plik


ÿþMINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Janusz Bany[ Eksploatowanie zBó| kopalin u|ytecznych 711[02].Z3.07 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji  PaDstwowy Instytut Badawczy Radom 2007  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego Recenzenci: dr in|. Jacek Myszkowski dr in|. Sylwester Rajwa Opracowanie redakcyjne: in|. Janusz Bany[ Konsultacja: mgr in|. Gabriela Poloczek Poradnik stanowi obudow dydaktyczn programu jednostki moduBowej 711[02].Z3.07  Eksploatowanie zBó| kopalin u|ytecznych , zawartego w moduBowym programie nauczania dla zawodu górnik eksploatacji podziemnej. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji  PaDstwowy Instytut Badawczy, Radom 2007  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 1 SPIS TREZCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstpne 5 3. Cele ksztaBcenia 6 4. MateriaB nauczania 7 4.1. Eksploatacja zBó| wgla kamiennego 7 4.1.1. MateriaB nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzajce 25 4.1.3. wiczenia 25 4.1.4. Sprawdzian postpów 27 4.2. Eksploatacja zBó| rud i soli 28 4.2.1. MateriaB nauczania 28 4.2.2. Pytania sprawdzajce 45 4.2.3. wiczenia 45 4.2.4. Sprawdzian postpów 47 5. Sprawdzian osigni 48 6. Literatura 52  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 2 1. WPROWADZENIE Poradnik bdzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu u|ytkowania zBó| kopalin u|ytecznych. W poradniku zamieszczono: wymagania wstpne  wykaz umiejtno[ci, jakie powiniene[ mie ju| uksztaBtowane, aby[ bez problemów mógB korzysta z poradnika, cele ksztaBcenia wykaz umiejtno[ci, jakie uksztaBtujesz podczas pracy z poradnikiem, materiaB nauczania  podstawowe wiadomo[ci teoretyczne niezbdne do opanowania tre[ci jednostki moduBowej, zestawy pytaD przydatne do sprawdzenia, czy ju| opanowaBe[ tre[ci zawarte w rozdziaBach, wiczenia, które pomog Ci zweryfikowa wiadomo[ci teoretyczne oraz uksztaBtowa umiejtno[ci praktyczne, sprawdzian postpów, sprawdzian osigni  przykBadowy zestaw zadaD i pytaD, który pozwoli na sprawdzenie wiedzy nabytej przez Ciebie podczas realizacji programu z zakresu tej jednostki moduBowej, wykaz literatury uzupeBniajcej. W materiale nauczania zostaBy omówione zagadnienia dotyczce metod wybierania zBó|, systemów wybierania zBó| wgla kamiennego, systemów eksploatacji rud i zBó| soli oraz podsadzania wyrobisk. Dodatkowo materiaB nauczania zawiera krótkie omówienie gBównych zagro|eD napotykanych w wyrobisku eksploatacyjnym oraz przedstawia podstawowe zagadnienia z zakresu bezpieczeDstwa i higieny pracy i ochrony po|arowej. Informacje zamieszczone w niniejszym opracowaniu mog zosta rozszerzone w oparciu o literatur dodatkow zgodnie z zaleceniami nauczyciela. Po tre[ci teoretycznej w ka|dym rozdziale materiaBu nauczania, znajduj si pytania sprawdzajce, które pozwol Ci zweryfikowa, w jakim stopniu przyswoiBe[ sobie przedstawion wiedz. Wykonanie wiczeD pozwoli Ci na uzupeBnienie i utrwalenie niektórych aspektów teoretycznej wiedzy z zakresu zBó| kopalin u|ytecznych. Po wykonaniu zaplanowanych wiczeD, sprawdz poziom swojej wiedzy i umiejtno[ci wykonujc Sprawdzian postpów. Odpowiedzi NIE na postawione w Sprawdzianie pytania, bd dla Ciebie wskazówk do ponownego przestudiowania wiedzy teoretycznej zawartej w danym rozdziale materiaBu. Poznanie przez Ciebie caBego zakresu materiaBu na temat u|ytkowania zBó| kopalin u|ytecznych, bdzie stanowiBo dla nauczyciela podstaw przeprowadzenia sprawdzianu poziomu przyswojonych wiadomo[ci i uksztaBtowanych umiejtno[ci. W tym celu nauczyciel mo|e posBu|y si zadaniami testowymi, których przykBad zamieszczono w Sprawdzianie osigni w rozdziale 5. W jego skBad wchodz, oprócz zadaD, karta odpowiedzi i instrukcja obja[niajca sposób reguBy przeprowadzenia sprawdzianu.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 3 711[02].Z3 Eksploatacja zBó| 711[02].Z3.01 Rozpoznawanie i udostpnianie zBó| 711[02].Z3.02 Rozpoznawanie i likwidacja zagro|eD w górnictwie 711[02].Z3.03 Dobieranie [rodków strzaBowych 711[02].Z3.04 711[02].Z3.05 711[02].Z3.06 711[02].Z3.07 Wykonywanie Montowanie Eksploatowanie Dr|enie obudowy urzdzeD zBó| kopalin wyrobisk wyrobisk wentylacyjnych u|ytecznych podziemnych i zabezpieczajcych Schemat ukBadu jednostek moduBowych  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 4 2. WYMAGANIA WSTPNE Przystpujc do realizacji programu jednostki moduBowej powiniene[ umie: - posBugiwa si podstawowymi przyrzdami kre[larskimi, - obsBugiwa komputer, - rozró|nia symbole chemiczne pierwiastków i zwizków, - stosowa jednostki ukBadu SI, - korzysta z ró|nych zródeB informacji.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 5 3. CELE KSZTAACENIA W wyniku realizacji programu jednostki moduBowej powiniene[ umie: - posBu|y si pojciami z eksploatacji i wybierania zBó|, - zdefiniowa pojcie systemu wybierania, - zdefiniowa pojcie eksploatacji, frontu wybierania, - wskaza ró|nice midzy eksploatacj naziemn, podziemn i podwodn, - rozró|ni metody eksploatacji zBó|, - dobra system eksploatacji do zadanych warunków geologicznych, - scharakteryzowa sposoby kierowania stropem, - wskaza czynniki naturalne wpBywajce na wybór systemu wybierania, - wskaza czynniki techniczne wpBywajce na wybór systemu wybierania, - zdefiniowa pojcie eksploatacji do i od granic zBo|a, - scharakteryzowa system wybierania pokBadów wgla kamiennego, - scharakteryzowa sposoby kierowania stropem w [cianach, - scharakteryzowa system wybierania ubierkowo-filarowego, - scharakteryzowa systemy wybierania ubierkowo-zabierkowego, - omówi ogólne zasady wybierania warstwami poziomymi, - scharakteryzowa systemy eksploatacji zBó| rud i soli, - okre[li kryteria doboru odpowiedniego systemu eksploatacji, - scharakteryzowa pojcie filarów ochronnych i oporowych, - scharakteryzowa pojcie podsadzania wyrobisk doszczelniania zrobów, - odczyta dokumentacj techniczno-ruchow wskazanego systemu eksploatacji, - sporzdzi harmonogram czynno[ci w przodku wybierkowym, - sporzdzi wykaz sprztu i materiaBów do prowadzenia eksploatacji, - oceni stan zagro|enia w wyrobisku eksploatacyjnym, - zastosowa przepisy bezpieczeDstwa i higieny pracy i ochrony przeciwpo|arowej w wyrobisku eksploatacyjnym.