63789

NEOWITALISCI

Neowitaliści twierdzą, że procesy rozgrywające się w organizmach są celowe w tym znaczeniu, że da się ich przebiegu przewidzieć, gdy się zna tylko warunki wcześniejsze, lecz że potrzebna jest ponadto znajomość fazy końcowej, jaką indywidua gatunku, do którego dany organizm należy, osiągają w swym rozwoju, w warunkach normalnych. Ona to dopiero, owa końcowa faza normalnego rozwoju organizmów danego gatunku (pojęcie zbliżone do pojęcia formy Arystotelesa), łącznie z warunkami wyprzedzającymi i towarzyszącymi poszczególnym fazom rozwoju, wyznacza jego rzeczywisty przebieg.

Przebieg procesu rozwojowego w organizmie, rozpatrywany w tym świetle, przypomina przebieg ludzkiego działania kierowanego przez wytknięty cel. Gdy płynie łódka sterowana przez żeglarza, zdążającego do pewnego celu, reaguje on na różne prądy i wiatry rozmaicie, ustawia ster lub żagiel tak lub inaczej, zawsze jednak tak, że w rezultacie cel zamierzony zostanie osiągnięty. Ów cel leżący w przyszłości, do którego żeglarz zdąża świadomie, wpływa więc na jego obecne zachowanie się, zdarzenie przyszłe wpływa na zdarzenie wcześniejsze. Nikt też, kto nie zna celu, do którego żeglarz zmierza, nie potrafi przewidzieć, jak się on zachowa przy sterowaniu łódką. Podobnie, zdaniem witalistów, zachowania się rozwijającego się organizmu nie można też przewidzieć, gdy się nie zna normalnego stanu końcowego jego rozwoju. To podobieństwo pomiędzy organicznym procesem rozwojowym a celowym działaniem człowieka, podobieństwo polegające na tym, że tak samo jak zachowania się działającego z pewnym celem człowieka niepodobna przewidzieć bez znajomości celu, do którego przez to działanie człowiek zdąża, tak też przebiegu rozwoju organicznego niepodobna przewidzieć bez znajomości normalnej końcowej postaci zwierzęcia - skłania niektórych witalistów do nazywania procesów organicznych procesami celowymi.