3289580565

130 JANUSZ KRUK

technika ta została przeniesiona na obszar Polski szlakiem handlowym wiodącym z centrum kultury halsztackiej i terenów północnoitalskich poprzez Czechy na Dolny Śląsk i do Wielkopolski, skąd dotarła na Pomorze. Inkrustacja podobnie jak ornament figuralny występuje głównie na wczesnych popielnicach twarzowych.

Jak już wspomniano, z pomorskimi urnami twarzowymi łączy się kilka specyficznych elementów posiadających analogie niemal wyłącznie w środowisku etruskim. Chodzi tu o wyobrażenia rąk, zwyczaj stawiania urn twarzowych na specjalnych podstawkach lub w spełniających rolę podstawek misach oraz o wysokich, czapkowatych pokrywach, którymi przykrywano starsze urny twarzowe. Zwyczaj wyposażania popielnic w szereg akcesoriów stroju i uzbrojenia jest według J. Antoniewicza wyrazem chęci przedstawienia zmarłego w jak największym dostojeństwie⁹⁰. Tendencja taka jest również wyraźna w środowisku etruskim, gdzie młodsze kanopy stawiano na zdobionych podstawkach w formie tronów, dodawano im wyobrażenia rąk, a wizerunki są bardzo naturalistyczne. Wysokie stożkowate pokrywy wczesnych popielnic twarzowych, będące imitacją nakryć głowy, mają ścisłe odpowiedniki w pokrywach o kształcie hełmów, w jakie zaopatrywane były kanopy etruskie i urny typu Villa-nova. Wyobrażenia rąk, sceny figuralne, inkrustacja i wysokie pokrywy czapkowate związane są przede wszystkim z wczesnymi urnami twarzowymi. Nie można dla nich przytoczyć ścisłych analogii z obszarów Danii i Niemiec środkowych, natomiast nawiązują do środowiska italskiego. Jest więc jasne, że rozpowszechniły się na obszarze Polski pod wpływem bezpośrednich oddziaływań tych terenów.

Kultura pomorska pozostawała przez cały okres swego rozwoju pod silnym wpływem łużyckim. Wyraziło się to w przejęciu znacznej ilości elementów kultury materialnej. Nawiązania te są szczególnie wyraźne w materiale osadowym obu kultur. Nie będzie więc chyba ryzykowne stwierdzenie, że „oblicze kulturowe” obszaru Pomorza we wczesnej epoce żelaza posiada wyraźną orientację łużycką. Nie mamy zamiaru lekceważyć istniejących tam niewątpliwie wpływów środowiska nordyjskiego. Jednak zakres tych oddziaływań jest wąski. Dotyczą one niemal wyłącznie metalurgii.

Powszechnie uznaje się, że wiele elementów w charakterystyczny sposób związanych z popielnicami twarzowymi, jak inkrustacja, ornament figuralny i inne — zostało przekazanych na Pomorze poprzez terytorium kultury łużyckiej¹⁰⁰. W związku z tym niekonsekwencją jest szukanie drogi przeniesienia nad Bałtyk zwyczaju stosowania popielnic twarzo-

•• Antoniewicz, op. cit., s. 23.

¹⁰⁰ Różne prace związane z tymi zagadnieniami, szczególnie publikacje J. Ko-strzewskiego i L. J. Łuki.