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 6 4. MATERIAA NAUCZANIA 4.1. Eksploatacja zBó| wgla kamiennego 4.1.1. MateriaB nauczania Pojcia eksploatacji górniczej i wybierania Przez eksploatacj rozumie si pozyskiwanie kopaliny u|ytecznej z caBego zBo|a w jego obszarze górniczym, a przez wybieranie  pozyskiwanie kopaliny u|ytecznej z okre[lonego pokBadu lub jego cz[ci udostpnionej. Metody eksploatacji zBó| - metoda odspajania  stosowana przy eksploatacji kopalin staBych, - metoda Bugowania  polega na rozpuszczaniu mineraBów staBych w wodzie  stosowana w górnictwie solnym, - metoda zgazowania  polega na pozyskiwaniu gazów palnych przez cz[ciowe spalenie wgla, - metoda wytapiania  stapianie i rozpuszczanie w wysokiej temperaturze mineraBów staBych i wydobywanie ich w stanie ciekBym na powierzchni (dotyczy eksploatacji zBó| siarki), - metoda czerpania kopalin ciekBych (górnictwo naftowe, gazu ziemnego, wód mineralnych). Rodzaje eksploatacji: 1. Eksploatacja naziemna (odkrywkowa)  polega na tym, |e zbiera si nadkBad zalegajcy nad zBo|em u|ytecznym przy czym wybiera si go na powierzchni ziemi; najkorzystniejsze warunki dla eksploatacji naziemnej istniej wtedy, gdy zBo|e u|yteczne ma du| grubo[, a nadkBad jest cienki, 2. Eksploatacja podziemna (gBbinowa)  dzieli si na: a) typowo górnicz  polegajc na wydr|eniu odpowiednich wyrobisk korytarzowych, pomieszczeniu w nich odpowiednich maszyn i urzdzeD oraz pracujcych w nich ludzi, b) odwiertow  polegajc na czerpaniu zBo|a pBynnego lub gazowego przy pomocy otworów wierconych z powierzchni. 3. Eksploatacja podmorska (podwodna)  polega na udostpnieniu i eksploatacji zBó| pBynnych lub gazowych przy pomocy otworów, wierconych ze specjalnych platform morskich. System wybierania  jest to sposób wybierania zBo|a gwarantujcy: - mo|liwie najwiksze bezpieczeDstwo, - koncentracj wydobycia i du| wydajno[, - jak najni|sz ilo[ kosztownych robót przygotowawczych, - niskie koszty produkcji, - maksymaln ochron powierzchni, - cigBo[ produkcji, - maBe straty eksploatacyjne.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 7 Front wybierania  jest to suma dBugo[ci czóB przodków eksploatacyjnych (ubierek, zabierek, komór). Od dBugo[ci i wydajno[ci frontu wybierania zale|y wielko[ wydobycia kopalni. Zroby s to przestrzenie poeksploatacyjne, pozostajce po wybranej objto[ci kopaliny u|ytecznej. Ogólne zasady eksploatacji zBó| wgla Zasady ekonomiczne: - kopalnia powinna by rentowna, - powinna by zapewniona maksymalna ochrona powierzchni, - eksploatacja powinna zapewnia niskie straty eksploatacyjne (w zabierkach straty do 25 %, w [cianach do 15 %). Wzgldy bezpieczeDstwa: - unikanie koncentracji ci[nieD i tym samym powstawania zawaBów i tpaD, - zagwarantowanie dobrego przewietrzania przodków eksploatacyjnych, - eksploatacja powinna by prowadzona zgodnie z dokumentacj techniczn i odpowiednio uporzdkowana, - [cisBe przestrzeganie kierunku przesuwania si frontów w poszczególnych pokBadach: do granic lub od granic; front robót górniczych mo|e si przesuwa od granic obszaru górniczego lub do granic (rysunek 1)  kierunek  do granic powinien by stosowany przy zagro|eniach tpaniami, a kierunek  od granic przy zagro|eniach po|arowych, Rys. 1. Kierunki prowadzenia eksploatacji: a) od granicy b) do granicy [2, s. 12] - przestrzeganie zasady, |e pokBady wy|ej le|ce powinny by wybierane przed pokBadami ni|ej le|cymi, - w przypadku wybierania pokBadów blisko siebie le|cych, odlegBo[ frontów w poszczególnych pokBadach powinna by równa co najmniej dwukrotnej odlegBo[ci midzy nimi (wiksza od 30 m), co ilustruje poni|szy rysunek.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 8 Rys. 2. U|ywanie frontów wybierania przy eksploatacji kilku pokBadów naraz [2, s. 12] Klasyfikacja skaB stropowych i spgowych PodziaB skaB stropowych i spgowych na skaBy: - kruche (maBa zwizBo[, Batwo[ kruszenia), - sztywne (du|a wytrzymaBo[, zaBamuj si du|ymi blokami), - plastyczne (uginaj si). Rodzaje stropów: - bezpo[redni  tworz go warstwy skalne zalegajce bezpo[rednio nad pokBadem (przewa|nie s to skaBy kruche i sBabe), - zasadniczy  warstwy skalne zalegajce nad stropem bezpo[rednim, odznaczaj si du| zwizBo[ci, zaBamuj si du|ymi blokami (rysunek 3), - faBszywy  cienka warstwa skaB bardzo sBabych (od 0,1 do 0,8 m) samoczynnie opadajcych przy urabianiu pokBadu wgla. Rys. 3. Strop sztywny zaBamujcy si du|ymi blokami [2, s.14] Klasy stropu: - I  bezpo[rednio nad pokBadem zalegaj skaBy kruche (sBabe) o grubo[ci przekraczajcej 5  krotn grubo[ pokBadu, - II  bezpo[rednio nad pokBadem zalegaj skaBy kruche o mniejszej grubo[ci, - III  bezpo[rednio nad pokBadem wystpuj skaBy sztywne, zwizBe, - IV  bezpo[rednio nad pokBadem wystpuj skaBy plastyczne.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 9 Klasy spgu: - I  spg bezpo[redni stanowi warstwy skaB sBabych, speBzajcych, - II  spg bezpo[redni stanowi skaBy mocne, twarde, - III  spg bezpo[redni stanowi skaBy plastyczne, pczniejce. Sposoby kierowania stropem maj du|y wpByw na powstawanie ci[nieD w górotworze oraz na wystpujce szkody górnicze na powierzchni. PrawidBowy dobór sposobu kierowania stropem zmniejsza te zagro|enia. Stosuje si nastpujce sposoby likwidacji pustek (sposoby kierowania stropem): a) zawaB peBny  stosuje si przy stropach klasy I  nastpuje sam podsadzenie pustek na skutek powikszania si objto[ci skruszonych skaB, b) zawaB cz[ciowy  wystpuje przy stropach klasy II  wymaga on podparcia stropu pasami podsadzkowymi, mo|e by stosowany w pokBadach cienkich i [rednich (do 2 m), Rys. 4. ZawaB cz[ciowy [2, s. 17] c) uginanie si stropu  stosuje si przy stropach klasy IV w cienkich pokBadach, Rys. 5. Strop uginajcy si [2, s. 17] d) podsadzka sucha  peBna lub cz[ciowa  stosuje si przy stropach klasy III lub IV  ze wzgldu na du| [ci[liwo[ stosowana w cienkich pokBadach, e) podsadzka hydrauliczna  stosuje si przy stropach klasy III.