plik


ÿþZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECICSKIEGO nr 803 Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia nr 66 (2014) s. 509 523 Rachunkowo[ jako nauka  jej wspóBdziaBanie z dyscyplin finanse Ewa WaliDska* Streszczenie: Cel  Celem artykuBu jest prezentacja rachunkowo[ci jako nauki oraz wskazanie jej miejsca i roli w naukach ekonomicznych, w szczególno[ci jej relacji do dyscypliny  fi nanse . Metodologia badania  W artykule zastosowano metod studiów literaturowych (polskiej i zagranicznej literatury przedmiotu), analiz materiaBów zródBowych oraz metod dedukcji i indukcji. Wynik  W rezultacie przeprowadzonych rozwa|aD w artykule sformuBowano postulat wspóBdziaBania dys- cyplin w naukach ekonomicznych w obszarze metod i narzdzi badawczych, z jednoczesnym zachowaniem to|samo[ci ka|dej z nich. Oryginalno[/warto[  Przedstawione tre[ci wydaj si by warto[ciowe, zwa|ywszy na dynamiczny roz- wój globalnej rzeczywisto[ci gospodarczej, której pomiar staje si coraz bardziej skomplikowany i wymaga uporzdkowania oraz wspóBpracy ró|nych dyscyplin naukowych, czyli podej[cia interdyscyplinarnego. SBowa kluczowe: teoria rachunkowo[ci, system rachunkowo[ci, nauki ekonomiczne Wprowadzenie Dynamiczny rozwój globalnej gospodarki przynosi nowe i coraz bardziej skomplikowa- ne transakcje gospodarcze, których pomiar wymaga niestandardowych, czsto nieznanych dotychczasowej praktyce, rozwizaD. Ich wypracowanie wymaga znajomo[ci tre[ci ekono- micznej transakcji i dopasowania do niej odpowiednich zasad pomiaru  w szczególno[ci metody, narzdzia i sposobu ujcia skutków tego pomiaru w systemie informacyjnym, ja- kim jest system rachunkowo[ci. Celem artykuBu jest przedstawienie rachunkowo[ci jako nauki, która dostarcza wiedzy teoretycznej pozwalajcej na okre[lenie istoty ekonomicznej transakcji i zdarzeD gospo- darczych, wybór zasad ich pomiaru oraz sposobu komunikacji informacji o ich skutkach finansowych szeroko rozumianym u|ytkownikom. Dodatkowo rozwa|ania zamieszczone w niniejszym artykule maj na celu wskazanie miejsca i roli rachunkowo[ci w naukach ekonomicznych, w szczególno[ci w relacji do dyscypliny  finanse . W opracowaniu za- stosowano metod studiów literaturowych, analiz materiaBów zródBowych oraz metod dedukcji i indukcji. * prof. dr hab. Ewa WaliDska, Katedra Rachunkowo[ci, WydziaB Zarzdzania, Uniwersytet Aódzki, ul. Jana Matejki 22/26, 90 237 Aódz, e-mail: walinska@uni.lodz.pl. 510 Ewa WaliDska 1. Istota i zakres systemu rachunkowo[ci Rachunkowo[ jest systemem informacyjnym, systemem szczególnym, gdy| dotyczcym skomplikowanej materii, jak stanowi dziaBalno[ gospodarcza. Jakie stawia sobie cele? Po pierwsze pomiar zdarzeD gospodarczych, po drugie komunikacj informacji do otoczenia (por. rys. 1). Rachunkowo   system informacyjny POMIAR KOMUNIKACJA dziaBalno ci gospodarczej informacji o dziaBalno ci gospodarczej (identyfikacja, klasyfikacja i nadanie warto ci ekonomicznej) Prezentacja Ujawnianie Sytuacja Dokonania finansowa Informacje finansowe Informacje opisowe prezentowane Informacje Warto  i pozostaBe w sprawozdaniach Warto  finansowe rynkowa informacje finansowych historyczna uszczegóBowiaj ce (godziwa) finansowe dane prezentowane dotycz ce w sprawozdaniach dziaBalno ci finansowych podmiotu Bilans, Rachunek wyników, Rachunek przepBywów pieni nych, Zestawienie zmian w kapitale wBasnym Rysunek 1. Rachunkowo[ jako system informacyjny yródBo: opracowanie wBasne. Rachunkowo[ jako system informacyjny nie tylko jest dostarczycielem informacji dla szerokiego grona u|ytkowników (komunikacja), ale przede wszystkim dokonuje pomiaru rzeczywisto[ci gospodarczej (pomiar)1. System rachunkowo[ci mierzy z jednej strony do- 1 W literaturze przedmiotu mo|na znalez szerokie rozumienie pomiaru, tj. Bcznie z komunikowaniem (por. Burzym 2008a: 34). Obszar pomiaru pomiaru Kategorie Rachunkowo[ jako nauka  jej wspóBdziaBanie z dyscyplin finanse 511 konania podmiotu (czyli dynamiczny aspekt dziaBalno[ci gospodarczej), z drugiej jego sy- tuacj finansow (aspekt statyczny dziaBalno[ci gospodarczej). Do pomiaru wykorzystuje ró|ne podstawy wyceny, czyli zarówno warto[ historyczn, warto[ godziw, jak i warto[ rynkow. Skutkiem pomiaru transakcji i zdarzeD gospodarczych s dane finansowe, które w zale|no[ci od tego, jakiego obszaru dziaBalno[ci dotycz, s prezentowane albo w bilan- sie i zestawieniu zmian w kapitale wBasnym (je[li dotycz sytuacji finansowej), albo w ra- chunku wyników i rachunku przepBywów pieni|nych (je[li dotycz dokonaD podmiotu). Odrbn form komunikowania informacji przez system rachunkowo[ci s ujawnienia (ang. disclosures), czyli informacje dodatkowe przybierajce czsto posta not lub raportów zwie- rajcych zarówno dane finansowe, jak i niefinansowe (opisowe) o dziaBalno[ci podmiotu. Przedstawione rozwa|ania na temat rachunkowo[ci jako systemu informacyjnego znala- zBy swoje odzwierciedlenie w praktyce stanowic tre[ regulacji sprawozdawczo[ci finan- sowej  jednego z podsystemów systemu rachunkowo[ci. W wymiarze midzynarodowym s to Midzynarodowe Standardy Sprawozdawczo[ci Finansowej (International Financial Reporting Standards), w wymiarze krajowym s to ustawy, kodeksy lub standardy krajowe2. Regulacje rachunkowo[ci to tylko normatywny wymiar systemu rachunkowo[ci, niezbd- ny dla funkcjonowania rzeczywisto[ci gospodarczej, gwarantujcy bezpieczeDstwo obrotu gospodarczego. Potrzeba regulacji rachunkowo[ci wynika z faktu, i|  (...) rachunkowo[ jako nauka spoBeczna, stosowana w sferze dziaBalno[ci gospodarczej dla jej racjonalizacji poprzez jej opis kwantytatywny, operuje szeregiem