64757

Nowym zjawiskiem znamionującym współczesność jest także coraz większa jawność związków homoseksualnych, a nawet dążenie do ich formalizacji. Niektóre kraje wprowadziły regulacje prawne dające taką możliwość.

Ojciec. Rozdzielenie biologicznej i społecznej funkcji ojca nie jest niczym nowym, obecnie dokonuje się jednak nie tylko jako rezultat adopcji, ale również powtórnych małżeństw rozwiedzionych rodziców oraz sztucznego zapłodnienia. W pierwszym przypadku ojciec biologiczny jest znany i może obowiązkami ojcowskimi dzielić się z drugim mężem matki. W przypadku sztucznych zapłodnień biologiczny ojciec jest anonimowym dawcą nasienia, a funkcję ojcowską pełni bezpłodLny mąż matki lub niekiedy partnerka matki homoseksualnej.

Matka. W obrazie rodziny końca XX wieku blednie postać ojca, a coraz intensywniejszych barw nabiera postać matki. Tendencja do sprowadzania istoty rodziny do relacji matka-dziecko dawała o sobie znać już wcześniej, ale obecnie uległa znacznemu wzmocnieniu. Wyrazem tego jest między innymi społeczna akceptacja „samotnych matek" i pojęcie „rodziny niepełnej", które najczęściej oznacza matkę z dzieckiem lub dziećmi. Tendencja ta znajduje też odbicie w decyzjach sądów oizekających w sprawach rozwodowych.

„W Polsce w 1995 roku w 68,7 procent spraw rozwodowych władzę rodzicielską przyznano wyłącznie matce, w 25,6 procent obojgu rodzicom, wyłącznie zaś ojcu tylko w 3,3 procent (Duch-Krzysztoszek 1998: 31).

We wszystkich krajach europejskich notuje się liczebny wzrost dzieci urodzonych ze związków pozamałżeńskich. Największy odsetek takich dzieci jest w krajach skandynawskich. W Szwecji w latach dziewięćdziesiątych wynosił około 50 procent („Newsweek", styczeń 1997).

Matkami dzieci pozamałżeńskich są najczęściej kobiety usytuowane na samej górze i na samym dole hierarchii społecznej. W pierwszym przypadku są to kobiety o dużych dochodach, na przykład gwiazdy kultury masowej, które dla zaspokojenia pragnienia macierzyństwa ani nie potrzebują, ani nie chcą wiązać się na stałe z jednym mężczyzną. W drugim - są to kobiety bez pracy lub o bardzo niskich zarobkach, dla których zasiłek dla samotnych matek bywa podstawowym źródłem utrzymania. Tak jest na przykład wśród kobiet w amerykańskich miejskich gettach, gdzie tylko jedna rodzina na dziesięć jest rodziną z ojcem, a także wśród bezrobotnych dziewczyn w Wielkiej Brytanii. O tych ostatnich w styczniu 1997 roku pisał „Newsweek": „Kiedy trudno o pracę, młode dziewczyny mogą decydować się na dziecko, ponieważ nic widzą dla siebie niczego innego, czym mogłyby się zająć".

Chociaż matka zajęła centralne miejsce w społecznym procesie reprodukcji, pojęcie matki utraciło nie tylko społeczną, ale i biologiczną jednoznaczność ze względu na pojawienie się „matek zastępczych". Są nimi kobiety, godzące się być w ciąży i urodzić dziecko w zastępstwie innej kobiety, której zapłodniona komórkajajowa zostaje wszczepiona do ich macicy. Która z nich jest w takim przypadku matką biologiczną?

Dzieci. Dawniej dzieci były inwestycją zapewniającą rodzicom na starość środki utrzymania i opiekę. Wraz z powstaniem systemów emerytalnych ta rola dzieci zanikła i rozpoczęło się umacnianie autonomicznej pozyąi dziecka w rodzinie. Wydłużył się okres wolnego od odpowiedzialności dzieciństwa i pojawiła się pozbawiona dorosłych obowiązków kategoria „nastolatków". „Dobro" dziecka stało się nadizędnym celem rodziny, obowiązki zaś rodziców wobec dziecka zaczęły górować nad ich prawami wobec niego.

Dzieci stają się coraz kosztowniejsze i jest ich w rodzinie coraz mniej. Coraz większych nakładów wymaga ich wykształcenie chroniące przed degradacją społeczną i zapewniające konkurencyjność na rynku pracy. Pojawiło się pojęcie „dzieci wysokiej jakości".

Sytuaq'a dzieci w rodzinie podlega coraz ściślejszej kontroli ze strony państwa, czego wyrazem są wspomniane wcześniej sądy opiekuńcze i rzecznicy praw dziecka.

„Jeśli na początku XX wieku ojciec cieszył się niewątpliwie pełnią ojcowskiej i mężowskiej władzy i stanowił szczyt trójkąta, którego podstawą były żona i dzieci, to poczynając od 1970 roku, pozycje te uległy zasadniczej zmianie. Na szczycie trójkąta znalazło się teraz dziecko i jego «dobro», zas jego podstawą stała się «para ro-dzicielska» z jednej strony, a ten tizeci pośrednik, który pojawił się między rodzicami i dziećmi, to znaczy państwo - z drugiej" (Delumeau, Rochc 1995: 387)