez męke Jezusa i wezwanie do pokuty

• tropy wielkanocne z których najpopularniejszy jest „Chrystus zmartwychwstal jest” powstał w wyniku wplywu trzynastowiecznych piesni czeskiej i niemieckiej, najstarszy przekaz polskiej wersji pochodzi z XIV w.

• godzinki (horae) to gatunek pochodzacy od oficjum brewiarzowego, ktore zawieralo utwory na poszczegolne godziny kanoniczne

• też małe oficjum (officium parvum) dla świeckich, małe godzinki o męce pańskiej

• legenda o św. Aleksym, PL wersja XV w., pierwowzor syryjski V-VI w., w X w. dotarł do Rzymu i potem dalej

UTWORY:

1. BOGURODZICA

• archaicznej nie opisuje, bo kazdy powienien ja znać na pamięc

• wielkanocna:

• jezus zmartwychwstal aby odebrac lud spod diabla opieki, uwiezil piekielnego staroste

• wspomnienie czynu adama

• jezus cierpial ale dalo to rezultat w postaci odkupienia grzechow

• apostrofa do ojca ludzi Adama, nazywany bozym kmieciem, prosba aby dporowadzil dzeci do krolestwa niebieskiego

• apostrofa do jezusa aby byla radosc, milosc, widzenie stworzyciela bez konca

• jezus odkupil swa moca a nie srebrem ani zlotem

• pasyjna:

• dla czlowieka jezus oddal ciealo i krew z boku

• wierz ze jezus przelal krew za nas krzescijany (poczucie wspolnoty)

• bog stara sie o dusze czlowieka chce ja wyrwac od szatana

• apostrofa do maryi

• boze daj abysmy wszyscy byli w raju

2. Krzyżu wierny i wyborny- przekład hymnu Pange linguae Wenencjusza Fortunata (por. plik „muza łacińska.doc”

3. Idą królewskie proporce- przekład j.w utwor Vexilla...

4. Chrystus zmartwychwstał je

• najstarsza piesn wielkanocna i najstarsza datowana piesn koscielna polska 1365 w graduale płockim

• postać pierwotna to 1 zwrotka, przekład łacińskiego Deus omnipotes, piesn powszechnie znana : Chrystus zmartwychwstał je,/ Ludu przykład dał je,/ Eż nam zmartwych wstaci,/ z Bogiem krolewać.”

• postać rozszerzona:

• 3 zwr apostrof do Stanislawa- biskupie krakowski racz bronic polski, Floriana, Bernarda

• kryste nazarejski bron od zlych ludzi lud krzescijanski

• maryja- roza kwitnąca

• Stanisław „proszą cie polanie daj jim zboze tanie”

• doczekalismy sie zmartwychwstania wiec sie radujmy

• krystus juz zmartwychwstal jak zapowiadal, dalej cytat z chrystusa, wpleciony utwor pierwotny

• daj zmartwychwstanie prosba podmiotu

5. Trzy maryje poszły 1522 w Opeca Żywot Pana Jezusa Krysta

• wierszowany fragment ewangelii sw. Marka

• 3 m. poszly do grobu namascic cialo i zastanawiaja sie kto im odsunie wielki kamien

• przyszly i zobaczyly kamien odsuniety a na grobie siedzi aniol

• aniol bialy mowi zeby sie nie baly, powie im tajemnice

• nie ma tutaj jezusa, powiedzcie jego zwolennikom i idzcie do galilei tam go zobaczycie

• jezus ukazuje Maryi matce, okresl. zdrowas porodzicielko, boza wybrana dziewico

• mariii magdalenie, apostolom pod postacia pątnika

6. Zdrów bądź królu anjelski

• nastarsza zapisana polska kolęda XV w.

• zdrow badz ty na swiat w ciele przyszly

• stworzycielu, urodziles sie w cierpieniu, przez winy ludu

• badz zdrow Panie, przyjmij poklon ludu

• racz dac dobre skonanie za posrednictwem maryi

7. Zdrowaś królewno wyborna, domniemany autor to Wladyslaw z Gielniowa

• na koncu kazdego wersu zwrot „Krysta nazarejskiego”

• matka milosierna powila chrystusa-zbawiciela

• objawila radosc, ty zywot slodkosci

• maryia nadzieja, roza, panieństwu nic nie zaszkodziłaś przez poród

• my do ciebie wolamy grzesznicy racz prosic o łaske (posrednictwo)

• wybaw nas od djabła, ukaż nam krysta

• posrednictwo „rzecznica” spomocnica” jezusa

• 7 i 8 zwr. daj zlitowanie miej wzglad

• wstaw sie za u jezusa

• m. gwiazda zamorska, cesarzowa niebieska

• modlimy sie do ciebie, prowadz do zlitowania sie jezusa nad nami

8. Zdrowaś gwiazdo morska

• najstarszy znany przekład anonimowego hymnu Ave maris stella

• apostrofa matko swieta, dziewico czysta, uliczko niebieska (chodzi o bramę)

• daj spokojny zywot

• odpedz zlosci, posredniczka

• spraw bysmy byli czysci dziewico osobliwa

• pokaz sciezke do zbawienia

• zakoncz. Doksologią

9. pieśń o św. Jopie- historia Hioba

10. Ach królu wieliki nasz, legenda o św. Aleksym

• 1 zwr. mówi podm. 1os. boze daj natchnienie i rozum mówić o jednym z twoich świetych

• motyw „kto chce słuchać ja powiem”

• dalej treść legendy o św. Aleksym- znana bądź łatwa do znalezienia- nie rekonstruuje

• utwór urwany w momencie przeczytania listu wydobytego z ręki aleksego i dojscia dowiedzy, ze zebrak to aleksy konczy sie słowami „a gdy ociec...”

---