poj, norm, zasad i reguB, które w wy- niku jej rozwoju ulegaj naturalnym przeobra|eniom, zauwa|alnym w dBu|szych okresach. Wymogi praktycznego prowadzenia rachunkowo[ci powoduj konieczno[ ustanowienia takiej jej bazy normatywnej, która odwzorowujc spoBeczno-ekonomiczne tre[ci rachunko- wo[ci bdzie sprzyja realizacji celów gospodarczych w skali mikro- i makroekonomicznej oraz w krótkich i dBugich okresach, a tak|e integracji tych celów (Burzym 2008a: 65). Nale|y pamita, i| rachunkowo[ to nie tylko jej regulacje, ale przede wszystkim teoria naukowa pomiaru rzeczywisto[ci gospodarczej. Jak podkre[laBa E. Burzym (2008a: 33),  rachunkowo[ stanowi teori naukow pomiaru ekonomicznego (...), jest ona celowo zo- rientowana na potrzeby zarzdzania i na realizacj celów gospodarczych. Problematyka rachunkowo[ci (w teorii i w praktyce) obejmuje zatem powizane ze sob problemy po- znawcze i decyzyjne. Pierwsze wynikaj z przedmiotu pomiaru, drugie za[  z celów, dla których pomiar ten jest dokonywany . Powstaje zatem pytanie, co jest przedmiotem pomiaru dokonywanego przez rachun- kowo[? E. Burzym (2008a: 34) stwierdza, |e:  (...) rachunkowo[ sBu|y do pomiaru (lub szerzej  do identyfikacji, pomiaru, analizy i komunikowania), a pomiar ten dotyczy, opar- tej na cenach, warto[ci stanów i procesów gospodarczych oraz rezultatów tych procesów . 2 Np. w Polsce jest to Ustawa o rachunkowo[ci i Krajowe Standardy Rachunkowo[ci, w Wielkiej Brytanii  Prawo SpóBek i Brytyjskie Standardy Rachunkowo[ci. 512 Ewa WaliDska Kolejne pytanie dotyczy celu pomiaru dokonywanego przez system rachunkowo[ci. We- dBug E. Burzym (2008a: 34)  rachunkowo[ jako system pomiaru ekonomicznego w pod- miotach gospodarczych jest celowo zorientowana na potrzeby:  zarzdzania, nakierowanego na realizacj celów gospodarczych,  wewntrznego i zewntrznego rozrachunku z tytuBu midzypodmiotowych powizaD, rzeczowych i finansowych,  rozrachunku z tytuBu ekonomicznej i spoBecznej odpowiedzialno[ci podmiotów go- spodarczych . Podsumowaniem przedstawionych rozwa|aD niech bdzie definicja rachunkowo[ci opracowana przez E. Burzym, zgodnie z któr rachunkowo[ to  (...) uniwersalny, elastycz- ny, podmiotowy, zdeterminowany metod bilansow  a zorientowany na potrzeby racjo- nalnego zarzdzania i rozrachunku odpowiedzialno[ci  system informacyjno-kontrolny, którego przedmiotem s skierowane retrospektywnie i prospektywnie identyfikacja, po- miar, analiza zjawisk gospodarczych i komunikowanie o tych zjawiskach oraz wystpuj- cych midzy nimi relacjach, w zakresie caBoksztaBtu warto[ciowo wymiernej dziaBalno[ci gospodarczej podmiotu, tj. realizowanych przez ten podmiot  w powizaniu z otoczeniem  procesów obejmujcych: powstawanie, przepByw i podziaB warto[ci materialnych oraz wynikajce std rozrachunki z innymi podmiotami gospodarczymi (Burzym 2008a: 33). Przedstawiona definicja rachunkowo[ci w sposób niezwykle trafny i peBny oddaje jej sens i istot ekonomiczn. W [wietle tak okre[lonych celów i przedmiotu rachunkowo[ci dysku- syjny staje si znany powszechnie jej podziaB na dwa podsystemy  rachunkowo[ finanso- w i zarzdcz. Jest on zrozumiaBy, je[li rol rachunkowo[ci sprowadzimy jedynie do funk- cji dostarczyciela informacji odpowiednio u|ytkownikom zewntrznym i wewntrznym. Obecnie podziaB taki w du|ej mierze traci racj bytu. Jak stwierdza E. Burzym (2008b: 81):  Informacje retrospektywne dotyczce rzeczywisto[ci gospodarczej tworzone w rachunko- wo[ci finansowej s w coraz szerszym zakresie wykorzystywane dla celów zarzdzania fi- nansowego, jak te| dla bie|cej kontroli wewntrznej. Stanowi one równie| punkt wyj[cia dla podejmowania decyzji operacyjnych i strategicznych. Podobnie informacje prospek- tywne, dotyczce rzeczywisto[ci hipotetycznej (ksztaBtowanej przez zamierzone dziaBania przyszBe), tworzone w rachunkowo[ci zarzdczej oraz ujmowane w rocznych i wieloletnich planach finansowych przedsibiorstwa, staj si w coraz szerszym zakresie przedmiotem zainteresowania zewntrznych u|ytkowników informacji, którzy na tej podstawie podej- muj decyzje dotyczce tego przedsibiorstwa (a zatem wywierajce istotny wpByw na jego polityk gospodarcz) . Z przedstawionych opinii wyraznie wynika, i| rachunkowo[ jest jednym systemem tworzenia informacji, a jej podziaB na finansow i zarzdcz dotyczy tylko komunikowania informacji. Rachunkowo[ jest nauk  posiada wBasn metod poznawcz (jest to metoda bilanso- wa), wypracowaBa  na bazie praktyki  wBasne teorie, koncepcje, zasady pomiaru rzeczywi- sto[ci gospodarczej. Rachunkowo[ posiada wyBczno[ na przedmiot pomiaru, czyli trans- akcje i zdarzenia gospodarcze, jest bowiem jedynym systemem, który kompleksowo mierzy Rachunkowo[ jako nauka  jej wspóBdziaBanie z dyscyplin finanse 513 rzeczywisto[ gospodarcz podmiotu. Nale|y podkre[li, |e jest ona  pierwotnym zródBem informacji finansowych, zarówno informacji retrospektywnych, jak i prospektywnych. 