2588001580

komunikatu językowego, jego cech personalnych, jak również jego przekonań, uczuc i emocji. Komplementarna do niej funkcja konatywna, aspekt impresyjny, odnosi się do tych wszystkich mocy języka, które mają charakter bezpośredniej i pośredniej perswazji wywieranej na odbiorcę w celu nakłonienia go do zmiany przekonań, wywołania w nim uczuć i emocji, a także sprowokowania go do pewnych działań. Funkcja poznawcza (referencyjna) wskazuje na kontekst, czyli przedmiot lub stan rzeczy opisywany przez wypowiedź językową, jej semantyka, przekaz informacyjny.

Jakobson wzbogaca model Organonu o trzy dodatkowe elementy: kontakt, kod i komunikat. Zauważa bowiem, że istnieją komunikaty, których jedynym celem jest podtrzymanie kontaktu. Są to przykłady funkcji fatycznej. Tę koncepcję przejmuje Jakobson od Bronisława Malinowskiego, który opisuje społeczną, socjalizującą funkcję języka, którą nazywa wspólnotą fatyczną (phatic communiori). Gdy pytamy kogoś o samopoczucie lub rozmawiamy o pogodzie, nie mamy na celu przekazania informacji, ani ukształtowania postawy naszego rozmówcy, ani też indywidualnej ekspresji, ale kieruje nami chęć nawiązania przyjaznego kontaktu.

Wraz z nakierowaniem na kod pojawia się funkcja metajęzykowa. Występuje on np. wówczas, gdy upewniamy się, czy dobrze rozumiemy rozmówcę, gdy jako temat rozmowy pojawia się sposób jej prowadzenia lub gdy wyjaśniamy znaczenia nieznanych słów. Pojęcie metajęzyka zapożycza Jakobson z ze słownika filozoficznego Alfreda Tarskiego. Metajęzyk to język, który służy do mówienia o języku. Np. słowami metajęzyka są takie terminy jak „rzeczownik”, „czasownik”, „część mowy”. Możliwe są również języki wyższych rzędów.

4. Funkcja poetycka

Funkcją, która przyciąga zainteresowanie Jakobsona w największym stopniu jest funkcja poetycka. Pojawia się ona wówczas, gdy przekazem komunikatu jest sam komunikat, gdy osoba mówiąca skupia się na komunikacie, nastawia nań. Występuję ona w największym stopniu w utworach poetyckich, ale nieobca jest i mowie praktycznej. Jako przykład użycia funkcji poetyckiej mowy obok powiedzenia Cezara „Veni, vidi, vici”, podaje Jakobson przykład sloganu politycznego z kampanii prezydenckiej ówczesnego prezydenta USA, Dwighta Eisenhowera: „7 like Ike”, w którym odnajduje chwyty stosowane przez Johna Keatsa. Poezja przenika się z mową praktyczną, przy czym transfer jest obustronny.

Badacz nie poprzestaje na oderwanych przykładach, ale podaje ogólne, lakoniczne określenie funkcji poetyckiej, które brzmi:

„projekcja zasady ekwiwalencji z osi wyboru na oś kombinacji” (Jakobson, 2007:252)

Aby wyjaśnić ową nieco enigmatyczną formułę należy przywołać de Saussure'owską koncepcję

7