98153

Obowiązuje we wszystkich rodzajach stosunków prawnych, jest bezpośrednio stosowana przez wszystkie organy władzy publicznej, a osoby fizyczne i prawne w sprawach przed organami mogą wprost powoływać się na jej normy.

Przepisy konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że sama konstytucja stanowi inaczej. Stosowanie bezpośrednie konstytucji oznacza, że organy władzy publicznej (sądy, administracja) mogą podejmować decyzje wprost na podstawie norm konstytucji. Nie dotyczy to jednak wszystkich norm, jedynie takich, które są „samo wykonalne", a więc jednoznaczne i precyzyjne, oraz do ich zastosowania nie ma potrzeby odwoływania się do innych przepisów. Za pozbawione cechy „samo wykonalności" uznaje się te regulacje, które z mocy odesłania zawartego w Konstytucji powinny być uzupełnione przez ustawy.

Konstytucja określa zasady ustroju państwa, kompetencje i wzajemne relacje naczelnych organów w państwie oraz podstawowe wolności, prawa i obowiązki obywateli.

Konstytucje są uchwalane przez parlamenty (czasem przez konstytuantę), z reguły w trybie szczególnym, bardziej skomplikowanym niż tryb uchwalania ustaw zwykłych.

Konstytucja jest aktem nadrzędnym w hierarchii źródeł prawa w sensie materialnym i formalnym. W sensie materialnym - ponieważ normuje podstawowe zasady ustroju politycznego i społecznego w państwie, w sensie formalnym - ponieważ jest aktem o najwyższej mocy prawnej.

Naruszenie nadrzędnej pozycji Konstytucji w systemie źródeł prawa oznacza naruszenie zasady hierarchicznej budowy systemu aktów prawotwórczych. Do orzekania zgodności wszelkich aktów prawotwórczych z Konstytucją powoływane są trybunały konstytucyjne.

Ustawa to akt prawodawczy (generalnie abstrakcyjny) uchwalany w Polsce przez Sejm za zgodą Senatu. Ustawy zajmują w hierarchii źródeł prawa miejsce o jeden stopień niższe niż Konstytucja. Wszystkie akty podstawowe powinny być z nimi zgodne.

Przyjmuje się, że istnieje pewien zakres spraw, które mogą być regulowane wyłącznie przez ustawy. Tzw. materia ustawowa obejmuje zazwyczaj:

•    nakładanie obowiązków na jednostki i zbiorowości

•    przyznawanie im praw

•    ograniczanie ich wolności i praw

•    ustrój, właściwości i zasady działania aparatu państwowego oraz samorządu terytorialnego

•    główne zasady systemu gospodarczego i finansowego państwa

•    status funkcjonariuszy państwowych.

Ustawy wraz z Konstytucją tworzą fundament państwa prawa.

Ustawy uchwalane są przy zachowaniu szczególnej procedury. Jest to procedura sekwencyjna (wieloetapowa), precyzyjnie uregulowana przez prawo i jawna. Szczególnym typem są ustawy uchwalane w drodze referendum. Zasadnicze elementy procedury uchwalania ustaw określa Konstytucja. Po Konstytucji i umowach międzynarodowych ratyfikowanych za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ustawa jest aktem o najwyższej mocy prawnej w polskim systemie źródeł prawa.

Podporządkowanie ustaw Konstytucji oznacza, że treść ustaw musi się mieścić w jej granicach. Normy ustawowe mogą być zmieniane i chylone tylko przez inną normę konstytucyjną albo ustawową. W przypadku konfliktu (tj. umowa zawiera inne rozwiązanie prawne niż ustawa) z normą umowy międzynarodowej ratyfikowanej za zgodą Sejmu - pierwszeństwo ma norma umowy (tj. ją należy stosować w konkretnym przypadku). Normy zawarte w ustawach mogę zmieniać i uchylać każdą normę podstawową (np. zawartą w rozporządzeniu). Podporządkowanie ustawy Konstytucji oznacza też wymóg zgodności jej norm z aksjologią i zasadami Konstytucji. Gwarancją jest prawo Trybunału Konstytucyjnego do kontroli tej zgodności.

Wśród ustaw pewną specyfikę mają: ustawa budżetowa, ustawa o ratyfikacji umowy międzynarodowej oraz ustawa o zmianie Konstytucji. Ustawa budżetowa to ustawa, której zasadniczym elementem składowym jest budżet państwa na dany rok.