2. System rachunkowo[ci  teoria pomiaru ekonomicznego3 Rachunkowo[ jako teoria pomiaru ekonomicznego ma swój wielowiekowy dorobek, któ- rego korzenie tkwi w koncepcjach teoretycznych nauk spoBecznych. Pewn przeszkod w rozwoju teorii rachunkowo[ci byBy dwa podej[cia do jej relacji z praktyk. Niektórzy teoretycy (Littelton, Zimmerman 1962: 10) twierdz, |e teoria powinna by postrzegana przez pryzmat do[wiadczeD praktycznych rachunkowców, poniewa|  powstaBa na bazie do[wiadczenia (...), jest do[wiadczeniem, które dostarcza logicznych wyja[nieD (...), odzwierciedla praktyk, z której si rodzi . Most (1977: 28) traktuje teori rachunkowo- [ci jako integralny element nauki, obejmujcy usystematyzowany zbiór koncepcji i zasad metodologicznych, niezale|nych od praktyki. E.S. Hendriksen (1982: 28) definiuje teori rachunkowo[ci jako  zbiór szeroko rozumianych zasad, logicznie ze sob powizanych, stworzonych w celu dostarczenia ogólnej podstawy odniesienia, dziki której mo|na oceni praktyk rachunkowo[ci, oraz w celu wytyczenia linii przewodniej dla rozwoju nowych rozwizaD i procedur (...). Celem teorii rachunkowo[ci jest dostarczenie spójnego zbioru zasad, poBczonego w ogólny  szkielet dla rozwoju i oceny rachunkowo[ci w praktyce . Bez wzgldu na sposób podej[cia do teorii rachunkowo[ci istnieje okre[lona, podsta- wowa jej struktura. A.R. Belkaoui (2000: 162 163) wyró|nia w niej nastpujce elementy:  cele sprawozdaD finansowych,  fundamentalne postulaty rachunkowo[ci i koncepcje teoretyczne,  zasady rachunkowo[ci, oparte na postulatach i koncepcjach,  techniki i metody rachunkowo[ci budowane na podstawie zasad rachunkowo[ci. Kluczowym elementem teorii rachunkowo[ci jest cel sprawozdaD finansowych, z któ- rego wywodz si fundamentalne postulaty i koncepcje rachunkowo[ci, na bazie których formuBowane s zasady rachunkowo[ci oraz stosowane w praktyce techniki i metody. Po- stulaty rachunkowo[ci s definiowane jako aksjomaty, odzwierciedlajce ekonomiczne, po- lityczne, socjologiczne i prawne otoczenia rachunkowo[ci. A.R. Belkaoui (2000: 163 166) wyró|nia postulat podmiotu, postulat kontynuacji dziaBania, postulat jednostki pomiaru i postulat periodyzacji4. 3 W niniejszym punkcie wykorzystano tre[ci opublikowane przez Autork w monografii po[wiconej warto[ci bilansowej przedsibiorstwa (WaliDska 2004: 40 50). 4 Postulat podmiotu zakBada, |e ka|da firma jest oddzieln jednostk rachunkowo[ci wyodrbnion od wBa[cicieli i innych podmiotów, rozpoznaje odpowiedzialno[ zarzdu przed wBa[cicielem; postulat jednostki pomiaru zakBada, |e rachunkowo[ jest pomiarem i komunikacj procesu dziaBalno[ci podmiotu, mierzalnym w kategoriach pieni|nych; postulat kontynuacji dziaBalno[ci zakBada, |e podmiot bdzie kontynuowa swoj dziaBalno[ w bli|ej nieokre[lonej przyszBo[ci; postulat periodyzacji stanowi, |e niezbdne jest sztuczne przerwanie kontynuacji dziaBania w celu prezentacji informacji o dokonaniach i sytuacji finansowej podmiotu. 514 Ewa WaliDska Koncepcje teoretyczne definiowane s jako stwierdzenia ogólnie akceptowane, zgodne z celami sprawozdaD finansowych, które odzwierciedlaj charakter podmiotu rachunkowo- [ci dziaBajcego w wolnej gospodarce charakteryzujcej si prywatnymi stosunkami wBa- sno[ci. Podstawowe koncepcje teoretyczne to: teoria wBasno[ci, teoria funduszów (dochodo- wa) oraz teoria podmiotu (por. Belkaoui 2000: 167 169)5. Cele, postulaty i koncepcje teoretyczne stanowi podstawowy szkielet rachunkowo[ci, na podstawie którego formuBowane s zasady rachunkowo[ci i techniki. Z wymienionych elementów struktury teorii rachunkowo[ci jedynie koncepcje teoretyczne nie podlegaj dyskusji. Postulaty i zasady, chocia| powszechnie akceptowane, stanowice o odrbno[ci systemu rachunkowo[ci w stosunku do innych systemów informacyjnych, stanowi przed- miot sporu co do nazwy (zasada, postulat, zaBo|enie czy koncepcja) i priorytetu (pierwotne czy wtórne) (por. Jarugowa i in. 1998: 21; BeresiDska i in. 1997: 12 29; SkowroDski 1985: 265 269). Dodatkowo nie ma równie| zgodno[ci w[ród teoretyków w odniesieniu do celu rachunkowo[ci. Z jednej strony nauka rachunkowo[ci podkre[la u|yteczno[ rachunkowo- [ci w podejmowaniu decyzji, z drugiej strony  sprawdzalno[ i wiarygodno[ rachunkowo- [ci jako systemu kontroli odpowiedzialno[ci, rozumianego szeroko  od odpowiedzialno[ci zarzdu przed wBa[cicielem kapitaBu a| do odpowiedzialno[ci spoBecznej. Jak w ka|dej nauce, równie| w rachunkowo[ci, zidentyfikowano okre[lone paradygma- ty6. Spo[ród trzech dotychczas wyodrbnionych paradygmatów  zarzdczo-powiernicze- go, wyceny i strategiczno-informacyjnego  szczególnie istotny jest paradygmat wyceny. Teorie formuBowane zgodnie z tym paradygmatem uznaj za cel rachunkowo[ci prawidBo- w wycen na potrzeby wBa[cicieli kapitaBu (do tego paradygmatu nale|y zaliczy rów- nie| badania empiryczne w zakresie rynku kapitaBowego). Paradygmat wyceny eksponuje w szczególno[ci funkcj predykcyjn rachunkowo[ci  dostarczanie informacji u|ytecznej dla przyszBych dziaBaD, dlatego te| preferuje si takie metody wyceny, jak warto[ bie|ca, dyskontowanie, warto[ ekonomiczna (dochodowa). Oprócz wymienionych elementów struktury teorii rachunkowo[ci i jej paradygmatów w literaturze wyodrbnia si doktryny bilansowe, które  w zale|no[ci od autora  przy- bieraj ró|ne nazwy. Na przykBad W. Brzezin (1987) okre[la je mianem teorii bilansowych, S. Skrzywan (1969: 231 232) traktuje je jako teorie wyceny, a M. Schweitzer (2000: 169 175) 5 W [wietle teorii wBasno[ci podmiot jest agentem dziaBajcym w imieniu wBa[cicieli, co sprawia, |e w centrum zainteresowania rachunkowo[ci s interesy wBa[cicieli. Podstawowym celem rachunkowo[ci w tej teorii jest zatem okre[lenie i analiza kapitaBu wBa[cicieli. Zmiany w aktywach i zobowizaniach oznaczaj zmiany w kapitale wBa[cicieli, podobnie jak koszty i przychody, które rozwa|ane s jako zmniejszenia lub zwikszenia tego kapitaBu. Teoria podmiotu traktuje podmiot jako wydzielony od kapitaBu wBa[cicieli, a w centrum zainteresowania rachunkowo[ci stawia interes firmy, a nie interes wBa[cicieli kapitaBu. Zgodnie z t teori podmiot jest wBa[cicielem aktywów i odpowiada zarówno za dBugi wobec wBa[cicieli, jak i wobec kredytodawców; posiadaczami kapitaBu s jego wBa[ciciele, ale równie| kredytodawcy, chocia| maj ró|ne prawa do zysku, ryzyka, kontroli i do likwidacji. W teorii dochodowej zakBada si, |e podmiot skBada si z ekonomicznych zasobów, czyli aktywów oraz funduszów determinujcych ich zu|ycie, czyli pasywów (roszczeD do aktywów). Celem rachunkowo[ci nie jest bilans, a sprawozdanie ze zródeB i wykorzystania funduszy. 