Nowe koncepcje bohatera międzywojennej prozy psychologicznej


NOWE KONCEPCJE BOHATERA MIĘDZYWOJENNEJ PROZY PSYCHOLOGICZNEJ:

Według Słownika Literatury Polskiej XX w. psychologizm to nurt w prozie narracyjnej i dramaturgii XX w. Obejmujący utwory, w których na plan pierwszy wysuwa się drobiazgowa analiza życia wewnętrznego postaci i psychologicznych uwarunkowań jej działań i losów (M. Proust W poszukiwaniu straconego czasu, Z. Nałkowska Dzień jego powrotu, M. Kuncewiczowa Cudzoziemka.

Słownik Wyrazów Obcych PWN wyjaśnia pojęcie psychologizmu jako tendencję występującą głównie na przełomie XIX i XX w. w filozofii, naukach społecznych, literaturze, językoznawstwie, polegającą na sprowadzaniu wszelkich zjawisk i procesów społecznych do przeżyć psychicznych i wyjaśnieniu ich z punkty widzenia psychologii. W powieści psychologicznej narrator został pozbawiony pozycji kogoś wszechwiedzącego, którą dzierżył w XIX - wiecznej powieści realistycznej, utracił autorytet, którym z tej racji był obdarzany. Toteż inaczej układały się relacje między narratorem a postaciami powieści. Inne niż w wieku XIX znaczenie zyskało pojęcie obiektywizmu. Wprowadzenie, za filozofią, nowych koncepcji czasu kwestionowało także sens linearnego ujmowania go w dziele literackim. Dobrze można obserwować tę ewolucję gatunku na przykładach polskiej prozy lat trzydziestych - w dziełach Marii Dąbrowskiej, Marii Kuncewiczowej i Zofii Nałkowskiej. Psychologizm, w literaturze to skłonność do traktowania w utworach literackich postaci przede wszystkim w kategoriach psychologicznych, gdy uwarunkowania społeczno-obyczajowe i historyczne schodzą na drugi plan. Wysiłek pisarza zmierza do odtworzenia przeżyć wewnętrznych, ukrytych motywacji, kompleksów, obsesji, marzeń sennych, trudności w kontaktowaniu się z innymi ludźmi, źródeł określonego sposobu reagowania na świat zewnętrzny. S. Wysłouch wyróżnia trzy nurty psychologizmu pierwszy: prozę analityczną, procesualnie ujmującą psychikę ludzką, i do tego nurtu zalicza się Cudzoziemkę, Całe życie Sabiny Boguszewskiej, drugi: prozę idiograficzną ukazującą izolowane zjawiska psychologiczne, tutaj wyróżnia twórczość Choromańskiego, Rudnickiego, trzeci: prozę behawiorystyczną charakteryzującą się ograniczeniem opisu do rejestracji zachowań np. utwory Berezy. Powieści psychologiczne tego okresu z reguły nie próbują otworzyć niekoherencji i wielotorowości działania psychiki. Przeważają utwory skonstruowane na zasadzie układanki, w której wszystko musi się zgadzać.

