5027719635

W posiadaniu Komisja miała też 3 akademie. Całość budżetu obliczono na kwotę 2 milionów złotych. Program szkół wojewódzkich obejmował naukę religii, etyki, prawa, historii z geografią, język ojczysty i łaciński, retorykę wraz z poetyką oraz wiele nowych przedmiotów jak biologię, fizykę, matematykę, logikę, historię rzemiosł i języki obce, głównie niemiecki i francuski. Zakres nauki został też powiększony z zakresu nauki praktycznej z zakresu higieny, wiedzy o rolnictwie, ogrodnictwie, botaniki, mechaniki i hydrauliki. Program ten był realizowany jeszcze przez 308 nauczycieli zakonnych, z czego aż 256 stanowili eksjezuici. Wizytacja z pierwszego okresu istnienia Komisji wykazała jednakże niski poziom nauczania, brak podręczników do nowych przedmiotów oraz negatywny stosunek nauczycieli zakonnych do nowego systemu edukaq'i.

W celu usprawnienia systemu nauczania 10 lutego 1775 roku powołano Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, którego zadaniem było przygotowanie podręczników dla szkół na stopniu niższym i średnim. Działalność Towarzystwa zmierzała też do tworzenia nowych programów szkolnych, sprawowaniem kontroli nad szkolnictwem oraz pracą ustawodawczą. W skład jej pierwszych członków zaliczono eksjezuitów: sekretarza Grzegorza Piramowicza¹⁶, Józefa Kobylańskiego, Jana Jakukiewicza, Jana Albertrandiego i Grzegorza Kniaziewicza. Znanymi członkami byli też pijarzy: Kazimierz Narbutt oraz Antoni Popławski. Do grona Towarzystwa też zaproszono księdza Szczepana Hołłowczyca oraz Chrystiana Pfleiderera - ówczesnego dyrektora korpusu kadetów. Należy też podkreślić, iż w ciągu siedemnastoletniej kadencji w Towarzystwie pracowało aż 23 wybitnych członków, wśród których najprężniejszą działalnością wykazali się: Hugo Kołłątaj, Onufry Kopczyński, Franciszek Zabłocki oraz wychowanek Kolegium Jezuickiego w Gdańsku, Józef Wybicki. Wśród nich grono Towarzystwa zasilili obcokrajowcy: profesor Szkoły Rycerskiej - Jan Dubois; Szymon L'Huillier - genewski matematyk oraz eksjezuita Stefan Roussel¹⁷. Pierwszym zamierzeniem Towarzystwa było ułożenie programu dla szkól średnich realizujących wychowanie obywatelskie. Nauka języka polskiego miała rozmiłować młodzież w kształtowaniu wartości patriotycznych¹⁸. Jej podbudowę miała stanowić nauka historii Polski oraz nauka etyki, niezależnej od systemów religijnych¹⁹. Jednym z najistotniejszych zamierzeń

¹⁶    Zob. K. Mrozowska, Grzegorz Piramowicz jako sekretarz Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych 1775-1787, „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej" t. 6/1958, ser. A, z. 2.

¹⁷    Zob. J. Lubieniecka, Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, Warszawa 1960; Cz. Majorek, Książki szkolne Komisji Edukacji Narodowej, Wrocław 1975.

¹⁸    K. Bartnicka, op. cit., s. 151 i n.

¹⁹    Jej twórcą był Profesor B. Keckermann z Gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, który już w 1604 roku napisał podręcznik do nauczania etyki wolnej od systemów religijnych. Jego podręczniki były używane we wszystkich uniwersytetach europejskich przez kilka wieków. Zob. M. Brodnicki, Spór o istnienie etyki w dawnym Gdańsku, „Studia Gdańskie" t. IV/2007, s. 52 i n; M. Brodnicki, Nauczanie filozofii w Gdańskim Gimnazjum Akademickim do połowy XVII wieku, Gdańsk 2012, s. 149 i n.

14