XIII CYWILNE PROCESOWE

XX

ZASADĄ JEST sądowa ochrona praw podmiotowych:

• uprawnionemu służy powództwo, tj. prawo zwrócenia się do sądu właściwego do rozpatrzenia sporu z żądaniem orzeczenia o konsekwencjach naruszenia prawa,

• jego celem jest ochrona interesu indywidualnego naruszonego niezgodnym z prawem postępowaniem innego podmiotu.

• samoobrona i samopomoc podlegają silnym ograniczeniom ze względu na potrzebę zachowania porządku publicznego; zarówno istnienie, treść jak i okoliczności naruszenia prawa podmiotowego są przeważnie niezwykle sporne,

• ta sądowa ochrona przybiera postać procesowej walki dwóch stron reprezentujących kolizyjne interesy, sąd w zasadzie zachowuje rolę bezstronnego arbitra, chociaż w niektórych sytuacjach z urzędu podejmuje inicjatywę zmierzającą do wykazania prawdy materialnej.

Działalność sądów powszechnych w sprawach cywilnych traktować jako swego rodzaju usługę państwa w stosunku do podmiotu prawa.

Niekiedy sąd rozstrzyga sprawy w których może nie być stron o kolizyjnych interesach, to jednak waga problemu wymaga orzeczenia sadu (np. uznanie za zmarłego, nabycie prawa w drodze zasiedzenia).

KODEKS POSTĘPOWANIA CYWILNEGO (KPC ) ustawa z 17 listopada 1964, Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.

Określa zasady postępowania w sprawach cywilnych, tj. z zakresu prawa:

• cywilnego,

• rodzinnego i opiekuńczego,

• prawa pracy

• ubezpieczeń;

przeważnie sprawy te mają charakter majątkowy, wyjątkowo niemajątkowy (np. niektóre z KRiO).

Inne organy (w zasadzie administracji publicznej) orzekają w sprawach cywilnych tylko o tyle, o ile wynika to z wyraźnego przepisu ustawy.

Postępowania w sprawach cywilnych można podzielić na:

• rozpoznawcze,

• pomocnicze (np. w celu odtworzenia zaginionych akt),

• egzekucyjne.

POSTĘPOWANIE ROZPOZNAWCZE:

• jego celem jest rozpoznanie sporu (w tym ustalenie istotnych elementów stanu faktycznego) i rozstrzygnięcie o prawach-obowiązkach stron (orzeczenie o konsekwencjach tak ustalonego stanu faktycznego),

• dzieli się na postępowanie procesowe (zawsze występują w nim nie mniej niż dwie strony, z zasady toczące spór) i nieprocesowe (może uczestniczyć jedna strona, np. uznanie za zmarłego, stwierdzenie praw do spadku),

• podstawową jest zasada skargowości, tj, sąd wszczyna postępowanie na żądanie legitymowanego podmiotu; tylko wyjątkowo (gdy ustawa wyraźnie tak stanowi) sąd może wszcząć postępowanie z urzędu (np. art. 570 KPC - w sprawach dotyczących opieki).

POSTĘPOWANIE PROCESOWE

WŁAŚCIWOŚĆ SĄDU

• rzeczowa

• miejscowa.

RZECZOWA:

• w I instancji w zasadzie właściwe są sądy rejonowe,

• wyjątkowo niektórych sprawach w I instancji właściwe są sądy okręgowe (zwłaszcza: prawa niemajątkowe - np. o rozwód; z zakresu prawa autorskiego i prasowego, większość praw majątkowych gdy wartość przedmiotu sporu przekracza 75.000 zł).

MIEJSCOWA:

• przede wszystkim określa się wedle miejsca zamieszkania (siedziby) pozwanego,

• gdy dotyczy nieruchomości to miejsce jej położenia (właściwość wyłączna),

• gdy dotyczy spadku to miejsce ostatniego zamieszkania spadkodawcy; gdy poza RP - to sąd miejsca położenia spadku; gdy i to się nie da - sąd dla Warszawy,

PRZEMIENNA:

- różne kryteria, decyduje powód (np. ze stosunku pracy właściwy jest sąd miejsca wykonywania pracy lub miejsca gdzie prawa miała być wykonywana lub siedziby pracodawcy )

UMOWNA:

• można się umówić (ale nie można wyłączyć wyłącznej)

SKŁAD SĄDU:

• w zasadzie 1 sędzia zawodowy, 2 ławników, w postępowaniu uproszczonym tylko 1 sędzia zawodowy, gdy sprawa zawiła może być 3 sędziów zawodowych.

