~LWF0008 (3)

18

Nazwa Edda została przeniesiona na Eddę poetycką z Eddy Snorriego Sturluso-na, gdyż sądzono, iż odkryty przez Brynjolfura tekst, wykazujący duże podobieństwo do dzieła Snorriego musi być jego poprzednikiem (stąd nazwa Edda starsza), a za jej autora uznano Saemunda inn frodi (stąd Edda Saemunda). Niezależne od Eddy fragmenty poetyckie o epickim charakterze określa się jako eddica minora⁸.

swoje imiona), Skirnismal („Pieśń o Skirnirze”, Skimir był to sługa i alterego boga Freja, pieśń opisuje jego wyprawę w celu zdobycia dla Freja względów Olbrzymki Gerdr, stąd tytuł występuje także w wersji For Scimirs, „Wyprawa Skirnira”), Harbardsljod (,Pieśń o Harbardzie”, jest to dialog pomiędzy Thorem i Odyncm, ukrytym pod imieniem Harbarda), Hymiskvida („Pieśń o Hymirze”, był to Olbrzym, który posiadał ogromny kocioł do warzenia piwa, który odebrali mu bogowie, pieśń zawiera też wzmiankę o złowieniu Midgardsorma), Lokasenna („Kłótnia z Lokim”, który zarzuca bogom i boginiom wszelkie wszeteczności), Thrymskvida („Pieśń o Thrymie", Olbrzymie, który skradł Thorowi jego młot), Alvismal („Pieśń o Alvisie”, Alvis, czyli „Wszystkowiedzący”, był to Karzeł, który zginął w pojedynku na wiedzę stoczonym z bogiem Thorem), Baldrs Drciumar („Sny Baldra”, inaczej Vegtamskvida, „Pieśń o Wegtamie”, w której Odyn, pod imieniem Wegtama wyprawia się w zaświaty, by od zmarłej wieszczki dowiedzieć się o przeznaczenie syna, którego męczą złowróżbne sny), Rigsthula („Pieśń o Rigu”, czyli o Heimdallu, który pod tym imieniem spłodził protoplastów wszystkich warstw społecznych, ustanawiając ich hierarchię i ład społeczny), Hyndlul-jod („Pieśń o Hyndli”, w której Freja zmusza Olbrzymkę Hyndlę do wygłoszenia genealogii jej kochanka Ottara heimski, do pieśni dołączona jest wtórnie Voluspa en skamma, „Proroctwo wieszczki krótkie”), Svipdagsmal („Pieśń o Svipdagu”, zawierającą Grogaldr, „Czary Gro” i Fjolsvinnmal_% „Pieśń o Fjolsvinnie”) i Grotiasong („Pieśń o młynie Grottim”). Po pieśniach poświęconych bogom następują kolejne, których bohaterami są herosi: Volundarkvida („Pieśń o Wolundzie”, który według pieśni był jednak „księciem Elfów” a nie człowiekiem); Helgakvida Hjordmrdssonar („Pieśń o Hel-gim synu Hjorwarda”), Helgakvida Hundingsbanna in fyrri („Pieśń o Helgim zabójcy Hundinga pierwsza”), Helgakvida Hundingsbanna onnor („Pieśń o Helgim zabójcy Hundinga druga”), Gripis spa („Proroctwo Gripira”), Reginsmal („Pieśń o Reginie”), Fafnisnial („Pieśń o Fafnirze”), Sigrdri-fumal („Pieśń o Sygrdrifie”), Broi af Sygurdarkvidu („Fragment Pieśńi o Sygurdzic”), Gudrunarkvi-da in fyrsta („Pieśń o Gudrun Pierwsza”), Sigurdarkvida en skamma („Pieśń o Sygurdzic krótka”), Helreid Brynhildar („Podróż Brunhildy do Helu”), Drap Nijhmga („Zamordowanie Niflungów”), Gudrunarkvida onnor („Pieśń o Gudrun druga”, zwana też en for na, „dawna”), Gudrunarkvida in thridja („Pieśń o Gudrun trzecia”), Odrunar Gratr („Płacz Oddruny”), Atlakvida („Pieśń o Atlim”), Atlamal en groenlenzko („Grenlandzka Pieśń o Atlim), Gudrunar hvot („Pożegnanie Gudrun”), Hamdismal („Pieśń o Hamdirzc”). Standardowe wydanie tekstu oryginalnego na podstawie najlepszego manuskryptu opracował Gustav Neckel, jego ostatnie wydanie przygotował do druku Hans Kuhn (Die Lieder des Codex Regius nebst verwandten Denkmalern, wyd. G. Neckel, H. Kuhn, Heidelberg 1962). Pierwsze tłumaczenie polskie Joachima Lelewela, dziś już archaiczne (J. Lelewel, Edda czyli księga religii dawnych Skandynawii mieszkańców, Wilno 1807) zastąpił współczesny przekład Apolonii Załuskiej-Strómberg (Edda poetycka, Wrocław 1986, Biblioteka Narodowa nr 214), dla celów naukowych jest ono jednak niekiedy niewystarczające.