6 Pojcie  paradygmat rachunkowo[ci oraz jego ewolucja stanowiBy przedmiot szeroko zakrojonych studiów A. Szychty, która spopularyzowaBa t problematyk w polskiej literaturze przedmiotu (Szychta 1996: 187 201). Rachunkowo[ jako nauka  jej wspóBdziaBanie z dyscyplin finanse 515 u|ywa terminu  koncepcje teorii rachunkowo[ci finansowej , wymieniajc  jako podsta- wowe  statyczne, organiczne, dynamiczne i nastawione na ustalenie warto[ci7. Przedmiotem zainteresowania wszystkich teorii bilansowych jest bilans, który jed- nak w zale|no[ci od przyjtej doktryny zyskuje odmienne znaczenie i miejsce w syste- mie rachunkowo[ci8. Przez dBugie lata stanowiB on jedynie zestawienie majtku, speBnia- jc tym samym w rachunkowo[ci tylko rol techniczn. Rola bilansu zmieniBa si dopiero w XIX wieku; wówczas przestaB by postrzegany wyBcznie jako zestawienie majtku, a staB si przedmiotem wyceny. ZnalazBo to odzwierciedlenie w teorii rachunkowo[ci, w której zaczBy powstawa doktryny bilansowe  pocztkowo statyczna, a nastpnie dynamiczna. Teoria statyczna panowaBa przez caBy XIX wiek. Jeszcze na pocztku XX wieku rachunek wyników uznawano za drugorzdny. Wynik mo|na byBo ustali przez porównanie czystego majtku na pocztek i koniec okresu (Kawa 2002: 71)9. Teorie dynamiczne pojawiBy si w pierwszej poBowie XX wieku i spowodowaBy wspóBdziaBanie bilansu i rachunku wyni- ków. Bilans podporzdkowano rachunkowi wyników, a jego rola polegaBa z jednej strony na przejmowaniu wpBywów i wydatków (jeszcze nie kosztów i przychodów), z drugiej  na wprowadzaniu do rachunku wyników przychodów i kosztów, nie pokrytych przez przepBy- wy pieni|ne10. W Polsce teorie rachunkowo[ci, a zatem równie| doktryny bilansowe11, rozwijaBy si odmiennie ni| w krajach o gospodarce rynkowej. W okresie midzywojennym stanowiBy one przedmiot zainteresowaD m.in. W. Byszewskiego i T. Lulka, którzy jako pierwsi odeszli od teorii bilansowych w rozumieniu teorii kont12. 7 Teorie bilansowe daj odpowiedz na pytania, które czsto s zadawane w dzisiejszej praktyce rachunkowo[ci. Które sprawozdanie finansowe jest wa|niejsze  bilans czy rachunek zysków i strat? Czy priorytet maj zasady wyceny aktywów czy te| zasady pomiaru zysku? Jaka jest orientacja rachunkowo[ci  bilansowa czy wynikowa? 8 Bilans pojawiB si w praktyce ju| w XV wieku, a jednocze[nie dominujce stanowisko tak w teorii, jak i w praktyce ksigowo[ci zajBa metoda bilansowa (Wojciechowski 1964: 187). 9 Bilans zajmowaB w rachunkowo[ci pozycj dominujc od samego pocztku, jednak ró|ne byBo jego znaczenie w kolejnych fazach rozwoju teorii i praktyki rachunkowo[ci. M. Kawa (2002: 54) twierdzi, |e  w rachunkowo[ci jednostek gospodarczych majtek zajmuje centraln pozycj, stanowic o[, wokóB której obraca si caBa problema- tyka ewidencji ksigowej i sprawozdawczo[ci finansowej. W rzeczywisto[ci caBa rachunkowo[ jest rozbudowanym rachunkiem majtku, a bilans  jego syntez o najwy|szym stopniu uogólnienia . 10 Punktem zwrotnym w rozwoju doktryn bilansowych byB kryzys lat 30. oraz coraz bardziej aktywny rynek papierów warto[ciowych, gBównie w Stanach Zjednoczonych. Rachunkowo[ przyjBa wówczas wBa[cicielski punkt widzenia, którego konsekwencj byBo poBo|enie akcentu na zysk jako zródBo korzy[ci wBa[ciciela kapitaBu finansujcego dziaBalno[ przedsibiorstwa. Majtek uzyskaB drugoplanowe znaczenie, a jego miar staBy si skapitalizowane zyski (Zwiderska 1989: 25 26). 11 W Polsce pierwsze kompleksowe opracowanie na temat teorii bilansowych wydano w 1989 roku. Jego autork byBa G. Zwiderska (1989), która przedstawiBa klasyfikacj i opis teorii bilansowych. WedBug niej doktryny bilansowe nale| do najistotniejszych koncepcji teorii rachunkowo[ci, które maj zasadnicze znaczenie dla obecnych przemian w praktyce rachunkowo[ci (Zwiderska 1998: 113 117). 12 W. Byszewski propagowaB trójskBadnikowe równanie bilansowe (aktywa, zobowizania, kapitaB wBasny), a swoje wykBady z podstaw rachunkowo[ci rozpoczynaB od bilansu, a nie od teorii kont. Podaj za: (Kawa 2002: 8). 516 Ewa WaliDska Znaczca dyskusja metodologiczna, która zapocztkowaBa rozwój ogólnej teorii rachun- kowo[ci13 w Polsce, miaBa miejsce w latach 50. XX wieku (Brzezin 1998: 89). Do najwy- bitniejszych polskich autorów, którzy zajmowali si ogóln teori rachunkowo[ci, nale| m.in. Z. Kossut14, S. Skrzywan15 i T. Peche16. Reasumujc, rachunkowo[ przez wieki swojego funkcjonowania wypracowaBa wBasn teori, któr nastpnie wdro|yBa do praktyki. Rachunkowo[ sBu|y praktyce, co nie ozna- cza, i| sama w sobie jest tylko praktyk. Wypracowane w systemie rachunkowo[ci koncep- cje, pogldy, teorie znalazBy odzwierciedlenie w regulacjach, w tym w Ramach Koncepcyj- nych sporzdzania sprawozdaD finansowych. 3. Ramy Koncepcyjne sporzdzania sprawozdaD finansowych jako wykBadnia dla praktyki17 Dorobek teorii rachunkowo[ci staB si podstaw opracowania jej ram konceptualnych18, sta- nowicych wykBadni dla praktyki. Pierwszym tego rodzaju opracowaniem byBy ramy kon- ceptualne FASB (ang. Financial Accounting Standards Board)19 w Stanach Zjednoczonych. 13 Ogólna teoria rachunkowo[ci jest jednym z dziaBów teorii rachunkowo[ci, oprócz tego kierunku badawczego wymienia si: histori rachunkowo[ci, organizacj i techniki rachunkowo[ci, analiz zastosowaD szczegóBowych rachunkowo[ci, teori kontroli i rewizji finansowo-ksigowej (zob. Gmytrasiewicz i in. 1978: 24). 