STRONY:

• powód (ten, kto wnosi powództwo) i pozwany (ten, przeciwko któremu jest skierowane powództwo),

• prokurator może wnieść powództwo wnieść na rzecz oznaczonej osoby, w zasadzie ma wówczas wszystkie prawa strony,

• w niektórych sprawach powództwo mogą wnieść organizacje społeczne (alimenty, sprawy konsumenckie), inspekcja pracy, powiatowy rzecznik konsumentów.

PEŁNOMOCNICY:

• w zasadzie adwokat lub radca prawny, osoba bliska.

KOSZTY procesu:

• zasadą jest, że ten, kto występuje z pozwem (wnioskiem w postępowaniu nieprocesowym) wnosi opłatę sądową, stosunkową lub stałą - chyba że jest zwolniony ex lege lub uznaniowo przez sąd,

• pismo które nie jest należycie opłacone nie powoduje żadnych skutków prawnych,

• koszty zastępstwa procesowego,

• inne wydatki - biegli, oględziny itp.,

• przegrywający spór w zasadzie zwraca koszty poniesione przez wygrywającego, chyba że ustawa stanowi inaczej.

PISMA PROCESOWE i TERMINY:

• wymagania formalne pism procesowych:

• oznaczenie sądu,

• jeżeli pierwsze pismo w sprawie - wskazanie wartości przedmiotu sporu,

• jeżeli nie jest to pierwsze pismo w sprawie - wskazanie numeru (sygnatury) sprawy ,

• oznaczenie stron,

• oznaczenie charakteru pisma,

• wnioski (określenie istoty żądania),

• dowody na ich poparcie, podpis,

• ew. opłata,

• ew. załączniki,

• niekiedy istnieje obowiązek stosowania urzędowych formularzy (postępowanie uproszczone do 5.000 zł, niektóre inne roszczenia bez względu na wartość przedmiotu sporu, postępowanie wieczystoksięgowe, rejestrowe)

• pisma zawsze należy wnosić w ilości wystarczającej dla pozostałych stron plus 1 egz. dla sądu,

• jeżeli pismo ma braki formalne, sąd wzywa do uzupełnienia w terminie 7 dni pod rygorem zwrotu; czynność procesowa podjęta po upływie terminu nie jest skuteczna,

• czynność dokonana po upływie terminu określonego przez ustawę bądź zakreślonego przez sąd jest bezskuteczna,

• jeżeli strona uprawdopodobni, że uchybiła terminowi bez swojej winy - można domagać się przywrócenia terminu.

ZASADĄ jest:

• rozpoznanie sprawy na jawnej rozprawie,

• jawność rozprawy dotyczy tylko dla osób pełnoletnich,

• powiadamianie stron o posiedzeniach sądowych, wyprzedzenie min. 7 dni,

• Że przed I rozprawą należy pozwanemu doręczyć pozew, pozwany ma prawo odpowiedzi na pozew.

ORZECZENIA SĄDOWE (w procesie)

• wyroki (rozstrzygnięcia merytoryczne o głównym żądaniu pozwu)

• postanowienia (pozostałe - np. o dopuszczeniu dowodu, kosztach sądowych itd.; może być samodzielne bądź stanowić element wyroku, niekiedy postanowienie może być na posiedzeniu niejawnym).

