5027719634

reformą szkolną, nadsyłając opinie i projekty. Dlatego od samego początku Komisja ujmowała swoje zadania w związku z potrzebami społecznymi.

Komisja Edukaq'i Narodowej wydając bardzo wiele przepisów i zarządzeń dokonywała modernizaqi i unifikacji szkolnictwa; ustalała pierwsze projekty racjonalnie zaplanowanej sieci szkolnej oraz organizowała stały nadzór pedagogiczny. Od samego początku wiele starań Komisji skupiło się na przygotowaniu kadry pedagogicznej, nowych programów i podręczników. Dlatego w 1775 roku powołano też Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych. Komisja też podjęła się gruntownej modernizacji Akademii Krakowskiej i Akademii Wileńskiej¹⁴.

Zasadniczy kierunek reform oświatowych był zbieżny z dążeniami obozu patriotycznego, który zmierzał do przebudowy życia społecznego, do modernizaqi gospodarki, do odrodzenia kultury poprzez powiązanie jej z najnowszymi trendami naukowymi¹⁵. Jednak najgroźniejszym przeciwnikiem były tendencje szkolnictwa zakonnego, przestarzałe programy nauczania i metody wychowawcze, sarmacka ciemnota i fanatyzm. Toteż bez względu na różnice programowe, podjęto walkę

0    przewrót umysłowy, rozwój i odrodzenie nauk, a także rozwój umiejętności praktycznych mających służyć gospodarce. Reorganizacja wyrażała się w organizowaniu pedagogicznego nadzoru, który dzięki nieustannym wizytacjom czuwał nad przebiegiem nauczania, pobudzał do szukania nowych form aktywizacji usuwając błędy i opory.

Działalność Komisji Edukacji Narodowej można podzielić na kilka etapów. W pierwszym okresie (1773-1780) najistotniejszym wydarzeniem było zamknięcie Kodeksu A. Zamoyskiego i budowanie zrębów nowego systemu szkolnictwa

1    dostarczenie mu dostatecznych funduszy. Protokoły Komisji z pierwszych miesięcy urzędowania wykazują trudności z przejęciem funduszy pojezuickich. Dopiero w 1776 roku przy poparciu króla Komisji Edukacji Narodowej przyznano prawo zarządzania funduszem pojezuickim oraz sądowego rozstrzygania spraw spornych. Po uzyskaniu pełnego prawa zarządzania funduszami Komisja Edukacji Narodowej przejmując majątek pojezuicki liczący 32 miliony złotych, zapewniła sobie autonomię. Głównym jej kasjerem został Karol Lelewel.

Komisja Edukacji Narodowej w pierwszych ustawach przyjęła zasadę trójstopniowości, opartej na podziale stanowym społeczeństwa, w której tworzono szkoły parafialne (pierwiastkowe), powiatowe i wojewódzkie. Do najwyższego szczebla zaliczono Szkoły Główne. Szkoły parafialne były organizowane na wsiach i w małych miasteczkach głównie dla rolników i rzemieślników. Szkoły wojewódzkie i powiatowe kształciły głównie młodzież szlachecką. Na obszarze Rzeczypospolitej obejmowały one 6 departamentów: mazowiecki, wielkopolski, małopolski, litewski, białoruski i ruski. Według tabeli ułożonej przez posła Lipińskiego miały 64 szkoły, z czego aż 38 pojezuickich, 19 pijarskich, 6 bazyliańskich i księży komunistów.

¹⁴    B. Suchodolski, op. cit., s. 124.

¹⁵    K. Bartnicka, op. cit._r s. 82 i n.

13