W prozie dwudziestolecia czas powieściowy, kształtowany jako czas subiektywny, łączy się z koncepcją osobowości dynamicznej, płynnej, oscylującej w strumieniu wrażeń. Relatywistyczna koncepcja psychiki jest przesłanką konstrukcji postaci w utworach Nałkowskiej, Kuncewiczowej, Berezy. Łączy ich przeświadczenie, że osobowość jest czymś narzuconym i względnym, zależnym od presji społecznych i zmiennych konstelacji związków międzyludzkich. Polem pisarskiej obserwacji jest najczęściej nie podświadomość bohatera, lecz świadomość zafałszowana, unikająca prawdy o sobie. Osią konstrukcyjną postaci powieściowych są często obiegowe tezy psychoanalizy w ujęciu Freuda lub Aldera, a zwłaszcza Aldreowska teoria kompleksu małowartowości i jej destrukcyjnej roli społecznej (jej ślady można odczytać w powieściach Nałkowskiej Brezy). Motywacja powieściowa odwołuje się równocześnie do różnorodnych źródeł wiedzy o człowieku. Tendencje wykluczające się na terenie nauk społecznych mogą zgodnie współistnieć w powieści psychologicznej, gdzie behawioryzm splata się z freudyzmem, a determinanty kulturowe z biologicznymi- bohaterowie wielu powieści są równocześnie ofiarami swojego środowiska i własnej podświadomości. W świadomości literackiej tego okresu optymizm poznawczy pisarzy i pragnienie, by zamknąć bohatera w sieci motywów o pseudonaukowej wiarygodności, współistnieją z przeświadczeniem o niepoznawalności natury ludzkiej- amorficznej i zmiennej. W literaturze współczesnej psychologizm posiłkuje się również tzw. strumieniem świadomości jako jedną z form monologu wewnętrznego. Na powieść psychologiczną XX w. silny wpływ wywarły koncepcje psychologii i psychiatrii w różnych wersjach, np. idee: H. Bergsona, S. Freuda, F. Adlera, C.G. Junga. W literaturze polskiej do osiągnięć psychologizmu zalicza się m.in. twórczość: Z. Nałkowskiej (Hrabia Emil, Charaktery, Granica, Romans Teresy Hennert), M. Kuncewiczowej, (Przymierze z dzieckiem, Twarz mężczyzny, Dwa księżyce, Cudzoziemka) M. Choromańskiego (Biali bracia, Zazdrość i medycyna), J. Iwaszkiewicza (Księżyc wschodzi, Zmowa mężczyzn, Panny z Wilka), A. Rudnickiego (Szczury, Niekochana).

Maria Kuncewiczowa to wybitna współtwórczyni polskiej prozy psychologicznej, począwszy od pierwszych swoich utworów: zbioru opowiadań Przymierze z dzieckiem (1927), mikropowieści Twarz mężczyzny (1928), po znakomite studium psychologiczne starzejącej się kobiety Cudzoziemka (1936). Maria Kuncewiczowa zyskała w latach międzywojennych wysokie uznanie krytyki przede wszystkim dzięki swej doskonale skomponowanej powieści Cudzoziemka. Pisarstwo Marii Kuncewiczowej koncentruje się na analizie jednostki, jej wewnętrznego świata i uwikłań. Jest to więc proza o nastawieniu psychologizującym. Cudzoziemka - wydana w roku 1936 - najwybitniejsze osiągnięcie pisarki, to historia życia kobiety o niezrealizowanym talencie skrzypaczki, pokazana w formie wspomnień przewijających się przez ostatni dzień jej życia. Róża bardziej przywiązana jest do tego, co w jej życiu nie zostało spełnione: pierwszej miłości, która była ledwie zalążkiem oraz niespełnionych ambicji artystki, niż do realnego życia, w którym zadręczała męża i dzieci. Powieść Kuncewiczowej przywykło się uważać za przykład oddziaływania psychoanalizy. Jednak zauważalna jest tylko teoria kompleksów, czyli ukrytych urazów wyniesionych głównie z dzieciństwa i młodości, tworzących nieracjonalne motywy działania i powodujących zaburzenia w przeżywaniu i reakcjach z otoczeniem. Model powieści obyczajowej, z dominującą rolą narratora i obiektywizowaniem, nie sprzyjał rozwojowi psychoanalitycznych wątków i inspiracji; musiałyby one wiązać się z interpretacją symboli, analizą snów i wejściem głębiej w świat niczym niezobiektywizowanych, jednostkowych przeżyć, co oznaczałoby jednak rozpad powieści obyczajowo-społecznej. Precyzyjna budowa, porównywana często do utworu muzycznego, oryginalna, psychoanalityczna interpretacja charakteru bohaterki, to najczęściej podnoszone walory tej opowieści o kobiecie u progu śmierci, dokonującej rozrachunku z losem, z nieudanym życiem, poszukującej przyczyn osobistej klęski, analizującej własną psychikę. Z jednej strony wieczna obcość, cudzoziemskość, brak naprawdę własnego miejsca w świecie, z drugiej erotyczny niedosyt i niemożliwość artystycznego wyżycia (zaprzepaszczona wskutek błędu nauczyciela kariera skrzypaczki) uczyniły z niej osobę wiecznie niezadowoloną, tyranizującą otoczenie i uprzykrzającą życie najbliższym. Tak jak i w innych opowiadaniach z lat trzydziestych, doszedł w powieści psychologicznej motyw muzyki. To na nim spoczywa zadanie połączenia tamtego wyimka czasu z teraźniejszością - w uległym degradacji świecie teraźniejszym jedynie muzyka nie straciła wartości, przenika życie wewnętrzne bohaterki, stymuluje je, wpływając pośrednio na jej dalsze losy. Równie ważną rolę odgrywa w powieści muzyka. W przedstawieniu świata psychicznego swoich bohaterów uciekła się Kuncewiczowa do pomocy innych sztuk, na przykład muzyki. Edukacja muzyczna (nie ukończona), wrażliwość i talent (rzeczywisty - czy urojony?) pozwalają bohaterce książki obnosić po świecie poczucie własnej wyższości. Jedynie muzyka wprawia ją w stan uniesienia i radosnej iluzji - gdy słyszy w marzeniu tony koncertu Brahmsa.

