94378

29 Państwo prawa, koncepcja prawna, ewoluująca od czasów oświecenia. Jej genezą było ograniczenie wszechwładzy suwerennego monarchy, który tworząc prawa był równocześnie ponad nimi. W państwie prawa wzajemne stosunki między poszczególnymi organami władzy państwowej, jak również pomiędzy organami państwa a obywatelami i ich organizacjami są ściśle określone przez stabilne i w praktyce stosowane normy prawne. Koncepcja państwa prawa opiera się na założeniu, iż zadaniem prawa jest ochrona jednostki przed arbitralnym działaniem państwa. Podstawą państwa prawnego jest system norm prawnych. Pod względem formalnym państwo prawa charakteryzuje się hierarchicznie uporządkowanym, spójnym wewnętrznie systemem prawnym. Na szczycie tej hierarchii stoi konstytucja wraz ze zgodnymi z nią ustawami i wszystkie będące poniżej normy prawa nie mogą być z nimi sprzeczne. Ponadto system państwa prawa przestrzega kompetencji organów państwa do tworzenia zapisów prawa, prawo musi być nie tylko hierarchicznie spójne, ale również musi być tworzone przez prawnie wyznaczone do tego organy państwa.

Cały ten system jest nadzorowany i kontrolowany przez specjalne sądownictwo konstytucyjne (w Polsce Trybunał Konstytucyjny). Również działalność administracji państwowej podlega kontroli pod względem legalności decyzji, czuwa nad tym niezawisłe sądownictwo administracyjne.

Poszczególne organy i przedstawiciele państwa nie stoją ponad prawem, muszą działać w ramach istniejących norm prawnych. Z punktu widzenia obywatela bardzo istotny jest system sądownictwa, który kontroluje władzę, przed którym można dochodzić naruszenia przez państwo prawa.

Dla państwa - jego organów i przedstawicieli - przyjęto zasadę, że co nie jest jasno konkretnie nakazane przez normy prawne jest zabronione, natomiast obywatele mogą robić wszystko czego im prawo wyraźnie nie zabrania.