⁸ Zebrano je w edycji zatytułowanej właśnie Eddica Minora. Dichtungen eddischer Art aus den Fornaldarsógur and anderen Prosawerken, wyd. A. Hausler, W. Ranisch, Dortmund 1903.

Najpełniejszy wykład mitologii skandynawskiej zawiera Edda Snorriego Sturlusona, inaczej zwana Eddą prozaiczną, (nieprawidłowo zaś Eddą młodszą)• Napisana została przez Snorriego Sturlusona (1179-1241), islandzkiego uczonego, pisarza, autora Heimskringli i - zapewne - Sagi o Egilu. Był on także wybitnym islandzkim mężem stanu, dwukrotnie (1215-1218, 1222-1231) piastował najwyższy na Islandii urząd głosiciela prawa (lógsógumadr). Głęboko zaangażował się w rozdzierające ten kraj w XIII stuleciu konflikty, próbując ratować jego niepodległość, co przypłacił życiem (R. Simek, H. Palsson 1987, 325-327). Snorri opracował swe dzieło jako podręcznik poetyki dla ludzi pragnących uprawiać sztukę skaldów. Niezbędna im była do tego dobra znajomość rodzimej mitologii. Snorri dał jej systematyczny wykład w stanowiącym pierwszą część jego Eddy dialogu Gylfaginning, którego nazwa oznacza „Omamienie Gylfiego”. Gylfi jest u Snorriego królem Szwedów, który w przebraniu i pod przybranym imieniem Gangleriego udał się do Asgardu, gdzie bogowie Har („Wysoki” -przydomek Odyna), Jafnhar („Równiewysoki”) i Thridi („Trzeci”) odpowiadali na jego pytania tyczące świata i bogów. Na koniec okazało się jednak, że Gylfi dał się oszukać sprytnym czarodziejom, a jego rozmowa z nimi odbywała się w szczerym polu. W następującym po Gylfaginning traktacie Skaldskaparmal (,Język sztuki skaldowania”) Snorri przedstawia szczegółowe przykłady użycia mitów w poezji dawnych skaldów, opowiadając przy tej okazji także sporo nieznanych skądinąd wątków. W Hattatal („Wyliczenie rodzajów metrum”) natomiast prezentuje wszystkie istniejące w poezji skaldycznej rodzaje metrum i budowy strof.

Dzieło Snorriego nosi wyraźne piętno jego czasów i jego osobowości. Jest autorskim dziełem mitograficznym, w którym otrzymujemy wierzenia skandy^ nawskie zebrane, usystematyzowane i objaśnione według jego własnej wj^ji, uzgodnione ze sobą, a także w dużym stopniu również z poglądami właściwymi dla trzynastowiecznego chrześcijańskiego intelektualisty, jakim był Snorri. Jest to jednak wizja pióra rzetelnego badacza i miłośnika dawnej religii Skandynawii, którą znał jak nikt już po nim, wykorzystywał przy tym także utracone już dla nas teksty i wątki, o których wiemy często jedynie dzięki niemu. Podkreślić tu trzeba z całą mocą, że Edda Snorriego, stworzony przez chrześcijanina rzetelny i napisany z zamiłowaniem opis pogańskiej mitologii, jest dziełem wyjątkowym w całej średniowiecznej kulturze Europy. Bez Snorriego niewiele zrozumielibyśmy z wierzeń skandynawskich. Dlatego próby podważenia przydatności Eddy Snorriego dla badań nad religią Skandynawów i Germanów (W. Baet-ke 1950) są nieuzasadnione i pamiętając o szczególnych cechach jego dzieła na-