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 10 Rys. 6. Podsadzka a-sucha cz[ciowa b-sucha peBna c-hydrauliczna [2, s.18] PodziaB systemów wybierania wgla: a) ze wzgldu na sposób wybierania: - systemy ubierkowe, które dziel si na filarowo-ubierkowe i [cianowe, - systemy zabierkowe, które dziel si na systemy filarowo-zabierkowe i systemy dBugich zabierek, - systemy komorowe  nie stosowane w pokBadach wgla, Rys. 7. Systemy [cianowe a-podBu|ny b-poprzeczny [2, s. 20]  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 11 Rys. 8. Systemy ubierkowo-filarowe: a) podBu|ny, b) poprzeczny [2, s. 20] Rys. 9. Systemy filarowo-zabierkowe: a) podBu|ny, b) poprzeczny [2, s. 20] b) z uwagi na kierunek przesuwania si frontu wzgldem rozcigBo[ci: - systemy podBu|ne  gdy przesuwanie si frontu wybierania jest równolegBe do rozcigBo[ci pokBadu, - systemy poprzeczne  gdy przesuwanie si frontu wybierania usytuowane jest prostopadle do rozcigBo[ci pokBadu, - systemy przektne  front usytuowany jest przektnie do rozcigBo[ci, c) wedBug stosowanego sposobu kierowania stropem: - systemy z zawaBem stropu, - systemy z ochron stropu, - systemy z ugiciem stropu. Czynniki wpBywajce na wybór systemu wybierania: a) czynniki geologiczne: - ksztaBt zBo|a, - grubo[ pokBadu, - nachylenie pokBadu, - rodzaj skaB stropowych i spgowych, - gBboko[ zalegania pokBadów, - zagro|enia naturalne, - wystpowanie warstw wodono[nych. b) czynniki organizacyjno-techniczne: - ochrona powierzchni, - rodzaj i stopieD mechanizacji, - mo|liwo[ci ekonomiczno-techniczne kopalni.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 12 Zcianowe systemy wybierania Zciana to wyrobisko eksploatacyjne majce dwa niezale|ne poBczenia z kopalni. Zalety [cian: - mo|liwo[ peBnej mechanizacji i automatyzacji (du|a wydajno[), - opBywowe przewietrzanie  bezpieczeDstwo i dobre warunki klimatyczne, - du|a koncentracja wydobycia  polegajca na uzyskaniu du|ej ilo[ci wgla z maBej liczby przodków eksploatacyjnych, - maBa ilo[ kosztownych robót przygotowawczych, - czyste wybieranie  maBe straty eksploatacyjne, - ograniczenie zagro|eD po|arowych i tpaD. Wady [cian: - wymagaj regularnego zalegania pokBadów, - powoduj du|e straty w przypadku awarii urzdzeD, Dziki wymienionym wy|ej zaletom, [ciany s praktycznie jedynymi przodkami eksploatacyjnymi (wydobycie z zabierek stanowi 0,02 % ogólnego wydobycia). Parametry [cian: a) dBugo[ [ciany  odlegBo[ midzy chodnikami podpitrowymi w systemie podBu|nym lub midzy dowierzchniami w systemie poprzecznym, stosuje si dBugo[ci [cian od 150 do 300 m (nawet do 400 m), b) wysoko[ [cian  prostopadBa odlegBo[ midzy spgiem (lub spodkiem) pokBadu a stropem (puBapem) pokBadu, wyznaczona przewa|nie grubo[ci pokBadu; stosuje si wysoko[ci [cian od 0,5 do 3,5 m, c) wybieg [ciany  odlegBo[ pomidzy pochylniami dziaBajcymi w systemie podBu|nym lub midzy chodnikami pitrowymi w systemie poprzecznym; stosuje si wybiegi [cian od 500 do 3000 m (w zale|no[ci od warunków). Parametry [ciany podBu|nej pokazano na rysunku na rysunku 10. Rys. 10. System [cianowy podBu|ny z zawaBem; pole wybierania: a) kierunek wybierania od pola, b) kierunek wybierania do pola [2, s. 25] Okresy w prowadzeniu [ciany: a) rozruch [ciany  ograniczona produkcja, du|e zagro|enia, b) normalny bieg [ciany  regularne wydobycie, c) likwidacja [ciany  nastpuje odpowiednie zabezpieczenie rejonu [ciany (przed po|arami i tpaniami).  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 13 Odmiany [cian: a) z uwagi na kierunek eksploatacji wzgldem rozcigBo[ci: - [ciany podBu|ne  kierunek przesuwania [ciany zgodny z kierunkiem rozcigBo[ci pokBadu, - [ciany poprzeczne  front [ciany przesuwa si w poprzek rozcigBo[ci pokBadu (po wzniosie lub upadzie). b) z uwagi na sposób kierowania stropem: - [ciany zawaBowe  likwidacja pustki przez zawaB stropu, - [ciany podsadzkowe  likwidacja pustki poprzez wypeBnianie jej materiaBem podsadzkowym (skaB pBonn lub piaskiem). c) z uwagi na ksztaBt czoBa [ciany: - [ciany z frontem prostoliniowym  stosowanym przy dowolnym nachyleniu pokBadu, - [ciany z frontem ustpliwym (schodowym)  stosowanym przy nachyleniu powy|ej 30°; front ustpliwy pokazano na rysunku 11. Rys. 11. Przodek [cianowy ustpliwy schodowo  spgowy: a) z frontem przektnym, b) z frontem podBu|nym [2, s. 23] Kierunek prowadzenia [cian: a) prowadzenie [ciany od granic pola w kierunku szybów lub wyrobisk udostpniajcych poziomych; system ten umo|liwia lepsze przewietrzanie [ciany, mniejsze zagro|enie po|arowe, lepsze rozpoznanie pokBadu, b) prowadzenie [ciany od szybu do granic pola  sposób ten umo|liwia szybsze uzyskanie frontu [ciany i zmniejszanie tpaD, c) prowadzenie [cian przemiennie (wahadBowo)  jedna [ciana prowadzona jest do granic, a nastpnie od granic; umo|liwia to Batwiejsze przezbrajanie [cian. Systemy [cianowe podBu|ne Warunki stosowania: a) grubo[ pokBadu (wysoko[ [ciany) do 3,5 m (czasem do 4,5 m, a nawet do 6 m), b) rodzaj stropu  strop klasy I, II lub IV (z wymuszaniem zawaBu), c) nachylenia pokBadu od 0 do 90°: - przy nachyleniu powy|ej 45° wysoko[ [ciany do 1,5 m, - przy nachyleniu 35° do 45° - wysoko[ [ciany do 2,5 m, - przy nachyleniu pokBadu powy|ej 30° - czoBo [ciany prostolinijne lub ustpliwe, Roboty przygotowawcze dla systemu [cianowego podBu|nego: a) chodnik podstawowy (pitrowy dolny), b) chodnik pitrowy górny (wentylacyjny), c) pochylnie dziaBowe Bczce te dwa chodniki (s to pochylnie materiaBowo-wentylacyjne).  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 14 Roboty przygotowawcze dla tego systemu pokazano na rysunku 10. Sposoby kierowania stropem  optymalny sposób to zawaB stropu, a w pokBadach cienkich i silnie nachylonych podsadzka sucha. Ochrona chodników przy[cianowych w [cianach zawaBowych: a) stosy drewniane z kamieniem  pokazane na rysunku 12 Rys. 12. Ochrona chodników przy[cianowych za pomoc stosów drewnianych [2, s. 26] b) kolumny betonowe, c) podcigi na skrzy|owaniach [ciany z chodnikami  pokazane na rysunku 13, Rys. 13. Sposób zabezpieczenia chodników przy[cianowych za pomoc podcigów podbudowanych stojakami Valent: 1  stojak Valent 2  podcig 3  podkBady kolejowe drewniane 4  podkBady usztywniajce obudow AP (ze specjalnym wyciciem) [2, s. 27] d) pasy izolujco-podtrzymujce anhydrytowe. Przewietrzanie [cian podBu|nych  tylko wznoszce (wyjtek: prd schodzcy przy nachyleniu 5 do 10° przy prdko[ci prdu schodzcego powy|ej 1 m/s). Zalety [cian podBu|nych: a) mniejsze obci|enie przeno[nika [cianowego, b) dobre przewietrzanie [ciany  prdem wznoszcym stabilnym. c) mo|liwo[ stosowania przy ka|dym nachyleniu pokBadu, d) wiksza dBugo[ [ciany daje wiksz koncentracj wydobycia i obni|a koszty produkcji. Systemy [cianowe poprzeczne Warunki stosowania: a) nachylenia pokBadu  do 20° (wyjtkowo do 30°), b) sposób kierowania stropem  zarówno zawaB jak i podsadzka hydrauliczna, c) kierunek przesuwania si [cian  po wzniosie (wyjtek  po upadzie przy nachyleniu pokBadu do 8° i tylko w [cianie zawaBowej lub z podsadzk such),  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 15 Roboty przygotowawcze: a) chodnik podstawowy (pitrowy dolny), b) chodnik wentylacyjny (pitrowy górny), c) dowierzchnie wentylacyjne  transportowe Bczce te chodniki, System ten pokazano na rysunku 14. Rys. 14. System wybierania poprzeczny z zawaBem. Pole wybierania [2, s. 62] Systemy [cianowe zawaBowe Systemy zawaBowe to: a) systemy z peBnym zawaBem stosowane zarówno w odmianie podBu|nej jak i poprzecznej, b) systemy z cz[ciowym zawaBem  najcz[ciej w odmianie podBu|nej  rzadko stosowany. Warunki stosowania systemów zawaBowych: a) odpowiedni strop  najlepiej klasy I lub klasy II, b) brak warto[ciowych obiektów na powierzchni. Prowadzenie [ciany zawaBowej a) rozruch [ciany zawaBowej  jest to okres trwajcy od kilku do kilkunastu dni, w których wszelkie dziaBania zmierzaj do uzyskania pierwszego peBnego zawaBu na caBej dBugo[ci [ciany. Uzyskiwanie regularnych zawaBów jest podstawowym warunkiem bezpiecznego prowadzenia [cian zawaBowych, zgodnie z wymogami bezpieczeDstwa pierwszy peBny zawaB powinien nastpi na wybiegu [ciany, nie przekraczajcym 30 m. W przypadku trudno[ci z jego uzyskaniem nale|y go wymusza przez roboty strzaBowe, lub wtBaczanie wody pod ci[nieniem do otworów wierconych w stropie. b) normalny bieg [ciany  polega na wykonywaniu podstawowych procesów roboczych, zmierzajcych do uzyskania urobku; procesy te to: - urabianie  przy pomocy MW, póBmechaniczne, mechaniczne (kombajny), - Badowanie  rczne, samoBadowanie, mechaniczne (kombajny), - przekBadka przeno[nika i wykonanie obudowy, - rabunek lub przesuwanie obudowy powodujce zawaB stropu (likwidacja pustki). c) likwidacja [ciany: - wyrabowanie urzdzeD mechanicznych ze [ciany, - zabezpieczenie rejonu [ciany przed powstawaniem po|arów i tpaD.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 16 Systemy [cianowe z podsadzk hydrauliczn Systemy te stosuje si w celu: a) konieczno[ci ochrony powierzchni, b) ograniczenia po|arów, c) mo|liwo[ci wybierania pokBadów na warstwy, d) Batwiejszego kierowania stropami na sztywnymi. Zciany podsadzkowe stosuje si przewa|nie jako poprzeczne dla lepszego spBywu wód podsadzkowych i unikania  zer podsadzkowych. Prowadzenie [ciany podsadzkowej: a) rozruch [ciany podsadzkowej  polega na podparciu stropu pasem podsadzki szeroko[ci 15÷25 m i na ustaleniu wielko[ci tzw. kroku podsadzki. Krok podsadzki to szeroko[ pasa podsadzki hydraulicznej, wykonywanego za jednym razem. W praktyce szeroko[ pasa podsadzki wynosi od 2 do 10 m i zale|y od wysoko[ci [ciany (krok maleje wraz ze wzrostem wysoko[ci), nachylenia pokBadu (krok ro[nie ze wzrostem nachylenia), od warunków stropowych (przy stropach sBabych krok podsadzki maleje), [ci[liwo[ci materiaBu podsadzkowego (im wiksza [ci[liwo[ tym mniejszy krok). b) normalny bieg [ciany  polega na wykonywaniu procesów roboczych w [cianie, do których nale|y: - urabianie calizny  mo|e by rczne, póBmechaniczne, pryz pomocy MW i mechaniczne, - Badowanie urobku  rczne, samoBadowanie, mechaniczne, - przesuwanie obudowy i likwidacja pustki przez jej podsadzenie, c) likwidacja [ciany  obowizuj te same rygory jak w [cianie zawaBowej. Na poni|szym rysunku pokazano system [cianowy poprzeczny z podsadzk hydrauliczn. Rys. 15. Systemy [cianowy z podsadzk hydrauliczn - poprzeczny [2, s. 70] Systemy wybierania w trudnych warunkach geologiczno-górniczych 1. Ubierkowo-filarowy: a) zastosowanie  wybieranie resztek pokBadów, w pokBadach silnie zaburzonych tektonicznie lub partii przyuskokowych, b) roboty przygotowawcze: - chodniki: podstawowy i wentylacyjny, - pochylnia polowa i chodniki wybierkowe (dla systemu podBu|nego), - dowierzchnie, rozcinajce pole na filary (dla sytemu poprzecznego).  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 17 System ten pokazano na rysunku poni|ej. Rys. 16. Systemy wybierania ubierkowo  filarowe a-podBu|ny b- poprzeczny [2, s. 78] 2. Ubierkowo-zabierkowy  janowicki: a) zastosowanie  nachylenie pokBadu 30÷45°, b) roboty przygotowawcze  jak dla systemu [cianowego poprzecznego z podsadzk hydrauliczn, c) sposób wybierania  z przecinki [cianowej zakBada si kilka zabierek, które wybiera si przy pomocy materiaBów wybuchowych i likwiduje pustk podsadzk hydrauliczn. Stosowana jest obudowa drewniana. 3. Ubierkowo  zabierkowy - miechowicki a) zastosowanie  nachylenie pokBadu 45÷90°, b) roboty przygotowawcze  podobnie jak w systemie [cianowym poprzecznym  zamiast dowierzchni stosuje si szybiki: 2 szybiki skrzydBowe i szybik [rodkowy (zsypny); midzy szybikami skrzydBowymi zakBada si 2 zabierki, c) wybieranie przy pomocy materiaBów wybuchowych; likwidacja pustki nastpuje podsadzk hydrauliczn. Stosowana jest obudowa drewniana. Rys. 17. Obudowa zabierki w systemie miechowickim [2, s. 82] Wybieranie pokBadów grubych na warstwy 1. Kryteria podziaBu pokBadu grubego na warstwy: a) wedBug wyraznych pBaszczyzn uBawicenia (dotyczy pokBadów sBabo i [rednio nachylonych), b) na warstwy poziome  poprzecznie do uBawicenia (dotyczy pokBadów silnie nachylonych i stromych). 2. Sposoby wybierania warstw: a) wybieranie z podsadzk hydrauliczn (warstwy z doBu do góry), b) wybieranie z zawaBem stropu  kolejno[ wybierania warstw z góry w dóB.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 18 Systemy [cianowe: 1. Wybieranie ka|dej warstwy oddzielnie, przewa|nie systemem [cianowym poprzecznym: a) roboty przygotowawcze  jak dla systemu [cianowego poprzecznego, b) roboty przygotowawcze dla nastpnych warstw  odpowiednio przesunite w pBaszczyznie pionowej od 10÷20 m, c) ka|da nastpna warstwa wybierana po rekonsolidacji spodku (piasku). d) przeciwwskazania  wybieranie pokBadów skBonnych do samozapalenia. 