3784500674

Mowa jest potężną władczynią [...] gdyż potrafi rozproszyć lęk i wygnać boleść wywołać radość i zbudzić litość Gorgiasz

WPROWADZENIE

W połowie XX wieku twórca cybernetyki, nauki o sterowaniu masowymi zachowaniami¹, późniejszy laureat Nagrody Nobla w dziedzinie matematyki Norbert Wiener sformułował postulat badania sposobów komunikowania się społeczeństw. Kreśląc ramy dla cybernetyki w programowym fragmencie książki Cybernetyka a społeczeństwo, napisał: „Społeczeństwo można zrozumieć jedynie poprzez studiowanie informacji oraz związanych z nimi sposobów porozumiewania się. Przyszły rozwój informaq'i i sposobów porozumiewania się pomiędzy człowiekiem a mechanizmem, mechanizmem a człowiekiem, pomiędzy maszyną a maszyną - będzie odgrywał coraz większą rolę. Jest to teza niniejszej książki"² i - dodajmy - także prezentowanej książki. Drugie zdanie cytowanego fragmentu pracy Wienera było prognozą - jak by Melchior Wańkowicz powiedział, celnie oddając umysłowość polską - chciejstwem, które się jednak potwierdziło. Współcześnie powracamy do antycznej Hellady, w której umiejętność posługiwania się mową była niezbędnym elementem wychowania, wymaganym od wszystkich mieszkańców owej cywilizacji, na każdym szczeblu hierarchii społecznej. Jak pisał Ksenofont: dobry wódz nie tylko uczył się strategii, ale także przemowy³.

Bezpośrednia attycka demokracja oparta na ekskluzywnym modelu obywatelstwa i oryginalnych rozwiązaniach ustrojowych nigdzie później niepowtórzonych wymagała umiejętności komunikowania. Dlaczego odkrycie Wienera jest tak przełomowe, zasługujące na Nagrodę Nobla, skoro powracamy do antycznej Hellady? Przywołując efeskiego mędrca, nigdy nie wchodzimy do tej samej rzeki życia. Co dla oikumene helleńskiej jest wyjątkowe (demokracja ateńska/polityka), dla współczesnego świata zachodniego jest naturalne i powszechne. I o owej naturalności jest książka. Historia powraca w innym kostiumie, chichocząc z nas, jak pisał klasyk niemiecki w 18 brumaire'a Ludwika Bonaparte, wyraźnie nawiązując do ówczesnego sporu o kostium rzymski Maksymiliana Robespierre'a i Napoleona Bonaparte z czasów panowania gilotyny. Współcześnie nie jest to tylko inny kostium, ale także inny człowiek, prezentujący inne wartości, inaczej się zachowujący. Współczesność definiowana przez modernizm nie jest tematem naszych rozważań, chociaż nie pozostanie bez wpływu, a zainteresowanie skupiamy na klasycznym - antycznym i nowożytnym czasie, kiedy tworzyły się podstawy komunikowania.

9

1

   Wiener nazwę „cybernetyka" wyprowadził od gr. słowa kybernetes, oznaczającego sternika, co wskazuje na władczy charakter cybernetyki.

2

   N. Wiener, Cybernetyka a społeczeństwo, Warszawa 1960, s. 14-15.

3

   Ksenofont, Cyropedia - wychowanie Cyrusa (w:) Wybór pism, Wrocław-Warszawa-Kraków 1966.