55235

1 .izosomy zostały odkryte w 1955 przez de Dnve w czasie frakcjonowania komórek zwierzęcych. Okazało się, że są powszechne u Enkaryota. Z najważniejszych cech tych organelli należy wymienić: są wyłącznie eukariotyczne, przy czym trzeba dodać, że u roślin, ze względu na pewne różnice biochemiczne, nazywane sąsferosomami; sąto otoczone pojedynczą błoną biologiczną pęcherzyki o średnicy 0.1-0,5 Fm; enzymy hydrolityczne, które wypełniają lizosomy, znajdują się w stanie latencji, oznacza to. że białkowe biokatalizatory są normalnie nieaktywne, ponieważ najprawdopodobniej związane są z białkami błon lizosomów; powstają jako lizosomy pierwotne z aparatów Golgiego łub rerikułum gładkiego; po połączeniu z fagosomami powstają lizosomy wtórne;

Peryksysomy to mikrociała otoczone błoną, które zawierają różnorodne enzymy. Substancje wypełniające te organella katalizują szereg reakcji metabolicznych. Podczas rozpadu lipidów produkowany jest nadtlenek wodoru (H202) - substancja toksyczna dla komórki.

Peryksysomy zawierają enzymy rozkładające nadtlenek wodoru do produktów nieszkodliwych dla komórki. W komórkach wątroby i nerki peroksysomy mogą pełnić istotną rolę w detoksytacji takich substancji, jak etanol, występujący w napojach alkoholowych. Komórki roślinne zawierają mikrociała dwóch głównych typów. Peroksysomy występujące w komórkach liści pełnią rolę w fotosyntezie. Mikrociała zwane glioksysomami zawierają enzymy służące do przekształcenia tłuszczów zapasowych w nasionach w cukry. Cukry wykorzystywane są przez młode rośliny jako Ąródło energii i materiałów do syntezy innych związków. Komórki zwierzęce nie mają glioksysomów i nie mogą przekształcać kwasów tłuszczowych w cukry.

Mitodiondria odkrył Kólliker w ok. 1888 r. w mięśniach skrzydeł owadów. Organella te posiadają zdolność do samopowielania. Otacza je podwójna błona lipo - proteinowa Występują u wszystkich Eukaryota tlenowych (wyjątkiem są erytrocyty). Odpowiednikami mitochondriuów u Prokayota są mezosomy. W różnych komórkach mitochondria przyjmija kształty: wydłużone (owalne lub cylindryczne) odhigości 3-7 Fm. niekiedy rozgałęzione ; okrągłe (kuliste, ziarniste) o średnicy 0,2-1 Fm . Liczba tych organelli waha się od 20 (w komórkach mało aktywnych metabolicznie) do kilku tysięcy (w komórkach o dużej aktywności metabolicznej, np. w komórkach czapeczki korzeniowej kukurydzy jest ich ok. 2500). Kilkaset jest także we włóknach mięśniowych poprzecznie prążkowanych i komórkach kanalików głównych nerki. Zasadniczo więcej mitochndriów występuje w komórkach zwierzęcych niż roślinnych, a wśród zwierząt u stałocieplnych. Ciekawą cechą mitochondriów jest ich ciągły ruch (obrotowy lub wijący). Związane jest to z pełnioną przez nie funkcją, polegającej na dostarczaniu energii przydatnej biologicznie (takiej, którą organizm może dowolnie przetwarzać) do miejsc zapotrzebowania. Związkiem, który jej dostarcza jest ATP -uniwer salny akumulator i przenośnik energii. Mitohondria otoczone są zawsze błoną lipidowo - proteinową o dużej przepuszczalności. Błona wewnętrzna tworzy tzw. grzebienie mitochondrialne w kształcie : płytkowatym - mówimy wtedy o mitochondriach lamelarnych (grzebieniastych), charakterystycznych dla zwierząt; rurkowatym - mówimy wtedy o mitochondriach mrukowatych, typowych dla roślin. We wnętrzu mitochondrium znajduje się macierz mitochondrialna (tzw. marti.\). Jest to jednorodny roztwór koloidolny, w skład którego wchodzą m. in. enzymy Krebsa. B - oksydacji i wiele ituiyclL W matrix zawieszone są jedna lub kilka kolistych cząsteczek DNA (mitochondrialne DNA). Organellum to jest bardzo podobne do uproszczonej komórki prokariotycznej typu tlenowego. Świadczy o tym : kolista cząsteczka DNA kodująca część tnitochondrialnych białek; występowaiue rybosomów; kształt grzebieni przypomina rozbudowany mezosom; tylko jeden typ polimerazy RNA; mRNA mitochondriabiy jest policistronowy ( zawiera informacje o budowie wielu białek ). takie mRNA mają komórki prokariotyczne. Nasuwa się przy tym ciekawy wniosek : najprawdopodobniej mitochondria są uproszczonymi tlenowymi symbiontami prokariotycznymi

Rybosomy Nie odkryto do tej pory organizmów żywych pozbawionych białek. Budowanie tych skomplikowanych makrocząsteczek jest procesem złożonym, wymaga także bardzo dużej precyzji. W związku z tym każda żywa komórka posiada rybosomy - specjalne organella shiżące do produkcji białek. Rybosomy zostały odkryte w 1953 r. przez Robinsona w komórkach fasoli, a wkrótce potem także w komórkach zwierzęcych. Ze względu na niewielkie rozmiary' można je obserwować jedynie przy użyciu mikroskopu elektronowego i to

2