Polska poezja świecka XV w.

WSTĘP

• świecki= nie pełniący funkcji liturgicznej, nie poświęcony watkom scisle religijnym ( w tym hagiografie

• przyczyna malej ilosci utworow tego typu:

• jest niewielka ilosc zapisow, w wiekszosci krazyly w przekazach ustnych

• izolacja geograficzna polski0 nie ma liryki rycerskiej, niewiele milosnej por. Francja

• dominacja kościola=brak zapotrzebowania na utwory swieckie

• maja charakter zdecydowanie uzytkowy: dydaktyczny, mnemotechnicny, historyczny

• wiecej autorow pozostaje anonimowych w porwonaniu z poezja lacinska

• gatunki: piesn, satyra, spor postaci alegorycznych, epigramat, wierszowany list miłosny

1. Recytatyw Słoty o chlebowym stole- opracowywane na ćw. i na milijonie stron int.

2. wiersz o wybieraniu żony (inc. nie wybieraj junochu...)- ogólnie rzecz o tym, żeby nie kierować się urodą, kierować się uszami a nie oczami, zważać żeby była „domowa”

3. Satyra na chytrych (tj. leniwych) kmieciów 1483

• kmieć= klasa wiejska

• sytuacja w utworze zwiazana z rozwojem folwarkow wymagajaca aby pracowali kmieci z coraz wyzszych szczebli hierarchii aby zapewnić wykonanie produkcji

• tacy wysocy kmiecie wykonują prace w sposob chytry i niedbaly, aby tylko jak najszybciej skonczyc

• sa przebiegli, korzystaja z wadliwych narzedzi do wykonywania pracy

• maskują sabotażowy charakter swoich działań

• jest to odmiana satyry stanowej- myslenie o wadach wedlug stanow

• kmiec oszukujac burzy boski porzadek

• budowa utworu podporzadkowana schematowi retorycznemu: na poczatku zarzut-teza, 20 wersow dowodow, 4-wersowy wniosek z okresleniami pejoratywnymi

4. Kolęda sie z Allelują zwadziła

• altercatio- alegorie sie spierają

• Alleluja i Kolęda spieraja sie o to ktora jest wazniejsza w kalendarzu liturgicznym

• wskazuja na swoje uchybienia

5. Pieśń husycka o królu Zygmuncie Luksemburczyku

• dotyczy zmagań czecha Jana Żiżki z Zygmuntem L. prowadzacym w czechach krucjaty anty-husyckie

• prawdpdb. przerobka utworu czeskiego

• pobrzmiewa w utworze drwiacy ton z przegranego Zygmunta za pomoca srodkow: obelzywe epitety, pogardliwe zdrobnienia

• utwor przeznaczony do spiewania (zamieszczone nuty)

6. Andrzej Gałka z Dobczyna, Pieśń o Wiklifie

• Wiklif to angielski reformator religijny, ktorego pisma autor uzyskał z czech

• przez te pisma autor popadł w konflik z Akademią krakowska stad piesn ma charakter polemiczny i agitacyjny

• wierzy i popiera Wikilifa, krytykuje Kościół

• w 1 czesci pochwala W. i zalecenie do wszystkich narodow szukajacych prawdy aby czytaly jego pisma

• 2 cz. W. jest najlepszy, lepszy od myslicieli antycznych i chrzescijanskich, odkryl tajemnice boskiego rozumu

pokazanie dorobku W.

• dwie antagonistyczne siły: "Krystowi kapłani" powołani przez Zbawiciela, którzy idą w Jego ślady), druga stronnictwo Antychrysta: papież i poddani mu księża katoliccy - "cesarscy popowie"

• potęga papieża ma pochodzić o smoka-Szatana

• świeccy i duchowni są w tszczycy- zniechęceniu życiem- trzeba pokonać stronnictwo antychrysta

• prawda jest tylko w nauce chrystusa, czyli tylko Ewangelia

7. Pieśń o zabicu Andrzeja Tęczyńskiego

• utwor okolicznościowy o cechcach pamfletu polityczno-społecznego

• Tęczyński starosta spoliczkował płatnerza Klemensa w jego domu

• lud krakowski rusza w pościg za A., ktory ukrywa sie w kosciele franciszkanow

• zabijaja go w kosciele i wloka na rynek, gdzie porzucaja cialo pod ratuszem

• bardzo monochromatyczne przedstawienie: dobry Tęczyński vs. źli mieszczanie

• obelgi pod adresem mieszczan: chłopi, kłamią jak psy; dodawanie faktow

• podkreslanie pozycji T., służba dla krola,

• autor nie chce przedstawic dokladnej relacji z wydarzen, celem jest ukazanie niegodziwosci mieszczan i straty dla stanu szlacheckiego

• patos: zabiliscie chłopi Andrzeja T.

8. Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią

• dwie apostrofy: inwokacja do boga o pomoc w pisaniu ku rozmnozeniu jego chwaly i pozytkowi ludzi (char. dydaktyczny, dialog jest exemplum), apostrofa do wszystkich ludzi (powszechność)

• przedstawienie uczestnikow dialogu: potega umyslu vs. potega smierci. Mistrz jest wieliki ale w konfrontacji ze smiercia jest nieborakiem

• smierc to wladczyni, mistrz, kat i kaznodzieja

• motyw szkoly śmierci- autor uzywa nazewnictwa szkolnego ze wzgledu na zwiazek mistrza ze szkolnictwem

• pytania mistrza do smierci: 1. skąd się wzięłaś? moment poczęcia to zerwanie jablka z drzewa wiadomosci, narodziny to ugryzienie przez adama, czyli narodziny grzechu= narodziny smierci

• skąd taka zaciekłość wobec ludzi? ma jakąś osobistą urazę, mistrz na przeprosiny proponuje kolacz- synonim podarunku; smierc mowi, ze wykonuje powierzone jej zadanie stad zapał do pracy

• motyw tanca smierci, przedstwienie uczestnikow

• ciekawostka ;-): w utworze lacińskim obok smierci tanczy papiez, a w „rozmowie” głupi i mędrzec- wyroznienienie dla Mistrza

• papiez tanczy z zebrakiem

• przyklady zgonow z biblii

• dobrzy mnichowie- kto wiodl dobre zycie nie boi sie smierci, nie przywiazany do dobr doczesnych nie uczuje ich straty

• na nic kryjówki przez smiercia np zamek warowny albo lekarstwa

• Mistrz stara się wypowiadac dostojnie, smierc dosc wyluzowana liczne rubaszne wyrazenia

• pojawiaja sie elementy satyry stanowej

9. Skarga umierającego (inc. Ach mój smętku ma żalości)

• prawdpob. przeklad czeski o rozdeleni duse z telem

• umierający przeraza sie ze nie zadbal o pewnosc zbawienia

• majatek przez niego gromadzony zostanie na ziemi, a on musi przekroczyc prog

• czuje ze otoczenie nieszczerze mu wspolczuje

• moribundus (umierający) jest zdany sam na siebie

• swiat mamił go oddalajac widmo smierci

• dokonuje rachunku sumienia- grzechy: rozpusta i chciwosc, nie dawal jalmuzny

• djabel pokazuje rejestr grzechow- niebo zatrwozone, pieklo otworzone, serce wali, dusza nie umie wyjsc szyją- ku niebu

• nieokreslony glos wskazuje droge poprawy: spowiedz, komunia sw, namaszcznie

• zaleca takze wyrownanie rachunkow ziemskich- sprawiedliwy testament

• osaczaja go zle duchy- psychomachia

• modlitwa do jezusa- jedynej nadzieji, jest synem marnotrawnym

• zapalcie mi swieczke dusza idzie z krawawym potem

• i mily akcent na koniec „co mnie dzisiaj to wam potem„

Pieśń sandomierzanina

• 2 piesni o char. dydaktyczno moralizujacym

• Mekę bożą spominajmy oparte na 7 ostatnich slowach jezusa+ piętnowanie hazardu- kostyrze tj. gracze w kości

• Pieśń o gniewie pańskim lęk przed gniewem, 20 strof pięciowersowych. charakter modlitewny, katalog przykładów gniewu Bożego. między innymi tatarską rzeź Sandomierzan w 1259 roku.

Cyzjojan płocki, wrocławski, kłobucki- wiersze pozwalające zapamiętać dni poszczególnych świetych w danym miesiącu. Termin cisiojanus pochodzi od pierwszych słów wiersza rozpoczynającego łaciński kalendarz: Cisio Janus (...). Był to skrócony zapis Circumcisio Domini Januarius, informujący o 1 stycznia - dniu obrzezania Chrystusa

---