14 Z. Kossut (1959: 87) twierdziB, |e celem teorii rachunkowo[ci jest opracowywanie coraz lepszych sposobów ewidencji dziaBalno[ci gospodarczej. Celem praktyki rachunkowo[ci jest coraz lepsze wykorzystanie tych sposobów ewidencji. Zadaniem rachunkowo[ci jest dostarczanie danych do decyzji kierownictwa oraz do ochrony wBasno[ci. 15 S. Skrzywan (1969: 9 15) opracowaB spójny system poj teorii rachunkowo[ci: przedmiotu, zarysu, metod oraz cech rachunkowo[ci. TwierdziB, |e zasady rachunkowo[ci wywodz si z do[wiadczenia i wystpuj w postaci ogólnie przyjtych konwencji i zwyczajów. Niektóre s zmieniane w czasie i przestrzeni. Te, które nie ulegaj zmianom, zyskuj miano prawidBowo[ci, które mog by traktowane jako odpowiednik praw w nauce. WedBug niego przedmiotem rachunkowo[ci s zjawiska gospodarcze wystpujce w jednostkach gospodarczych, jej zakres to: ksigowo[ podwójna, kalkulacja i sprawozdawczo[ finansowa, a metody to: podmiotowa, bilansowa, momentów i okresów oraz wyceny. 16 T. Peche (1991: 36) okre[liB metod bilansow jako wyraz podwójnego  rzeczowego i finansowego  spojrzenia na procesy gospodarcze. Jego model podstawowy stanowiB rozwinicie do piciu kont modelu J.F. Schära, który opracowaB materialistyczny model dwóch rzdów kont  konta stanów i konta kapitaBów. Autor dokonaB podziaBu aktywów na trzy grupy, poBczyB aktywa i zobowizania w jedn pozycj roszczeD oraz rozdzieliB kapitaB wBasny na czysty majtek i wynik (Peche 1991: 104 108). TwierdziB on, |e bilans jest zawsze zestawieniem nierozliczonych przyszBych wyników dziaBalno[ci prowadzonej od chwili, któr obejmuje. Tak wic ka|dy bilans jest zawsze podstaw planowania przyszBych zysków (Peche 1991: 153). 17 W niniejszym punkcie wykorzystano tre[ci opublikowane przez Autork w monografii na temat warto[ci bilansowej przedsibiorstwa (WaliDska 2004: 53 59). 18 Okre[lenie  ramy konceptualne w literaturze przedmiotu przybiera ró|ne nazwy   ramy koncepcyjne ,  zaBo|enia koncepcyjne . Okre[lenie  ramy konceptualne po raz pierwszy zostaBo u|yte przez zespóB pracowników Katedry Rachunkowo[ci Uniwersytetu Aódzkiego w opracowaniu polskojzycznej wersji dokumentu Framework for Preparation and Presentation of Financial Statements (1990) (por. Adamkiewicz, Ignatowski 1990). 19 W USA pocztkiem prac nad ramami konceptualnymi byB Report of the Study Group on the Objectives of Financial Statements, okre[lany tak|e jako raport Trueblooda (1973 rok), w Wielkiej Brytanii The Corporate Report (1975 rok) i Sandiland s Report, w Kanadzie Corporate Reporting: Its Future Evolution (1980 rok) (zob. Agrawal i in. 1989). Rachunkowo[ jako nauka  jej wspóBdziaBanie z dyscyplin finanse 517  Ramy koncepcyjne FASB, uznawane przez wielu przedstawicieli teorii i praktyki ra- chunkowo[ci za konstytucj, zawieraj spójny system celów, fundamentalnych zasad i kon- cepcji, które powinny by uwzgldnione przy opracowywaniu standardów rachunkowo[ci finansowej (Szychta 1997: 204 211). Nale|y podkre[li, |e zostaBy oparte na teorii warun- kowo-normatywnej. Zasadniczy ich cel, czyli  wyposa|enie inwestorów i kredytodawców w informacje przydatne do oceny przyszBego ryzyka i zwrotu zwizanego z zainwestowa- nym kapitaBem (FASB Concepts 1993, podaj za: Szychta 1997: 205) warunkuje tre[ zasad zdefiniowanych w tym opracowaniu. Uwa|a si, |e ramy konceptualne FASB bazuj na teorii dynamicznej E. Schmalenba- cha. Przede wszystkim wskazuj na to definicje podstawowych kategorii, szczególnie ak- tywów (Kawa 2002: 80). W zakresie przyjtej metodologii wykazuj one te| podobieDstwo do normatywnej metodologii teorii rachunkowo[ci wedBug R. Mattessicha, co oznacza ich podporzdkowanie decyzjom inwestycyjnym (Szychta 1996: 222 223). Podobny charakter maj ramy konceptualne IASB (ang. International Accounting Stan- dards Board), bdce przejawem zastosowania idei wBa[ciwej dla  zBotego wieku badaD apriorycznych w rachunkowo[ci (Szychta 1994: 149). Stanowi one podstaw ogólnej teorii rachunkowo[ci, wspóln dla ró|nych modelów rachunkowo[ci oraz ró|nych koncepcji ka- pitaBu (Szychta 1994: 149). Sposób ujcia celu i tre[ci sprawozdaD finansowych przez IASB potwierdza, |e podstaw ram konceptualnych jest dynamiczne ujcie bilansu20. Punktem wyj[cia ram konceptualnych IASB jest okre[lenie celu sprawozdaD finan- sowych, który determinuje zasady ich sporzdzania i prezentacji. Cel sprawozdaD mo|e by osignity tylko wtedy, gdy bd one sporzdzane na podstawie dwóch zasadniczych zaBo|eD: memoriaBowej i kontynuacji dziaBalno[ci. PoBczenie tych zaBo|eD i przyznanie im priorytetu oznacza  po pierwsze  ujcie w sprawozdaniach finansowych wszystkich zdarzeD majcych miejsce w bie|cym okresie, po drugie  prezentacj nie tylko ich krót- koterminowych, ale równie| dBugoterminowych skutków finansowych. W dalszej cz[ci ram konceptualnych IASB zostaBy omówione cechy jako[ciowe spra- wozdaD finansowych, które maj gwarantowa ich u|yteczno[, kryteria uznawania pod- stawowych elementów sprawozdaD finansowych oraz parametry ich wyceny. Definiuj one tak|e podstawowe kategorie finansowe oraz ró|ne koncepcje zachowania kapitaBu. Chocia| ramy konceptualne IASB, ze wzgldu na swój ogólny charakter, nie okre[la- j szczegóBowych zasad pomiaru kategorii finansowych, to jednak prezentuj podstawowe parametry wyceny, bez precyzowania, do których kategorii sprawozdaD finansowych maj zastosowanie. Niezale|nie od ich rodzaju (aktywa, zobowizania, przychody czy koszty), ramy wskazuj mo|liwe kategorie ich wyceny, ujmujc je w czterech modelach wyceny, bazujcych na dwóch parametrach: koszcie i warto[ci. 20 To wBa[nie teoria bilansu dynamicznego traktuje zasoby gospodarcze przedsibiorstwa jako przyszBe korzy[ci ekonomiczne, pozwalajc tym samym okre[li zdolno[ przedsibiorstwa do zapewnienia odpowiedniej efektywno[ci gospodarczej w dBugim okresie (zob. Zwiderska 1998: 113). 