Psychologizm

Cudzoziemka jest studium psychologicznym kobiety, która czuje się wszędzie obca, nieprzystosowana, jakby była "cudzoziemką" nawet pośród najbliższych. Ucieka od teraźniejszości w przeszłość, we wspomnienia przekształcane pod kątem młodzieńczych, a niespełnionych marzeń o swym przyszłym życiu, o wielkiej miłości, urodzie i muzycznej karierze. Tylko tam czuje się "prawdziwa", odnajduje swą tożsamość. Róża z powieści Kuncewiczowej nie wynosi jednak ze wspomnień akceptującej, łagodnej przychylności wobec świata - jej duszę wypełnia niechęć, nienawiść, pomieszana z egoistyczną miłością, i ustawiczna chęć odegrania się na wszystkich za własne życiowe niepowodzenia. Cudzoziemka jest powieścią psychologiczną. Kompozycja została podporządkowana rysowaniu i pogłębianiu obrazu charakteru bohaterki. Prowadzący wątek wydarzeń ostatniego dnia życia pani Róży jest ustawicznie przerywany przez wprowadzane w tekst epizody z przeszłości. Wiążą się one ściśle z tematem głównym powieści: te reminiscencje, niby chaotycznie wyciągane z różnych szuflad przeszłości, odsłaniają kompleksy Róży, budują motywację jej zachowań. Wszystkie myśli bohaterki koncentrują się na własnej osobie, na jej przeżyciach i wyobrażeniach o sobie.



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Wykład 05 - Psychospołeczne koncepcje rozwoju. Problem mora, Psychologia UJ, Psychologia rozwojowa
Filozofia?rgsona jako zrodlo inspiracji prozy psychologicznej miedzywojnia
Koncepcja bohatera III cz Dziadów dlaczego ponosi klęskę, SZKOŁA, język polski, romantyzm
Psychologia ogólna Psychologiczne koncepcje sztuki Waligórska wykład 7 Psychologia środowiskowa
Psychologia ogólna Psychologiczne koncepcje sztuki Waligórska wykład 2 Psychoanaliza
Nowe koncepcje nauki czytania i pisania, Opracowania
Nowe koncepcje 13 i 14 W obronie oceniania kształtującego
gotowce7, Bohater literacki w romant. i pozytyw., Koncepcja bohatera literackiego w twórczości roman
Nowe koncepcje materii, Wschód, buddyzm, Garuda
Psychologiczna koncepcja mechanizmów uzależnienia, ★ Studia, Psychologia, Alkoholizm
Koncepcja bohatera w konradzie wallenrodzie, SZKOŁA, język polski, romantyzm
Koncepcja neurotyzmu wg Horney, Psychologia
Koncepcja Poznawcza, Wstęp do psychologii dr Radosław Molenda
Wprowadzenie Koncepcje poznawcze, Wprowadzednie do psychologii
Nowe koncepcje nauki czytania, Czytanie w przedszkolu
Porównaj kreacje dwóch bohaterów wybitnych powieści psychologicznych
O WOLNOŚCI nowe koncepcje wolności w filozofii

więcej podobnych podstron