97388

dyspozycji swobodnie stworzonych kolektywów (wspólnot produkcyjnych, zarówno w miastach, jak i na wsi). Rozwinął anarchistyczną krytykę państwa, wzywał do wywołania rewolucji spot., której celem bezpośrednim byłaby jego likwidacja i urzeczywistnienie ideału społeczeństwa bezpaństwowego. Uważał, że rewolucja może być także przygotowana przez tajną organizację spiskową, której zadaniem byłoby doprowadzenie do wybuchu rewolucji. Do realizacji tych celów Bakunin powołał 1864 tajną organizację spiskową: Bractwo Międzynar., a 1868 Międzynar. Alians Demokracji Socjalist., który przyłączył się do I Międzynarodówki. Ostry konflikt personalny z K. Marksem oraz zasadnicze różnice o charakterze teoret.-programowym i organiz. sprawiły, że na kongresie w Hadze (1872) Bakunin i jego zwolennicy zostali usunięci z I Międzynarodówki. Nie uznali jednak tej decyzji i od 1877 zwoływali kongresy własnej międzynarodówki. Od tego czasu ruch anarchistyczny rozwijał się w walce z ruchem socjalist.; zwolenników miałgł. we Włoszech, Hiszpanii, Szwajcarii rom., Francji i Rosji. Na przeł. lat 70. i 80. ukształtował się anarchizm komunistyczny i wkrótce zaczął dominować w mchu anarchistycznym. Głównym teoretykiem był P.A. Kropotkin, poza tym E. Malatesta, S. Faure, J. Grave, E. Reclus. Usiłowali oni połączyć anarchistyczne hasło absolutnej wolności z zasadami gospodarki komunist.: wspólne wytwarzanie i równy podział wytworzonego produktu. Pod względem taktycznym kładli nacisk nie na akcje terrorystyczne, lecz na agitację i propagandę. Kropotkin usystematyzował założenia i cele anarchizmu; anarchizm komunistyczny wyłożony przez niego jest szczytową fazą rozwoju doktryny. Doktryna i ruch anarchizmu stały się punktem wyjścia działalności terrorystycznej w 2 poł. XIX w„ zwł. w 1880 1900, skierowanej przeciw reprezentantom władzy państw, (m.in. zamachy na prez. Francji M. Carnota, ces. Wilhelma I, prez. USA W. McKinleya). Akcja terroru indywidualnego