518 Ewa WaliDska Wycena w koszcie oznacza zastosowanie do pomiaru albo kosztu historycznego, albo kosztu bie|cego. Wycena w warto[ci oznacza u|ycie do pomiaru albo warto[ci realiza- cji, albo warto[ci bie|cej. Wymienione podstawowe modele wyceny warto[ci (lub ich modyfikacje) funkcjonuj równolegle w rozwizaniach Midzynarodowych Standardów Rachunkowo[ci21. Ramy konceptualne IASB identyfikuj tak|e trzy alternatywne modele kapitaBu i za- chowania kapitaBu  zachowania kapitaBu nominalnego, kapitaBu rzeczowego oraz substan- cji majtkowej, powstrzymujc si jednocze[nie od rekomendowania któregokolwiek z nich. Reasumujc, ramy konceptualne IASB s uniwersalne i mog by zastosowane w wie- lu modelach rachunkowo[ci, w zale|no[ci od potrzeb informacyjnych ich u|ytkowników. Oznacza to równie|, |e wprowadzenie zmiany zasad szczegóBowych (gBównie na fali kry- tyki rachunkowo[ci przez praktyk) nie narusza konstrukcji ram konceptualnych. PrzykBa- dem mo|e by adaptacja warto[ci godziwej do wyceny instrumentów finansowych (MSR 39), która mimo rewolucyjnego charakteru jest zgodna z ramami konceptualnymi  z mode- lem wyceny na bazie warto[ci. 4. Rachunkowo[ a inne dyscypliny nauk ekonomicznych Rachunkowo[ dzi[ postrzegana jest gBównie przez pryzmat praktyki, a odwoBywanie si badaczy rachunkowo[ci do jej regulacji uwa|ane jest za element przekre[lajcy aspekt na- ukowy publikacji z zakresu rachunkowo[ci. Analiza zagadnieD przez pryzmat regulacji nie jest analiz tych regulacji, ale przedmiotu tych regulacji  zagadnieD merytorycznych. Konkretne rozwizanie ujte w regulacjach stanowi efekt wypracowanych teorii systemu rachunkowo[ci  jest spójne z ogóln teori tego systemu. Czym ró|ni si rachunkowo[ od pokrewnych dyscyplin wyodrbnionych w naukach ekonomicznych? Jako jedyna uzyskaBa wymiar normatywny; ani nauki o zarzdzaniu, ani finanse nie s regulowane przez prawo czy standardy [rodowiskowe w zakresie przedmiotu objtego dan dyscyplin. Rachunkowo[, wypracowujc rozwizanie teoretyczne, wdra|ane nastpnie do prak- tyki, musi si wykaza znajomo[ci wszystkich dyscyplin wchodzcych w skBad dziedziny nauk ekonomicznych. Po pierwsze musi rozumie ekonomi  zarówno makro, jak i mikro, nauki o zarzdzaniu i wynikajce z nich reguBy dziaBalno[ci gospodarczej, po trzecie, zna i rozumie finanse  zarówno w ujciu makro, jak i mikro. Wszystkie wymienione dyscy- pliny s ze sob nierozerwalnie zwizane, czerpi ze swojego dorobku, dziki czemu mog si rozwija. Ka|da z nich powinna  zachowujc swoj to|samo[  by interdyscyplinar- na. Wszystkie dyscypliny powinny ze sob wspóBpracowa, szanujc swój dorobek, korzy- 21 Na przykBad zapasy (por. MSR 2) s wyceniane w ni|szej z dwóch warto[ci: kosztu historycznego lub warto[ci realizacji (a dokBadnie ceny sprzeda|y netto). W warunkach hiperinflacji stosuje si wycen wedBug kosztu bie|cego (por. MSR 29); kategoria warto[ci bie|cej pojawia si przy szacowaniu m.in. utraty warto[ci aktywów (por. MSR 36). Rachunkowo[ jako nauka  jej wspóBdziaBanie z dyscyplin finanse 519 stajc wzajemnie ze swoich metod badawczych, jednym sBowem w globalnym otoczeniu wspóBdziaBanie dyscyplin jest nieuniknione. Szczególne zwizki zachodz midzy rachunkowo[ci a zarzdzaniem i finansami. Rozwój nauk o zarzdzaniu i finansów wpBywa na rzeczywisto[ gospodarcz, której od- wzorowanie ma miejsce w systemie rachunkowo[ci. Oznacza to, |e rachunkowo[ zmienia si w zale|no[ci od zmian w naukach o zarzdzaniu i finansach, z drugiej strony obu dys- cyplinom dostarcza niezbdnych informacji dla ich funkcjonowania i rozwoju (por. rys.2). Rzeczywisto  gospodarcza odwzorowana w systemie rachunkowo ci RACHUNKOWO  NAUKI O ZARZ DZANIU FINANSE Rysunek 2. Rachunkowo[ a nauki o zarzdzaniu i finanse yródBo: opracowanie wBasne. Rachunkowo[ zajmuje szczególne miejsce w naukach ekonomicznych, poniewa| nie mo|na jej zaliczy w caBo[ci ani do nauk o zarzdzaniu, ani do finansów. Dzi[ czsto wy- ra|a si pogld, i| rachunkowo[ zarzdcza jest cz[ci dyscypliny nauk o zarzdzaniu, natomiast rachunkowo[ finansowa  dyscypliny  finanse . Takiego podziaBu nie mo|na zaakceptowa z uwagi na fakt, |e rachunkowo[ jest jednym, zintegrowanym i komplemen- tarnym systemem, w którym dokonuje si jednego pomiaru rzeczywisto[ci gospodarczej wedBug tych samych zasad, bez wzgldu na to, czy informacje s komunikowane u|yt- kownikom wewntrznym czy zewntrznym. PodziaB rachunkowo[ci na dwie cz[ci oraz przyporzdkowanie ich dwóm dyscyplinom stoi w sprzeczno[ci do wspóBczesnych trendów w naukach ekonomicznych, zgodnie z którymi d|ymy do integracji w wielu obszarach  potrzeby informacyjne u|ytkowników zewntrznych zrównuj si z potrzebami informa- cyjnymi u|ytkowników wewntrznych, ujcie retrospektywne przeplata si z ujciem pro- spektywnym, a szczególn wag uzyskuje zarzdzanie strategiczne wspóBgrajce z otocze- niem zewntrznym. Tak uksztaBtowana rzeczywisto[ wymaga zintegrowanego systemu rachunkowo[ci, bo tylko taki system jest w stanie speBni oczekiwania wspóBczesnej glo- balnej gospodarki. Wszystkie dyscypliny w ramach dziedziny nauk ekonomicznych tworz BaDcuch, a ka|da z nich jest jego niezbdnym ogniwem, którego sprawne dziaBanie warun- kuje poprawne funkcjonowanie caBo[ci. Ilustracj powy|szych opinii mo|e by wskazanie kluczowych obszarów wspóBdziaBania rachunkowo[ci i finansów (por. rys. 3). 