97391

przeciwko kapitalizmowi i bolszewizmowi. Byt wrogo nastawiony do indywidualizmu, humanitaryzmu i racjonalizmu. Żądając dla siebie całego człowieka i uznając się za system charyzmatyczny, tj. za światopogląd, którego zasady nie poddają się weryfikacji i w które należy wierzyć, faszyzm z nienawiścią traktował zarówno chrześcijaństwo, jak i w szczególności komunizm. Prezentując się jako filozofia, której dane było przezwyciężyć cały dorobek eur. tradycji myślowej, faszyzm we Włoszech woluntarystycznie nawiązywał do poglądów N. Machiavellego, V. Parety, G. Sorela, czerpał z nacjonalistycznych tradycji XIX w., opierał się na ideologii imperializmu wł., stworzonej przez F. Crispiego, szukał powiązań z doktryną G.W.F. Hegla. W Niemczech chętnie powoływał się na teorie J.A. Gobineau i H.S. Chamberiaina, F. Nietzschego, R. Wagnera. W innych faszyst. ruchach wzorem były najczęściej nacjonalistyczne i antydemokr. tradycje rodzime. Pozytywny program faszyzmu rozwinął Mussolini w La dottrina del fascismo (1932).

Ideologia faszyzmu nie stanowiła zwartego systemu światopoglądowego, lecz była eklektycznym połączeniem różnych elementów, m.in. darwinizmu społecznego, etnocentryzmu, elitaryzmu, rasizmu, antysemityzmu. Faszyzm jest ideologią skrajnie nacjonalistyczną. Jej podstawę stanowiła koncepcja misji dziejowej własnego narodu i jego wyższości nad innymi, oraz zasada wroga sprawcy wszelkiego zła społ., którego upatrywał z reguły w liberałach, demokratach, komunistach i Żydach; antysemityzm najwcześniej zrodził się w niem. nazizmie ( norymberskie ustawy, uchwalone 1935 przez III Rzeszę); potem do głosu doszły tendencje antysemickie, które uzewnętrzniły się również w faszyzmie włoskim. Ideologia wroga prowadziła do pochwały wojny, która miała wieńczyć hegemonialne ambicje faszyzmu. Program społeczny faszyzmu przejął wiele haseł socjalist.: zapowiadał likwidację kapitalizmu przez zniesienie podziałów klasowych i wprowadzenie (we Włoszech)