2. Równoczesne wybieranie warstw  system [cianowy blokowy: a) zastosowanie  przy du|ej skBonno[ci pokBadu do po|aru, b) roboty przygotowawcze  wspólne dla wszystkich warstw (oprócz przecinek [cianowych); dBugo[ [cian 60÷100 m, wybieg 300÷500 m. Systemy [cianowe warstwowe z zawaBem stropu 1. Zastosowanie: pokBady tpice, kruchy strop, brak obiektów na powierzchni, 2. Zalety: mo|liwo[ stosowania peBnej mechanizacji, ni|sze koszty, 3. Roboty przygotowawcze  jak w systemie [cianowym podBu|nym, 4. Sposoby wybierania warstw: a) wybieranie ka|dej warstwy oddzielnie  po odpowiedniej rekonsolidacji stropu (puBapu)  rekonsolidacja przez odpowiedni czas lub przez sklejanie zawaBu, b) równoczesne wybieranie warstw (system [cianowy blokowy) - z warstwami póBek wglowych midzy warstwami (obecnie nie stosowana), - z zastosowaniem sztucznego stropu (przewa|nie siatka stalowa). Na rysunku 18 pokazano blokowy system [cianowy z podsadzk hydrauliczn, a na rysunku 19  system [cianowy blokowy z zawaBem stropu.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 19 Rys. 18. Blokowy system wybierania [cianami z podsadzk hydrauliczn czterema warstwami jednocze[nie (I, II, III, IV) na caB grubo[ pokBadu: 1  chodnik wentylacyjno-odstawczy, 2  upadowa odstawcza, 3  dukle wentylacyjne, 4  dowierzchnie wentylacyjne, 5  chodnik podstawowy, 6  przecinki [cianowe [2, s. 91] Rys. 19. Wybieranie grubego pokBadu na 3 warstwy systemem [cianowym podBu|nym z zawaBem stropu [2,s. 93] Wybieranie pokBadów warstwami poziomymi (pBytami): 1. Zastosowanie: a) wybieranie pokBadów grubych, o zmiennej grubo[ci i zmiennym nachyleniu, b) wybieranie pokBadów silnie nachylonych i stromych (systemy stosowane w pokBadzie 510  KWK Kazimierz Juliusz i Porbka).  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 20 2. Roboty przygotowawcze  prowadzi si cz[ciowo w kamieniu dla Batwiejszego ich utrzymania i cz[ciowo w wglu. GBówne przekopy kierunkowy i wentylacyjny dr|y si w kamieniu pod spgiem lub pod stropem pokBadu w odlegBo[ci 15 do 20 m. Z chodników tych przebija si do pokBadu przecznice polowe, w odlegBo[ci 150 do 200 m. Reszta potrzebnych wyrobisk przygotowawczych, prowadzonych przewa|nie w wglu, pokazana jest na rysunku 20. Rys. 20. Wybieranie grubego pokBadu warstwami poziomymi systemem [cianowym z podsadzk hydrauliczn [2, s. 96] 3. Procesy robocze w [cianach: a) urabianie  przy pomocy materiaBów wybuchowych, b) Badowanie  cz[ciowo rczne, cz[ciowo samoBadowanie, c) obudowa  w chodnikach stosowana obudowa AP, w [cianach obudowa drewniana, d) stosowany system  poszczególne warstwy (pByty) mog by wybierane systemem [ciennym lub zabierkowym. Dla wybierania warstwami poziomymi brak jest do[ czsto alternatywnych sposobów wybierania pokBadów w podobnych warunkach geologiczno-górniczych, wad tego systemu jest du|a ilo[ robót przygotowawczych i wysokie koszty wydobycia.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 21 Podsadzanie wyrobisk Cele podsadzania: a) ochrona powierzchni  zmniejszanie szkód górniczych, b) mo|liwo[ lokowania skaBy pBonnej w pustkach eksploatacyjnych, c) mo|liwo[ lokowania odpadów przemysBowych np. pyBów dymnicowych, d) mo|liwo[ wybierania pokBadów grubych na warstwy (podsadzka hydrauliczna), e) ograniczenie po|arów endogenicznych (samozapalenie wgla). Rodzaje podsadzki: a) podsadzka sucha  peBna lub cz[ciowa, b) podsadzka hydrauliczna. Podsadzka sucha: 1. Warunki stosowania najkorzystniejsze (optymalne): a) pokBady cienkie lub [rednie o du|ym nachyleniu, b) stropy klasy IV (uginajce si), klasy II, klasy I. 2. Rodzaje podsadzki suchej: a) podsadzka cz[ciowa  wykonywana przewa|nie rcznie w formie pasów podsadzkowych, b) podsadzka peBna  przewa|nie mechaniczna  w pokBadach sBabo nachylonych, wykonywana przy pomocy podsadzarek powietrznych, w pokBadach silnie nachylonych przez samopodsadzanie (nachylenie pokBadu powy|ej 25°). Podsadzka hydrauliczna: 1. Zastosowanie i zalety: a) konieczno[ peBnej ochrony powierzchni, b) ograniczenie po|arów, c) Batwiejsze kierowanie stropami sztywnymi, d) mo|liwo[ wybierania pokBadów na warstwy, 2. Wady  wysokie koszty, zale|no[ produkcji od dostawy piasku, zawilgocenie kopalni. 3. MateriaBy podsadzkowe  piasek, skaBy pBonne, odpady przemysBowe (gruboziarnisty piasek najmniej [ci[liwy). 4. Mieszanina podsadzkowa  stosunek piasku do wody od 1:1 do 1:4  wytwarzana przez spBukiwanie piasku wod i mechaniczne dozowanie materiaBu w budynku zmywczym. 5. Urzdzenia podsadzki hydraulicznej a) zbiornik podsadzkowy z mostem wyBadowczym, b) budynek zmywczy, w którego skBad wchodz: - monitory wodne do spBukiwania materiaBu podsadzkowego, - skrzynia podsadzkowa  zbiornik dla mieszaniny, - sita zabezpieczajce przed zanieczyszczeniem, - lej zmywczy pod skrzyni. 6. Rurocigi podsadzkowe  wyró|niamy pionowe, pochyBe, poziome (stalowe z wkBadk bazaltow oraz gumowe w [cianach  wspóBpracuj z obudow kroczc). Obowizuj [cisBe rygory dotyczce Bczenia rur podsadzkowych, kontroli zabudowy i grubo[ci [cian rurocigu (za pomoc [rub kontrolnych). 7. Tamy podsadzkowe  boczne i czoBowe. Istnieje zale|no[ sposobu wykonania tamy czoBowej od kta nachylenia pokBadu (przy kcie wikszym od 30° tamy s zbdne). Wyró|niamy tamy: a) ryglowe  tradycyjne, b) przesuwne  w [cianach zmechanizowanych. 8. Podczas procesu podsadzania konieczne jest zapewnienie Bczno[ci telefonicznej podsadzanej [ciany z budynkiem zmywczym, staBa obserwacja rurocigów i innych urzdzeD. Przed rozpoczciem podsadzania, po ka|dej przerwie w podsadzaniu i po jego  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 22 zakoDczeniu wykonuje si pBukanie rurocigu. Podsadzanie prowadzi si  odcinkami. wykorzystujc zasuwy okularowe. 