520 Ewa WaliDska RACHUNKOWO  FINANSE " brak wBasnych zasad " techniki wyceny, zasady ustalania (A) ustalania warto ci warto ci bie cej, technika godziwej dyskontowania itp. Pomiar rzeczywisto ci gospodarczej " metoda bilansowa " prognozy danych finansowych, podmiotu (B) uj cie w bilansie  zarz dczym i komunikowa- nie informacji pozycji wycenianych w warto ci poprzez (bie cej, godziwej, rynkowej) sprawozdanie finansowe " prezentacja danych " analizy danych finansowych (C) w sprawozdaniu finansowym Ujawnianie " informacje obja niaj ce " pomiar ryzyka, ustalanie warto ci informacji (D) do sprawozdania przyszBych, zdyskontowanych, itp. finansowego np. do poszczególnych pozycji bilansowych Gdzie: (A) Pomiar rzeczywisto[ci gospodarczej przez rachunkowo[ wymaga dzi[ nie tylko stosowania kosztu historycznego, ale przede wszystkim warto[ci  zarówno rynkowej, jak i godziwej. Zasady ustalania warto[ci godziwej s domen finansów, i to wBa[nie one powinny by wykorzystywane przez rachunkowo[ do pomiaru dokonaD i sytuacji finansowej podmiotu. (B) Rachunkowo[ stosuje metod bilansow pomiaru rzeczywisto[ci gospodarczej, która to metoda  wykorzystana przez finanse do prognozy danych finansowych, ale tak|e do wyceny aktywów niematerialnych  pozwoliBaby na sporzdzenie sprawdzalnego bilansu  zarzdczego podmiotu, w którym przedstawiony byBby majtek netto, czyli korzy[ci dla wBa[ci- cieli kapitaBu wyceniane w warto[ciach godziwych (nie w peBni akceptowanych w rachunkowo[ci). (C) Finanse analizuj dane finansowe generowane przez system rachunkowo[ci i komunikowane w formie sprawozdaD finan- sowych, a zatem rachunkowo[ dostarcza finansom materiaBu zródBowego do badaD, od którego jako[ci zale|y rozwój tej dyscypliny. (D) Rachunkowo[ jest odpowiedzialna za ujawnianie informacji na temat ró|nych aspektów dziaBalno[ci podmiotu. Aby ich jako[ i przydatno[ byBa wy|sza, powinna korzysta z mierników zdefiniowanych w finansach. Rysunek 3. Rachunkowo[ i finanse jako wspóBdziaBajce ze sob dyscypliny nauk ekonomicznych yródBo: opracowanie wBasne. Przedstawione na rysunku 3 obszary wspóBdziaBania finansów i rachunkowo[ci s jedy- nie ilustracj mo|liwych powizaD midzy tymi dyscyplinami. W dzisiejszych czasach s one szczególnie po|dane, poniewa| coraz cz[ciej mamy do czynienia z nowymi rozwi- zaniami w zakresie pomiaru i prezentacji okre[lonych kategorii ekonomicznych, którymi posBuguj si wszystkie nauki ekonomiczne. PrzykBadem mog by instrumenty finansowe. Rachunkowo[ przez dBugie lata nie mierzyBa skutków instrumentów finansowych, zwBaszcza tych, których realizacja miaBa miejsce w dBugim okresie. WynikaBo to przede Rachunkowo[ jako nauka  jej wspóBdziaBanie z dyscyplin finanse 521 wszystkim z problemu pomiaru ich skutków i sposobu ich ujcia w bilansie i rachunku wyników. Wykorzystanie dorobku finansów w zakresie technik pomiaru pozwala dzi[ wy- ceni instrumenty finansowe na ka|dy dzieD bilansowy  czy to w warto[ci godziwej, czy to w zamortyzowanym koszcie (por. (A) na rysunku 3). Rachunkowo[ stosujca metod bilansow dokonuje nie tylko wyceny instrumentów finansowych, ale tak|e musi uj skutek tej wyceny. PojawiB si problem, w jaki sposób zaprezentowa je w rachunku wyników, wiedzc, |e jego koDcowy efekt, czyli wynik fi- nansowy netto, podlega podziaBowi. Przyjto rozwizanie polegajce na tym, i| przychody/ koszty z wyceny instrumentów na dzieD bilansowy  w wielu przypadkach s ujmowane bezpo[rednio w kapitale wBasnym, czyli nie maj wpBywu na bie|cy wynik netto, a zatem równie| na jego podziaB. Takie rozwizanie bardzo skomplikowaBo dane finansowe prezen- towane w sprawozdaniu finansowym. Podjto prób uporzdkowania tej kwestii wprowa- dzajc do rachunkowo[ci i jej regulacji (w 2009 roku do Midzynarodowych Standardów Sprawozdawczo[ci Finansowej) koncepcj wyniku caBo[ciowego, co jednak nie rozwizaBo problemu. W tej koncepcji mamy do czynienia z dwoma miernikami dokonaD podmiotu: tradycyjnym wynikiem finansowym netto oraz wynikiem caBo[ciowym (ang. comprehensi- ve income). Rachunkowo[, dziki metodzie bilansowej, poradziBa sobie z now koncepcj, natomiast odbiorcy danych finansowych maj trudno[ci w zrozumieniu tej kategorii i dlate- go nie potrafi jej zinterpretowa i wBa[ciwie wykorzysta do dalszych badaD i analiz (por. (C) na rysunku 3). Kolejn kwesti zwizan z instrumentami finansowymi, w której wspóBdziaBanie ra- chunkowo[ci i finansów jest bardzo po|dane to ró|ne ryzyka, rozpoznane i mierzone przez finanse, ale ujawniane w sprawozdaniach finansowych generowanych przez rachunkowo[ (por. (A) na rysunku 3). Uwagi koDcowe Przedstawione w artykule rozwa|ania pozwalaj stwierdzi, |e rachunkowo[ jest nauk, poniewa|:  posiada wBasn teori, a wypracowane koncepcje teoretyczne stanowi wykBadni dla praktyki (wypracowaBa  na bazie praktyki  wBasne teorie, koncepcje, zasady pomiaru rzeczywisto[ci gospodarczej podmiotu, jest zatem system pomiaru ekonomicznego);  posiada wBasn metod poznawcz (jest to metoda bilansowa). Rachunkowo[ jest zintegrowanym, uniwersalnym i komplementarnym systemem i dla- tego nie mo|e stanowi cz[ci innej dyscypliny ani nauk o zarzdzaniu, ani finansów, gdy| jako caBo[  jeden system pomiaru i komunikacji informacji o dziaBalno[ci gospodarczej podmiotu  sBu|y tym dyscyplinom i korzysta z ich dorobku (przyporzdkowanie jej pod- systemów do ró|nych dyscyplin  rachunkowo[ci zarzdczej do nauk o zarzdzaniu, a ra- chunkowo[ci finansowej do finansów  nie znajduje uzasadnienia merytorycznego). 