MAKROSKOPOWE ROZPOZNAWANIE GŁÓWNYCH MINERAŁÓW SKAŁOTWÓRCZYCH
Minerał- pojedynczy składnik materii, który cechuje się określonymi własnościami fizycznymi i chemicznymi. Badaniem minerałów zajmuje się mineralogia.
Skała- zbiór minerałów. Badaniem skał zajmuje się petrografia.
Przez rozpoznawanie makroskopowe rozumiemy obserwacje cech zewnętrznych skał i minerałów za pomocą własnego wzroku i bardzo prostych metod badań.
Znaczenie skałotwórcze ma kilkadziesiąt okazów mineralnych.
Można wyróżnić następujące własności fizyczne materiałów:
Postać minerałów:
Stopień wykrystalizowania materii mineralnej. Wyróżnia się postacie:
jawnokrystaliczną-widoczne wszystkie cechy krystaliczne badanego okazu (naroża, krawędzie i ściany kryształów),
skrytokrystaliczną- cechy krystaliczne są widoczne przy użyciu lupy lub mikroskopu,
bezpostaciową- cechy krystaliczne nie są widoczne, ponieważ minerał ich nie posiada.
Forma skupienia:
W przyrodzie możemy wyróżnić następujące formy skupienia:
pojedynczy kryształ- pojedynczy duży osobnik mineralny o wyraźnych cechach krystalicznych,
szczotka krystaliczna- ze wspólnej podstawy skalnej wyrastają pionowo kryształy (jak w szczotce),
forma ziarnista- drobne ziarenka mineralne ściśle ze sobą powiązane,
forma włóknista- drobne niteczki mineralne równolegle do siebie ułożone i ściśle ze sobą związane,
forma zbita- bardzo drobne ziarenka mineralne tak silnie ze sobą związane, że aż niewidoczne gołym okiem,
forma ziernista- bardzo drobne ziarenka mineralne, luźna z sobą związane, ze aż dające się rozcierać w palcach,
forma oolitowa- drobne kuleczki mineralne, silnie ze sobą powiązane,
konkrecje i buły mineralne- nieforemne formy skupienia o silnie rozczłonowanej powierzchni i budowie koncentrycznej lub radialnej
forma naciekowa- różnorodne chemiczne naskorupienia.
Połysk minerałów:
Wyróżniamy połysk:
metaliczny,
półmetaliczny,
szklisty,
półszklisty,
matowy,
perłowy,
jedwabisty,
tłusty,
bez połysku.
Pokrój minerałów:
Wyróżnia się pokrój:
blaszkowaty- płytki mineralne mają grubość ok. 1 mm,
tabliczkowaty- płytki mineralne mają grubość kilku milimetrów,
kostkowy- regularne sześciany,
słupkowy- ostrosłupy,
igiełkowaty- występują drobne igiełki mineralne.
Łupliwość:
Przez łupliwość rozumiemy dzielenie się minerałów (kryształów) na poszczególne równoległe płaty mineralne pod wpływem uderzenia. Wyróżnia się łupliwość:
doskonałą- minerał od razu rozpada się pod wpływem uderzenia,
wyraźną- minerał od razu się nie rozpada, ale wykazuje cechy podzielności,
niewyraźna- tylko znikoma część badanego okazu wykazuje cechy podzielności.
Przełam minerałów:
Jeśli minerał nie posiada łupliwości to posiada przełam.
Przełam- świeżo odłamana powierzchnia badanego okazu.
Wyróżnia się przełam:
muszlowy- odłamana powierzchnia ma kształt muszli,
haczykowaty (zadziorowy)- odłam powierzchni może skaleczyć dłoń badającego,
nieforemny- każdy pozostały przypadek, który nie jest przełamem haczykowatym lub muszlowym.
Barwa:
W przyrodzie występują minerały:
barwne,
zabarwione,
bezbarwne.
Minerały barwne mają taką samą barwę w naturze, jak i po sproszkowaniu (po wykonaniu rysy na płytce porcelanowej).
Minerały zabarwione mają inną barwę w naturze i inną po sproszkowaniu.
Minerały bezbarwne całkowicie przepuszczają promienie świetlne.
Twardość minerałów (najważniejsza cecha diagnostyczna):
Pod względem twardości minerały uszeregowano w tzw. skali Mosha. W tej skali uszeregowano minerały od najbardziej miękkich do najbardziej twardych. Skala Mosha przedstawia się następująco:
Tabela 1. Skala Mosha
Twardość |
Nazwa minerału |
1 |
talk |
2 |
gips |
3 |
kalcyt |
4 |
fluoryt |
5 |
apatyt |
6 |
ortoklaz |
7 |
kwarc |
8 |
topaz |
9 |
korund |
10 |
diament |
W praktyce przy określaniu twardości podaje się określoną cyfrę ze skali Mosha. Przy badaniu twardości minerałów niewskaźnikowych (z poza skali Mosha) stosujemy wąski przedział wartości ze skali Mosha.
Minerał twardszy zawsze zarysowuje minerał o mniejszej twardości. Minerały o takiej samej twardości wzajemnie się ścierają.
Istnieje metoda zastępcza badania twardości minerałów, która polega na tym, że minerały o twardości od 1 do 2 dają się zarysować paznokciem, minerały o twardości od 3 do 5 dają się zarysować szkłem lub nożem, a o twardości powyżej 5 same zarysowują szkło.