9. Odprowadzenie wód podsadzkowych nastpuje poprzez a) koryta drewniane, b) osadniki: - wygrodzeniowe  korytarze pozostawione w podsadzce (równolegBe lub prostopadBe do czoBa [ciany), - polowe (chodnikowe)  zlokalizowane poni|ej chodnika podstawowego. Organizacja pracy w [cianach Polega na cyklicznym wykonywaniu procesów technologicznych umo|liwiajcych pozyskiwanie urobku ze [ciany. Podstawowe procesy robocze w [cianie: a) urabianie  w zale|no[ci od wyposa|enia mechanicznego [ciany, mo|e by rczne, póBmechaniczne, przy pomocy materiaBów wybuchowych oraz mechanicznie przy pomocy kombajnów i strugów, b) Badowanie urobku  rczne, mechaniczne (kombajny, strugi), oraz samoBadowanie, c) obudowa pola [cianowego i przekBadka przeno[nika (przesuwanie), d) likwidacja pustej przestrzeni  poprzez zawaB lub podsadzk (such lub hydrauliczn). Sposób wykonywania wymienionych procesów zale|y gBównie od wyposa|enia mechanicznego [ciany. Rodzaje organizacji pracy w [cianach: a) organizacja cykliczno  szeregowa: prawie wszystkie procesy wykonywane s jeden po drugim; dotyczy to [cian o sBabym wyposa|eniu mechanicznym, b) organizacja szeregowo  równolegBa  niektóre procesy wykonywane s równocze[nie; dotyczy to [cian cz[ciowo zmechanizowanych, c) organizacja potokowa  prawie wszystkie procesy wykonywane s równocze[nie. Dotyczy [cian kompletnie zmechanizowanych (kompleksów [cianowych). Dla graficznego przedstawienia organizacji pracy i organizacji robót sporzdza si odpowiednie harmonogramy. PrzykBad organizacji pracy w [cianie zawaBowej kombajnowej pokazano na rysunku 21.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 23 Rys. 21. Schemat organizacji pracy w [cianie zawaBowej wyposa|onej w kombajn bbnowy, przeno[nik Zlsk i obudow przesuwn GIG-OHZ [5, s. 359] Dokumentacja techniczna [ciany Dokumentacja techniczna [ciany stanowi podstawowy dokument [ciany, okre[lajcy sposób i warunki eksploatacji [ciany. SkBada si z: a) cz[ci geologicznej: - wycinek mapy pokBadowej z naniesieniem nie wybranych cz[ci filarów oporowych, zaburzeD geologicznych, przekrojów skaB stropowych, krawdzi  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 24 eksploatacji ni|ej i wy|ej le|cych pokBadów wraz z filarami, kierunków Bupliwo[ci pokBadu, - przekrój warstw stropowych i spgowych na wysoko[ 3 do 5-krotnej grubo[ci pokBadu. b) cz[ci techniczno-organizacyjnej: - opis warunków górniczych i urzdzeD energomechanicznych w [cianie, - system obudowy [ciany, - rygory wybierania w czasie rozruchu i normalnego biegu [ciany, - opis zagro|eD z odpowiedni profilaktyk (gBównie przeciwpo|arow). - organizacja kontroli [ciany w okresie rozruchu i likwidacji [ciany. 4.1.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Co to jest system wybierania? 2. Jakie znasz zasady eksploatacji zBó| wglowych? 3. Jakie znasz klasy stropu? 4. Jakie znasz sposoby kierowania stropem? 5. Jak dziel si systemy pod wzgldem sposobu wybierania? 6. Które czynniki decyduj o wyborze systemu wybierania? 7. Jakie s cechy [cianowego systemu wybierania? 8. Jakie powinny by speBnione warunki, aby mo|na byBo zastosowa system [cianowy podBu|ny? 9. Co stanowi roboty przygotowawcze w systemie [cianowym podBu|nym? 10. Jakie korzy[ci wynikaj z obudowania pola [ciany obudow zmechanizowan? 11. W jaki sposób obudowuje si skrzy|owanie [ciany z chodnikami przy[cianowymi? 12. Jak odbywa si przewietrzanie [cian? 13. Co oznacza pojcie cykliczno  potokowej organizacji pracy? 14. Co powinna zawiera dokumentacja techniczna [ciany? 15. Czym ró|ni si system [cianowy zawaBowy od systemu podsadzkowego? 16. W jakich warunkach stosuje si systemy z podsadzk hydrauliczn? 17. W jaki sposób wybiera si pokBady grube? 18. W jaki sposób wybiera si pokBady silnie nachylone i strome? 19. Na czym polega ró|nica miedzy systemem podBu|nym i poprzecznym? 20. W jakich warunkach stosuje si systemy z podsadzk hydrauliczn? 4.1.3. wiczenia wiczenie 1 Zaprojektuj i wykonaj monta| rurocigu podsadzkowego o dBugo[ci 20 m umo|liwiajcego wykonanie korka podsadzkowego izolujcego rejon zlikwidowanej [ciany. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) pobra z magazynu odpowiednie narzdzia potrzebne do wykonania wiczenia, 2) zweryfikowa, czy posiadany materiaB wystarczy do przedBu|enia rurocigu, 3) przypomnie sobie zasady obowizujce przy budowie i przebudowie rurocigów podsadzkowych,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 25 4) zakrci najbli|sz zasuw i spu[ci resztki mieszaniny podsadzkowej i wody, 5) zmontowa zadany odcinek rurocigu  przy Bczeniu rur poBczeniami koBnierzowymi zwraca baczn uwag na: - centryczno[ monta|u uszczelek, - odpowiedni kolejno[ skrcania [rub (obowizuje skrcanie  na krzy| , czyli po przektnej), 6) sprawdzi poBczenia koBnierzowe, 7) przepBuka rurocig wod, 8) dokona oceny wykonania wiczenia. Wyposa|enie stanowiska pracy: - rurocig podsadzkowy zbudowany w polu szkoleniowym, - pomost roboczy, - materiaBy: rury, trójnik, uszczelki, [ruby, BaDcuch do podwieszenia zmontowanego odcinka rurocigu, - instrukcja budowy i przebudowy rurocigów podsadzkowych, - narzdzia potrzebne do wykonania zadania: kilofy, mBotki, Bopaty, piBy do drewna. wiczenie 2 Zaprojektuj wzmocnienie obudowy skrzy|owania [ciany z chodnikiem pod[cianowym na czas rozruchu [ciany. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania wiczenia zgodnie z obowizujcymi zasadami bhp, 2) powtórzy wiadomo[ci na temat zasad wzmacniania skrzy|owaD wyrobisk, 3) zaproponowa sposób wzmocnienia obudowy skrzy|owania (sugerowane rozwizanie to podwójny podcig drewniany na stojakach typu Valent), 4) skontrolowa stan obudowy w miejscu zabudowy podcigu, 5) zawiesi na BaDcuchu odpowiednio dobran stropnic drewnian o dBugo[ci 6 m i maksymalnej dostpnej grubo[ci, 6) rozeprze stojaki przy pomocy podcigarki hydraulicznej, zabi kliny w zamki stojaka, 7) zwróci uwag na dokBadno[ wykonania wiczenia  w szczególno[ci na wBa[ciwe rozparcie stojaka, 8) zaprezentowa efekty swojej pracy, 9) dokona oceny wykonania wiczenia. Wyposa|enie stanowiska pracy: - materiaBy potrzebne do wykonania: drewno, stojaki Valent, podcigarka, - zestaw narzdzi  kilofy, mBotki, Bopaty, piBy do drewna, - detektory gazów.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 26 4.1.