65194

służących podnoszeniu poczucia własnej wartości i usprawiedliwianiu samego siebie —

stwierdzeń, które najlepiej można podsumować następująco: „Gdybym musiał zrobić to

wszystko jeszcze raz, to nic z ważnych rzeczy bym nie zmienił" (Johnson, 1971; Nixon, 1990;

Reagan, 1990).

Od czasu do czasu ludzie się uczą i zmieniają. Jak do tęgo dochodzi? Aby się uczyć na

swych błędach, musimy być zdolni do tolerowania dysonansu tak długo, aby krytycznie i bez

emocji zbadać sytuację. Mamy wtedy szansę przełamania cyklu działań, po którym następuje

usprawiedliwianie samego siebie, a z nim — jeszcze intensywniejsze działania.

Załóżmy na

przykład, że Mary zachowała się nieuprzejmie wobec swojego kolegi studenta. Aby to

doświadczenie było dla niej pouczające, musi umieć przeciwstawić się potrzebie poniżenia swej

ofiary. Idealnie byłoby, gdyby potrafiła tolerować dysonans na tyle długo, żeby powiedzieć:

„No dobrze, wybuchnęłam gniewem; zrobiłam rzecz okrutną. Jednak to jeszcze nie świadczy

o tym, że jestem złym człowiekiem. Pozwólcie mi pomyśleć, dlaczego to zrobiłam". Jesteśmy

w pełni świadomi tego, że łatwiej zalecać niż czynić. Wskazówka, jak przezwyciężyć trudności,

zawarta jest w pewnym badaniu nad autoafirmacją, które omówiliśmy wcześniej (Steele, 1988).

Załóżmy, że bezpośrednio po tym, kiedy Mary zachowała się okrutnie i zanim jeszcze poniżyła

swą ofiarę, przypomniała sobie, że niedawno oddała krew dla Czerwonego Krzyża z myślą

0    ofiarach trzęsienia ziemi lub że ostatnio uzyskała bardzo dobry wynik na egzaminie z fizyki.

To autoafirmacją prawdopodobnie spowoduje, że będzie mogła oprzeć się potrzebie

zmniejszenia dysonansu. W konsekwencji Mary może powiedzieć: „To prawda — po prostu

zrobiłam rzecz okrutną. Potrafię jednak także zachować się wspaniale, inteligentnie

1    wielkodusznie".

usprawiedliwianie samego siebie: tendencja do usprawiedliwiania własnych działań w celu podtrzymania swojej samooceny

Rzeczywiście, autoafirmacja może odgrywać rolę bufora poznawczego i chronić przed

uległością wobec pokusy zaangażowania się w okrutne i niemoralne działanie. Pokazano to we