56486

Ni/rty współczesne

Swoimi korzeniami sięgają do klasyki. Są oparte na trzech tradycjach badawczych.

Tradycje badawcze:

1.    kliniczna - daje szansę myślenia w kategorii idiograficznego podejścia (indywidualności). Prekursorami byli lekarze Charcot (w jego klinice terminował Freud) i Janet. Zajmowali się różnymi patologiami. Nie tworzyli żadnych teorii a jedynie interpretowali wyniki. Przedstawicielem tej tradycji byl też Morton Prince (od niego wywodzi się Henry Muiray). istota klinicznej tradycji polega na tym, że teorie wynikają z klinicznego portretu człowieka, stara się traktować człowieka jako indywidualność i porównuje go z innymi ludźmi. Jest to tradycja jakościowa. Narzędziami są wywiad, obserwacja etc. Do tej tradycji sięgają Rogers i Kelly.

2.    korelacyjna - prowadzą do próby bardzo precyzyjnego uchwycenia (rozpracowania) osobowości. Z tej tradycji wywodzą się min. teorie cech, teorie czynnikowe (Eysenck, Cattel, Gillford). Wszyscy ludzie posiadają te same cechy ale w różnym natężeniu - można je poznać poprzez porównania jednego człowieka z innymi. Tfadycja ta lokuje się w nurcie nomotetycznym (zajmującym się abstrakcjami, kwestiami uniwersalnymi lub ogólnymi). Trzy prawa tradycji korelacyjnej:

a.    prawo klasyfikacji ludzi do poszczególnych kategorii aby przewidzieć jak się mogą zachować

b.    prawo ustalaiiia zasad zachowania, które stosuje się go ogólnie do ludzi (np. dążenie do równowagi)

c.    prawo do określenia wymiarów, na których można opisywać ludzi po ich porównaniu

3.    eksperymentalna - sięga behawioryzmu i badań nad temperamentem prowadzonymi przez Pawłowa. Jest tradycją naukową ale sztuczną, gdyż sztuczny jest eksperyment. Z niej wywodzi się nowy styl myślenia o osobowości - sytuacjonizm (ni ma osobowości, są tylko sytuacje), np. W. Mischel

Każdy z nas tworzy własne, ukryte teorie osobowości aby lepiej zrozumieć otaczający nas świat i przystosować

się do układów społecznych.

[tabela pt. Porównanie perspektyw interpretacji, Fumhan, 1988, su*. 48]

We współczesnej psychologii osobowości występują dwa nurty:

1.    podejście przyrodnicze - istotne jest rozpoznanie ogólnych praw. neguje to co jest jakościowe. Posiada silne zaplecze, min. wywodzą się z niego teorie czynnikowe. Dba o metodologiczną poprawność. Reaktywność - człowiek jest przedmiotem, który tizeba badać, redukuje człowieka do obiektu. Wyznaje zasadę, że gdy się czegoś nie da zbadać to taka rzecz nie istnieje.

2.    podejście humanistyczne - ważne jest zrozumienie kondycji człowieka. Ma charakter konstruktywizmu. Stara się zrozumieć człowieka w jego niepowtarzalności. Do tego nurtu zalicza się min. teorie egzystencjonalne i organis tyczne.

Aby być uznaną za naukową, każda teoria osobowości musi spełniać następujące kryteria:

1.    zakres stosowalności (wszechstronności) - powinna wyjaśniać jak najszerszy zakres możliwie wszystkich zjawisk

2.    wartość heurystyczna - teoria musi pozwalać odkrywać nowe zjawiska, stawać się źródłem nowych prawd i interpretacji

3.    testował ność - powinna umożliwiać empiryczną weryfikację przewidywań praw i zasad, które odkrywa (brak spełnienia tego kryterium można zarzucić teorii Freuda)

4.    oszczędność = prostota - przy pomocy niewielu twierdzeń (pizesłanek) teoria powinna wyjaśniać dane zjawiska

5.    kompatybilność i zdolność integracji poziomów i podejść interpretacyjnych - teoria musi liczyć się z osiągnięciami innych nauk, np. biologii czy genetyki

6.    użyteczność teorii - powinna rozwiązywać istome, ludzkie problemy oraz odpowiadać na pytania o ważne problemy ludzi a nie tylko „dążyć za modą" w psychologii