3289580500

Archeologia Polski, t. XIV, z. 1

JANUSZ KRUK

ZAGADNIENIA PODZIAŁU, CHRONOLOGII I GENEZY POPIELNIC

TWARZOWYCH Z WCZESNEJ EPOKI ŻELAZA W POLSCE

Popielnice twarzowe, będące niewątpliwie jednym z ciekawszych zjawisk w polskiej prahistorii, od dawna budziły zainteresowanie w środowisku naukowym. Pierwszy zwrócił na nie uwagę w 1724 roku Ch. F. Reusch artykułem zawierającym między innymi opisy i rysunki dwóch urn twarzowych¹. W ciągu ponad 200 lat, które upłynęły od tej daty, nagromadził się bogaty materiał zabytkowy i powstała pokaźna bibliografia zagadnienia. Analizując zbiór znanych obecnie popielnic twarzowych nietrudno stwierdzić stosunkowo dużą różnorodność ich form i rodzajów zdobień, a także charakteru przedstawień twarzy. Konsekwencją tego są usiłowania zmierzające do ustalenia podstaw podziału tych popielnic na typy. Najnowszą koncepcją w tym zakresie jest schemat typologiczny przedstawiony w 1963 r. przez W. La Baume’a². Publikacja ta została ostatnio krytycznie oceniona w recenzjach J. Kostrzewskiego i L. J. Łuki³. Ustalenia zawarte w tej jak dotąd największej pracy poświęconej urnom twarzowym⁴ są, jak to wykazali jej recenzenci, raczej wątpliwe. Istnieje więc konieczność podjęcia prób zmierzających do wypracowania nowej typologii tych zabytków.

W niniejszym artykule zająłem się problemami podziału, chronologii i genezy tych naczyń. Zdaję sobie w zupełności sprawę, że zreferowane w nim poglądy są dyskusyjne. Dotyczy to w równej mierze schematu typologicznego, jak i ustaleń w zakresie chronologii popielnic twarzowych. Szczególnie kontrowersyjne mogą być wnioski dotyczące bardzo trudnego problemu genezy tych naczyń. Chciałbym podkreślić, że są one jedy-

¹ CH. F. Reusch, De tumulis et urnis sepulcralibus in Prussia, Królewiec H24.

W. La B a u m e, Die pommerellischen Gesichtsurnen, Moguncja 1963; rec.: J. Kostrzewski, [w:J „Archeol. Pol.”, t. 10: 1965, z. 1, s. 379 n.; L. J. Łuka, [w:J „Rocznik Gdański”, t. 24: 1965, s. 238 n.

Kostrzewski, op. cit.; Łuka, op. cit.

Z niektórymi wnioskami W. La Baume'a postaram się polemizować w dalszej części niniejszego artykułu.