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) zdefiniowa system wybierania i system eksploatacji? ðð ðð 2) okre[li gBówne zasady eksploatacji zBó| wglowych? ðð ðð 3) poda ró|nic midzy systemem podBu|nym i poprzecznym? ðð ðð 4) wymieni klasy stropu i spgu? ðð ðð 5) podzieli systemy wybierania ze wzgldu na sposób wybierania? ðð ðð 6) wymieni podstawowe czynniki decydujce o wyborze systemu wybierania? ðð ðð 7) scharakteryzowa system [cianowy podBu|ny? ðð ðð 8) okre[li korzy[ci ze stosowania obudowy zmechanizowanej w [cianie? ðð ðð 9) scharakteryzowa system [cianowy poprzeczny z podsadzk hydrauliczn? ðð ðð 10) opisa rodzaje organizacje pracy w [cianach? ðð ðð 11) scharakteryzowa sposoby eksploatacji stosowane w trudnych warunkach ðð ðð geologiczno-górniczych? 12) wymieni rodzaje podsadzki stosowanej w górnictwie polskim? ðð ðð 13) scharakteryzowa warstwowe systemy eksploatacji? ðð ðð  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 27 4.2. Eksploatacja zBó| rud i soli 4.2.1. MateriaB nauczania Systemy eksploatacji zBó| soli Metody eksploatacji zBó| soli dzielimy na: a) suche  urabianie przez odspajanie, b) mokre  urabianie przez Bugowanie lub rozpuszczanie w wodzie. Systemy eksploatacji zBó| soli metodami suchymi: a) systemy ubierkowe, b) systemy komorowe. System ubierkowy schodowo-stropowy z podsadzk such jest stosowany w kopalni Bochnia (zBo|e solne podzielone na pokBady o grubo[ci od 3 do 5 m i nachyleniu powy|ej 60°. PokBad dzieli si równolegBymi chodnikami rozdzielczymi dr|onymi co 35 m i poBczonymi ze sob przecinkami co 50 m. Urabianie wykonuje si materiaBami wybuchowymi lub kombajnami, a urobek Badowany jest Badowarkami zasirzutnymi. Poniewa| skaBy solne s bardo spoiste, w zwizku z tym nie jest konieczne stosowanie obudowy. Na odcinkach ze skaBami mniej wytrzymaBymi stosuje si obudow drewnian. Wybieranie rozpoczyna si z przecinki w obie strony pasem 3-metrowej szeroko[ci. Po wybraniu pierwszej pary pasów, nastpuje wybieranie nastpnych, tym razem o szeroko[ci 5 m. Zanieczyszczona cz[ urobku sBu|y do podsadzania wybranej przestrzeni. Systemy komorowe  stosowane w ró|nych odmianach, zale|nie od kopalni. W kopalni KBodawa sól wybiera si systemem komorowym. Co 25 m zakBada si poziomy wydobywcze, pomidzy którymi dr|y si komory o szeroko[ci 15 m rozdzielone filarami. Wysoko[ komór to 15, a ich dBugo[ waha si pomidzy 100 a 180 m (rysunek 22). Komorowy system z wybieraniem spgowo  stropowym przedstawiono na rysunku 23  wybiera si kolejno odcinki 1, 2, i 3 a pózniej nastpuje wybieranie samej komory odcinkami po 5 6 m, tworzc charakterystyczne schody. Do urabiania stosuje si materiaBy wybuchowe. Rys. 22. System komorowy kopalni Wapno [2, s. 145]  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 28 Rys. 23. System komorowy kopalni KBodawa z wybieraniem spgowo-schodowym: 1  wcinka, 2  pochylnia 3  chodnik komorowy, 4  otwór zsypowy [2, s. 146] Komorowy system z wybieraniem stropowo-schodowym przedstawiono na rysunku 24. Wybiera si tu najpierw warstw I o wysoko[ci 3 m, na szeroko[ komory. Nastpnie wybiera si warstw drug (równie| wys. 3 m) stojc na pozostawionym w komorze urobku. Urobek tej warstwy Baduje si Badowark zasirzutn. Przy koDcu komory pozostawia si urobek dla umo|liwienia dr|enia warstwy III. Ta warstwa ma 9 metrów i urabia si j od koDca komory, wykorzystujc oparcie na pozostawionym urobku. Przodek ma ksztaBt schodów o wymiarach 3 na 3 metry. Urobek z komory wybierany jest po zakoDczeniu prac nad warstw III.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 29 Rys. 24. System komorowy kopalni KBodawa z wybieraniem stropowo  schodowym: 1  chodnik komorowy 2  chodnik przewozowy 3  otwór wentylacyjny a  rysunek komory w 2 rzutach z wybieraniem warstwy I, b  wybieranie warstwy II, c  wybieranie warstwy III [2, s. 146] Eksploatacja zBó| soli metod podziemn mokr (Bugowania) Podstawow ide takiego eksploatacji jest rozpuszczanie pokBadów soli za pomoc wody, tworzc docelowo nasycony roztwór soli (zawiera 0,32 kg soli w 1 litrze w temperaturze 20°C). Wyró|niamy nastpujce techniki pozyskiwania soli metod mokr: 1. Roboty natryskowe: wyrobiska dr|y si poprzez natryskiwanie przodka czyst wod doprowadzon pod ci[nieniem(0,6 do 0,8 MPa) i rozpylon za pomoc zespoBu mobilnego aparatu z dyszami natryskowymi. OdpBywajca solanka jest odprowadzona korytami do rurocigów.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 30 Rys. 25. Schemat dr|enia chodnika za pomoc natrysków: 1  rurocig gBówny wody sBodkiej, 2  rurocig boczny wody sBodkiej, 3  zawór redukcyjny, 4  manometr, 5  zawór regulacyjny, 6  aparat natryskowy, 7  przodek, 8  tama iBowa, 9  rurocig gBówny solanki nasyconej, 10  odpByw solanki, 11  dysze natryskowe [2, s. 148] 2. Komory Bugownicze  uzyskiwanie solanki przebiega w nastpujcym cyklu: - napeBnianie przygotowanej komory wstpnej wod lub solank nienasycon, - nasycenie roztworu i wyodrbnienie nierozpuszczalnych skBadników opadajcych na dno, - opró|nienie komory z solanki, - oczyszczenie komory z osadu. Rys. 26. Komora Bugownica: 1 chodnik poziomu górnego, 2  chodnik poziomu dolnego, 3  komora wBa[ciwa, 4  tama betonowo  iBowa, 5  dopByw wody sBodkiej lub solanki nienasyconej, 6  rurocig solanki nasyconej [2, s. 149] Nasycona solanka jest wypompowywana na powierzchni do dalszej obróbki. 3. Sposób otworowy otworami podziemnymi  pozyskiwanie solanki za pomoc ukBadu dr|onych otworów w zBo|u solnym pod ziemi. W chodniku dr|y si co kilkana[cie metrów kilka otworów (3 do 5) o [rednicy 120 mm i gBboko[ci 6 m i osadza si w nich rur obsadow ([rednica 75 mm, dBug. 3-4 m). Poprzez rur obsadow wierci si otwory o [rednicy 66 mm i gBboko[ci 20 40 m i wpuszcza si tam rurki o [rednicy 25 mm. T rurk doprowadza si pod ci[nieniem wod, która Buguje sól w otworze. Roztwór odprowadzany jest rur obsadow do nastpnego otworu, gdzie nastpuje dalsze nasycanie. W ostatnim otworze nastpuje nasycenie solanki i odprowadzenie jej rurocigami.