522 Ewa WaliDska Nale|y doda, |e rachunkowo[ jest specyficzn dyscyplin nauk ekonomicznych, po- niewa| jako jedyna uzyskaBa normatywny wymiar. Jej regulacje we wspóBczesnym [wiecie nie dotycz szczegóBowych rozwizaD i technik ksigowych, ale  szkieletu koncepcyjnego systemu rachunkowo[ci  pomiaru i komunikowania informacji finansowych ró|nym u|yt- kownikom |ycia gospodarczego. Literatura Adamkiewicz Z., Ignatowski R. (1990), Ramy konceptualne przygotowania i prezentacji sprawozdaD finansowych,  Biuletyn Krajowej Rady Dyplomowanych BiegBych Ksigowych , nr 2. Agrawal S.P., Jensen P.H., Meador A.L., Sellers K. (1989), An International Comparison of Conceptual Frame- works of Accountancy,  The International Journal of Accounting , vol. 24, s. 237 249. Belkaoui A.R. (2000), Accounting Theory, University of Illinois, Chicago. BeresiDska A., Golec M., KarmaDska A. (1997), Koncepcja  true and fair view w praktyce [wiatowej i w Polsce,  Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej , t. 39, SKwP, Warszawa. Brzezin W. (1987), Statyczne teorie bilansowe,  Zeszyty Naukowe WSP w Opolu , seria:  Ekonomia XI, Wy|sza SzkoBa Pedagogiczna, Opole. Brzezin W. (1998), Powstanie i rozwój ogólnej teorii rachunkowo[ci, w: Rachunkowo[ u progu XXI wieku, FRRwP, Warszawa. Burzym E. (2008a), Rola i funkcje rachunkowo[ci w roku 2000,  Zeszyty Teoretyczne Rachunkowo[ci nr 45 (101), SKwP, Warszawa. Burzym E. (2008b), SpoBeczna funkcje rachunkowo[ci,  Zeszyty Teoretyczne Rachunkowo[ci nr 45 (101), SKwP, Warszawa. FASB Concepts (1993), w: Original Pronouncements Accounting Standards as of June 1, FASB. Framework for Preparation and Presentation of Financial Statements (1990), IASC, London. Gmytrasiewicz M. (1977), Teoretyczne podstawy modeli ewidencji ksigowej,  Monografie i Opracowania , SzkoBa GBówna Planowania i Statystyki, Warszawa. Gmytrasiewicz M., Peche T., Zwiderska G. (1978), Teoretyczne podstawy rachunkowo[ci, PWN, Warszawa. Hendriksen E.S. (1982), Accounting Theory, Richard D. Irwin, Homewood. Jarugowa A. i in. (1998), Rachunkowo[ finansowa, Rafib, Aódz. Kawa M. (2002), Ewolucja pojcia majtku jednostek gospodarczych,  Zeszyty Teoretyczne Rachunkowo[ci , t. 11 (67), SKwP, Warszawa 2002. Kossut Z. (1959), Rachunkowo[ jako nauka, PWG, Warszawa. Littelton A.C., Zimmerman V. K. (1962), Accounting Theory. Continuity and Change, Prentice Hall, Englewood Cliffs, N.J. Most K. (1977), Accounting Theory, Grid Publishing, Inc., Colombus, Ohio. Peche T. (1991), Metody bilansowe w rachunkowo[ci a systemy informacyjne w gospodarce narodowej, PWN, Warszawa. Peche T. (1965), Ogólna teoria rachunkowo[ci, PWE, Warszawa. Schweitzer M. (2000), Przydatno[ pagatorycznej teorii rachunkowo[ci finansowej,  Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej , nr 55, SKwP, Warszawa. SkowroDski J. (1985), Zasady dobrej rachunkowo[ci,  Rachunkowo[ , nr 10. Skrzywan S. (1969), Teoretyczne podstawy rachunkowo[ci, PWE, Warszawa. Szychta A. (1994), Konsekwencje  zBotego wieku badaD apriorycznych w rachunkowo[ci,  Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej , nr 28, SKwP, Warszawa. Szychta A. (1996), Teoria rachunkowo[ci Richarda Mattessicha w [wietle podstawowych kierunków rozwoju nauki rachunkowo[ci. Studium metodologiczne, FRRwP, Warszawa. Zwiderska G. (1989), Bilans dynamiczny  teorie i aktualne znaczenie,  Monografie i Opracowania SzkoBa GBówna Planowania i Statystyki, Warszawa. Zwiderska G. (1998), WpByw teorii dynamicznej bilansu na rozwój wspóBczesnej rachunkowo[ci, w: Rachunkowo[ u progu XXI wieku, FRRwP, Warszawa. WaliDska E. (2004), Warto[ bilansowa przedsibiorstwa a alokacja podatku dochodowego, Wydawnictwo Uniwer- sytetu Aódzkiego, Aódz. Wojciechowski E. (1964), Zarys rozwoju rachunkowo[ci w dawnej Polsce, PWE, Warszawa. Rachunkowo[ jako nauka  jej wspóBdziaBanie z dyscyplin finanse 523 ACCOUNTING AS A SCIENCE  ITS RELATIONSHIP TO THE DISCIPLINE OF FINANCE Abstract: Purpose  The purpose of this article is the presentation of accounting as a science and an indica- tion of its place and role in economic sciences, in particular its relationship to the discipline of fi nance. Research methodology  The paper used a method of study of literature (Polish and foreign literature), analy- sis of source materials and the method of deduction and induction. Result  The result of the consideration presenting in the Article is proposition of cooperation between disci- plines in economic science in the field of research methods and tools, while maintaining the identity of each of them. Originality /value  The contents seem to be valuable given the dynamic growth of the global economic reality, the measurement becomes more complicated and requires order and cooperation between different scientific disciplines, or interdisciplinary approach . Keywords: theory of accounting, economic sciences, accounting system Cytowanie WaliDska E. (2014), Rachunkowo[ jako nauka  jej wspóBdziaBanie z dyscyplin finanse, Zeszyty Naukowe Uni- wersytetu SzczeciDskiego nr 803,  Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia nr 66, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu SzczeciDskiego, Szczecin, s. 509 523; www.wneiz.pl/frfu.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Filozofia jako nauka o bycie Arystoteles
socjologia pracy jako nauka
Geologia jako nauka
wykład nr 1 Psychologia jako nauka
probabilistyczna natura wiata czyli chaos jako nauka fizyka kwantowa magia
Filozofia jako nauka o bycie
KARTOGRAFIA JAKO NAUKA I SZTUKA
Pedagogika jako nauka i wychowanie
2 Geologia historyczna jako nauka
Dydaktyka jako nauka podstawowe informacje
Socjologia jako nauka empiryczna ppt
Arystoteles Filozofia jako nauka o bycie
Wykład z socjologii (1) Socjologia jako nauka drK Dzwonkowska Godula

więcej podobnych podstron