65304

na zmiany stylów, gustów, wzorów są kampanie organizowane przez firmy dyktatorów mody, stylistów karoserii samochodowych producentów piwa czy wytwórnie płytowe. W ogóle moda jest z natury dziedziną, w której wzory i reguły, nieraz bardzo mocno obowiązujące, nie pojawiają się nigdy spontanicznie, lecz jako efekt celowej manipulacji. Inny, bardziej pośredni, jest mechanizm kulturowego wpływu agend administracyjnych czy rządowych. Rzadko podejmują one bezpośrednio reformę kultury. Natomiast często dzieje się to przy okazji innych zadań. Przez budowanie nowych struktur czy instytucji dokonuje się taka zmiana kontekstu działań ludzkich dzięki której naturalną reakcją adaptacyjną staje się zmiana zwyczajów, obyczajów, reguł czy wartości. Na przykład wprowadzenie kapitalistycznego rynku ekonomicznego w- Polsce po roku 1989 powoli wymusza całkowitą zmianę kultury pracy, a budowa demokratycznych instytucji politycznych prow^radzi do przełomu w obszarze kultury politycznej. Lansowanie nowych w^rzorów kulturowych może również stawać się celem kampanii propagandowych podejmowanych w mediach, które starają się dotrzeć bezpośrednio do świadomości ludzi i ukształtować ją w nowy sposób.

Wreszcie wskazać trzeba na ogromnie doniosły sposób kształtowania i modyfikowania kultury, jakim jest działalność wybitnych jednostek: innowatorów', wynalazców', myślicieli, kodyfikatorów moralnych proroków religijnych twórców literackich czy artystycznych. Bez nich nie byłoby kultury. Sam proces, za pośrednictwem którego indywidualne innowacje kulturowe trafiają na „podatny grunt, rozprzestrzeniają się, obiektywizują, utrwalają, jest na tyle skomplikowany, że jego analizę odłożyć musimy do rozdziału osiemnastego.