WYROK (316 i nast. KPC):

• może zostać wydany tylko przez ten skład orzekający, przed którym odbyła się rozprawa bezpośrednio poprzedzająca wydanie wyroku,

• konieczna niejawna narada, większość głosów, możliwe votum separatum (czyli zdanie odrębne sędziego, który został przegłosowany w czasie narady) ale podpisuje cały skład sądu, w tym sędzia który został przegłosowany,

• w sprawach zawiłych można odroczyć publikacje o 14 dni,

• ogłoszenie zawsze jest jawne,

• tylko w zakresie objętym żądaniem pozwu, nie można orzekać ponad żądanie pozwu,

• może być częściowy (co do zasady),

• sąd jest związany wyrokiem od chwili ogłoszenia

• uzasadnienie sporządza się TYLKO żądanie złożone w terminie zawitym 7 dni od ogłoszenia wyroku,

• co do zasady wyrok nie podlega wykonaniu przed prawomocnością, chyba że nadano rygor natychmiastowej wykonalności (np. ex lege gdy zasądza alimenty).

ŚRODKI ZASKARŻENIA orzeczeń sądowych

Orzeczenie jest prawomocne gdy nie przysługuje środek zaskarżenia,

• ma powagę rzeczy osądzonej,

APELACJA

• przysługuje tylko od wyroku, do sądu II instancji (tj.: gdy w I instancji orzekał sąd rejonowy - do sądu okręgowego-wydz. apelacyjny; gdy w I instancji sąd okręgowy - do sądu apelacyjnego)

• należy wnieść w terminie 14 dni od doręczenia wyroku z uzasadnieniem, za pośrednictwem tego sądu, który orzekał w I instancji,

• musi powoływać zarzuty oraz ich uzasadnienie (np. błędną ocenę stanu prawnego, niewyczerpanie postępowania dowodowego),

• opłata od apelacji,

• rozpoznaje sąd w składzie 3 sędziów zawodowych,

• zasadą jest rozprawa,

• gdy przy rozpoznawaniu apelacji powstanie zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, sąd apelacyjny może przedstawić je SN

• sąd II instancji orzeka na podstawie materiału dowodowego zebranego przez sąd I instancji,

• w razie orzeczenia kasacyjnego pogląd sądu II instancji wiąże sąd I instancji przy ponownym rozpoznaniu sprawy,

• wyrok sądu II instancji jest prawomocny z chwilą ogłoszenia,

• sąd II instancji z urzędu uzasadnia wyrok.

ZAŻALENIE

• od postanowień sądu I instancji,

• termin 7 dni.

ŚRODKI NADZWYCZAJNE

SKARGA KASACYJNA

Musi być oparta. na kwalifikowanych podstawach prawnych, służy ujednoliceniu orzecznictwa:

• przysługuje tylko od niektórych wyroków sądu II instancji oraz niektórych postanowień (w zasadzie kończących sprawę),

• m.in. nie przysługuje w sprawach o prawa majątkowe o wartości przedmiotu zaskarżenia do 10.000 (w sprawach gospodarczych do 20.000) zł, w sprawach o alimenty, ale przysługuje zawsze w odniesieniu do spraw z zakresu ubezpieczenia społecznego,

• można oprzeć tylko na:

• naruszeniu prawa materialnego,

• takim naruszeniu prawa procesowego, które wpłynęło na wynik sprawy

• musi ją sporządzić kwalifikowany pełnomocnik (przymus), w zasadzie RPR lub adwokat,

• termin 1 miesiąca od doręczenia - dotyczy też RPO i prokuratora,

• zawsze rozpatruje SN,

WZNOWIENIE POSTĘPOWANIA

Tylko w razie niektórych kwalifikowanych wad procesowych, np.:

• niewłaściwy skład sądu,

• wyrok uzyskany w drodze przestępstwa,

• wyrok wydany na podstawie przepisu uznanego za niekonstytucyjny.

Termin w zasadzie 3 miesiące, orzeka sąd właściwy w I instancji

SKARGA O STWIERDZENIE NIEZGODNOŚCI PRAWOMOCNEGO ORZECZENIA Z PRAWEM (424^1-12 k.p.c.)

