99049

Akt mowy - użycie wypowiedzenia przez konkretnego użytkownika języka w konkremej sytuacji z określoną intencją mówiącego_

Teoria aktów mowy wg Austina - znana pod nazwą teorii performatywów

a)    stwierdzenia (konstatacje) - wyróżniające się tym, że można je poddać kwalifikacji prawdziwościowej, tzn. powiedzieć, czy są prawdziwe czy fałszywe (np. Świeci słońce, Zakwitły bzy, Tomek ma psa);

b)    akty wykonawcze (sprawcze, performatywne) - nie podlegające kryterium prawdziwości, lecz tworzące pewne fakty w rzeczywistości (np. Sąd uznaje oskarżonego winnym i skazuje go na karę pozbawienia wolności na lat 10.; Otwieram posiedzenie Sejmu, Chrzczę ciebie w imię Ojca i Syna, i Ducha św. itp.) Owe wypowiedzi odgrywają bardzo ważną rolę w działaniach mownych, ponieważ ich udział powoduje zmiany w rzeczywistości. Np. wypowiedzenie wojny twórcy stan wojny między dwoma państwami. Sakramentalna formuła spowiednika rozgrzesza grzesznika. Przyrzeczenie ślubne małżonków twórcy związek małżeński oraz zobowiązuje obu partnerów do przestrzegania wynikających z niego praw i obowiązków. Wszystkie wymienione sytuacje łączy wspólna cecha -owe fakty wynikają od działań językowych a nawet więcej: to właśnie przez mówienie zostają one powołane do życia.

Pojęcie aktu per formatywnego obejmuje nie tylko akty o charakterze prawno-instytucjonalnym, ale także takie działania językowe, jak obietnice, prośby, podziękowania, granilacje i in. One tworzą rzeczywistość i nie przysługuje im warunek prawdziwości.

Formalne, językowe wykładniki wypowiedzi o charakterze per formatywnym:

-    odpowiedni czasownik (tzw. performatywny) występujący w 1 os. lp. (rzadziej w 1 os. Imn. Lub w formie bezosobowej)

-    wskazówka odsyłająca do treści samego aktu mowy, np. niniejszym, tym samym, tymi słowy Konstatacjom może również przysługiwać wartość performatywna, np. zdanie Jutro przyjdę może być pewnych okolicznościach tożsame z groźbą, obietnicą, ostrceżeniem itp.

W każdym akcie mowy można wyróżnić trzy aspekty:

a)    lokucyjny - odnoszący się do samego procesu tworzenia na mocy kodu językowego wyrażenia o treści wynikającej z systemu języka (bez uwzględniania sytuacji, okoliczności powstania wypowiedzi), czyli ciąg fonemów, które niosą znaczenie

b)    illokucyjny - związany jest z treścią naddaną, intencją zamierzoną przez mówiącego (np. pytanie: Czy musisz tak głośno słuchać muzyki? może być intencjonalnie wymówką); jego wartość mierzona jest nie w kategoriach prawdziwości, lecz skuteczności (fortunnośri, szczęśliwości) aktu mowy, czyli realizowalne przez nadawcę określonej intencji

c)    perlokucyjny - związany z ubocznymi, wtórnymi rezultatami aktu komunikacyjnego (np. znieważenie, obraza, gniew, zadowolenie, rozbawienie oraz wszelkie inne stany mentalne i emocjonalne wywołane przez wypowiedź u odbiorcy), czyli działalna, które mają wywołać skutki u odbiorcy