• podstawowa przesłanka - zaistnienie szkody spowodowanej wydaniem orzeczenia niezgodnego z prawem,

• w zasadzie tylko od orzeczenia sądu II instancji jeżeli jego zmiana w drodze przysługujących środków prawnych nie jest możliwa,

• niekiedy (wyjątkowo) od orzeczenia sądu I instancji lub II gdy z tych środków nie korzystano,

• przymus adwokacko-radcowski,

• uczestniczy także RPO i prokurator,

• należy wnieść w terminie 2 lat od uprawomocnienia się,

• orzeka SN,

• rozstrzygnięcie w sprawie skargi kasacyjnej traktuje się jako rozstrzygnięcie w sprawie stwierdzenia niezgodności,

• jeżeli SN stwierdza niezgodność, otwiera się droga do odszkodowania od SP (417¹ k.c.).

LICZNE PROCESOWE POSTĘPOWANIA ODRĘBNE:

• małżeńskie,

• nakazowe,

• w sprawach gospodarczych,

• ze stosunku pracy,

• ubezpieczeń społecznych

• antymonopolowych,

• ochrony środowiska,

• itd.

POSTĘPOWANIE NIEPROCESPOWE

Pomiędzy stronami (uczestnikami postępowania) może nie istnieć kwestia sporna (chociaż często istnieje), jednak pewność prawa (ochrona interesów zainteresowanych) wymaga, by niektóre okoliczności stwierdził sąd, np.:

• uznanie za zmarłego,

• ubezwłasnowolnienie,

• zasiedzenie,

• ustanowienie opieki,

• stwierdzenie praw do spadku.

Orzeka sąd w drodze postanowienia, odpowiednio stosuje się przepisy dotyczące procesu, chyba że ustawa stanowi inaczej.

POSTĘPOWANIA ODRĘBNE:

• zarówno procesowe, jak i nieprocesowe,

• np. procesowe - w sprawach gospodarczych, rodzinnych, z tytułu ubezpieczeń społecznych, ochrony środowiska itd.

WYKONANIE ORZECZEŃ SĄDOWYCH

Niedopuszczalna samodzielna egzekucja zasądzonego roszczenia, przede wszystkim ze względu na potencjalne konflikty jakie mogłyby w jej wyniku powstać. Nie ma natomiast żadnych przeszkód, by dłużnik dobrowolnie spełnił obowiązek określony orzeczeniem sądowym.

Zasadą jest, że czynności egzekucyjne wykonują komornicy sądowi;

• wyjątkowo sądy rejonowe.

Podstawą egzekucji jest tytuł wykonawczy;

Tytułem wykonawczym jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności.

Tytułem egzekucyjnym jest:

1. orzeczenie sądu prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu, jak również ugoda zawarta przed sądem;

2. wyrok sądu polubownego lub ugoda zawarta przed takim sądem;

3. inne orzeczenia, ugody i akty, które z mocy ustawy podlegają wykonaniu w drodze egzekucji sądowej;

4. akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej lub uiszczenia innych rzeczy zamiennych, ilościowo w akcie oznaczonych, albo też obowiązek wydania rzeczy indywidualnie oznaczonej, gdy termin zapłaty, uiszczenia lub wydania jest w akcie wskazany.

5. akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej do wysokości w akcie wprost określonej albo oznaczonej za pomocą klauzuli waloryzacyjnej, gdy akt określa warunki, które upoważniają wierzyciela do prowadzenia przeciwko dłużnikowi egzekucji na podstawie tego aktu o całość lub część roszczenia, jak również termin, do którego wierzyciel może wystąpić o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności.

KPC przewiduje różne ograniczenia (zakazy) egzekucji, przeważnie o charakterze humanitarnym (829 KPC).

EGZEKUCJA ŚWIADCZEŃ:

• pieniężnych (z ruchomości - przez ich zajęcie i sprzedaż, z wynagrodzenia za prace - potrącenie, z rachunku bankowego, z nieruchomości)

• niepieniężnych (przymusowe odebranie rzeczy, grzywna w celu przymuszenia, zastępcze oświadczenie woli - 1047 KPC, wykonanie zastępcze - wierzyciel wykonuje na koszt dłużnika).

1

6

2010-1010 XIII CYWILNE PROCESOWE

2010-10-10 XIII CYWILNE PROCESOWE

---