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 31 Rys. 27. Otwory Bugowni z obsad rur [2, s. 150] Systemy eksploatacji zBó| rud Klasyfikacja systemów eksploatacji rud  wyró|niamy 6 podstawowych klas: I  systemy z woln przestrzeni wybierania, II  systemy z magazynowaniem urobionej rudy w wybranej przestrzeni, III  systemy z podsadzaniem wybranej przestrzeni, IV  systemy z obudow wybranej przestrzeni, V  systemy z obudow i podsadzaniem wybranej przestrzeni, VI  systemy z zawaBem skaB stropowych do wybieranej przestrzeni. Systemy eksploatacji rud miedzi Wyró|niamy nastpujce systemy eksploatacji miedzi: 1. System [cianowy z podsadzk hydrauliczn  stosowany w zBo|ach o maBej mi|szo[ci, podsadzka stosowana jest w nim w celu zabezpieczenia przez zaBamaniem stropu i wdarciem si du|ej ilo[ci wody zgromadzonej ponad pokBadem. Przygotowanie i rozcicie pola wybierkowego jest podobne jak dla pokBadu wglowego. Wybieranie prowadzone jest na dwóch [cianach z odstaw do powierzchni zbiorczej, zachowujc wyprzedzenie [cian do 8 m. Urabianie wyBcznie przy u|yciu materiaBów wybuchowych przy zastosowaniu wiertarek obrotowych i obrotowo-udarowych. Urobek Badowany jest rcznie lub Badowarkami zgarniakowymi. Obudowa przodka jest drewniana podBu|na Podsadzanie podsadzk hydrauliczn wykonuje si co okoBo 10 m. System ten pokazany jest na rysunku 28.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 32 Rys. 28. System [cianowy poprzeczny z podsadzk hydrauliczn: 1  przeno[nik [cianowy, 2  transporter ta[mowy [2, s. 115] 2. System [cianowy podBu|ny z zawaBem stropu - stosowany dla zBó| z Batwo rabujcym si stropem i tam , gdzie konieczne jest utrzymywanie stropu. DBugo[ [cian od 50 do 100 m, a urabianie przy materiaBów wybuchowych. Urobek Baduje si rcznie lub Badowarkami zgarniakowymi. Obudowa przodku jest stalowo  czBonowa. Zalety tego systemu w porównaniu ze [cianowym z podsadzk hydrauliczn: - mniejsze zu|ycie materiaBu (drewno, materiaB podsadzkowy), - mniejsza pracochBonno[, - lepsze warunki do mechanizacji robót w [cianie. 3. System komorowy-filarowy z zawaBem stropu (rysunek 29). Rys. 29. System filarowo-komorowy jednoetapowy podBu|ny z zawaBem stropu; pole wybierania [2, s.118] Na roboty przygotowawcze w tym systemie skBadaj si: - upadowe przewozowe i dowierzchnie wentylacyjne odlegBe od siebie o 500 do 600 m, - chodniki pitrowe dr|one po rozcigBo[ci, odlegBe od siebie o 150 do 350 m.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 33 Chodniki maj du|e przekroje (np. 3,5 x 5,0 m, 4,3 x 6,2 m) ze wzgldu na zastosowane do transportu wozy oponowe samojezdne. Na ich dr|enie (wykonywane zespoBem maszyn samojezdnych ) skBada si urabianie, Badowanie i odstawa urobku, oraz obudowa. Urabianie jest wykonywane wyBcznie materiaBami wybuchowymi, a otwory wykonywane przez samojezdne wozy wiertnicze. Urobek Badowany jest Badowarkami Bapowymi lub By|kowymi do samojezdnych wozów odstawczych, które dostarczaj go na przeno[niki ta[mowe. W systemie tym stosuje si obudow kotwow, kotwie ekspansywne o dBugo[ci 1,8 m oraz kotwie betonowe i wklejane. Kotwienie wykonywane jest przy u|yciu samojezdnych wozów kotwicych. Gsto[ kotwienia to 1. kotew na m² powierzchni stropu. Strop i czasem ociosy s opinane siatk MM, a przy dBu|szym czasie eksploatacji chodnika stosuje si powBok z betonu natryskowego. Wybierania dokonuje si w komorach o szeroko[ci 6 m z pozostawieniem midzy nimi filarów o szeroko[ci 7 m. Cykl pracy wyglda nastpujco: - wiercenie otworów strzaBowych przez wóz wiertniczy, - zaBadowanie otworów materiaBami wybuchowymi, - odpalenie materiaBów wybuchowych, - kotwienie stropu przy pomocy wozu kotwicego, - Badunek urobku i odstawa. Fazy wybierania komór pokazano na rysunku 30: Rys. 30. System filarowo  komorowy jednoetapowy podBu|ny z zawaBem stropu + fazy wybierania: a) faza wyj[ciowa, b) dr|enie komór, c) sytuacja po wybraniu cz[ciowym przyzawaBowych filarów podporowych i dokonania rabunku [2, s. 121] Opisany powy|ej system nosi nazw jednoetapowego. W dwuetapowym, opisane powy|ej dziaBania poprzedzone s etapem wstpnym, w którym pole eksploatacyjne rozcina si na bloki o wymiarach od 25 x 25 m do 25 x 45 m komorami o normalnych wymiarach komór wybierania. Dalej nastpuje normalne wybieranie jak w systemie jednoetapowym.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 34 4. System komorowo-filarowy z podsadzk hydrauliczn (dwuetapowy). W systemie tym wyró|niamy dwa etapy  w pierwszym rozcina si pole eksploatacyjne na bloki 25 x 45 m wyrobiskami o szeroko[ci 5 6 m. W drugim etapie rozcina si powstaBe bloki na filary o wymiarach 5 x 25 m, nastpnie wybiera si filar przypodsadzkowy i powstaB pustk otamowuje si i podsadza, przechodzc do wybierania nastpnego powstaBego filara przypodsadzkowego. Wszystkie czynno[ci zwizane z wybieraniem kopaliny s zmechanizowane (podobnie jak w systemie z zawaBem). Rys. 31. System filarowo-komorowy z podsadzk hydrauliczn: a) stan w czasie wybierania filaru przypodsadzkowego, b) stan po wybraniu filaru przypodsadzkowego z otamowaniem i podsadzaniem powstaBej pustki [2, s. 123] Systemy eksploatacji rud cynku i oBowiu W zBo|ach o mi|szo[ci do 6 m stosujemy nastpujce systemy: - zabierkowe, - komorowo-filarowe, - ubierkowe.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 35 ZBo|a o mi|szo[ci od 6 do 10 m s dzielone na warstwy wybierane systemami: - zabierkowymi, - komorowo-filarowymi. Systemy dla zBó| grubych (mi|szo[ 10 20 m): - komorowe, - chodnikowo-podpóBkowe. Systemy zabierkowe 1. System zabierkowy z zawaBem stropu (rysunek 32)  mo|e by jednostronny i dwustronny. Podczas robót przygotowawczych nastpuje wydr|enie chodników wybierkowych rozcinajcych pole eksploatacyjne na filary wybierkowe. OdlegBo[ tych chodników od siebie wynosi 15 m (12 m w zBo|u naruszonym) dla systemu jednostronnego, a 30 m przy dwustronnym. Wybieranie jednostronne jest konieczne przy zBo|u naruszonym. Wymiary zabierki to: dBugo[ do 15 m (dla zBo|a naruszonego do 12m), szeroko[ do 4 m (w zBo|u naruszonym 3,5 m) i wysoko[ do 4,5 m (w zBo|u naruszonym do 3,5 m), lokalnie do 6,5 m. Urabianie rudy w caliznie nastpuje materiaBami wybuchowymi, a w zBo|u naruszonym mBotkami pneumatycznymi. Urobek jest Badowany Badowarkami zasirzutowymi, a obudowa zabierek jest drewniana z odrzwiami co 1 m, a w zBo|u naruszonym wbijana z odrzwiami co 0,8 m. Wybrana przestrzeD jest likwidowana przez zawaB. System ten stosuje si pod obszarami nie wymagajcymi ochrony powierzchni, Odmian tego systemu jest system dBugich zabierek z zawaBem stropu z zastosowaniem ci|kich maszyn z napdem spalinowym  wybieranie jednostronne, chodniki co 30 m z du|ym przekrojem i obudow drewnian, stalow prostoktn, mieszan lub kotwow, zabierka ma wymiary: dBug. do 30 m, szer. do 5 m (w naruszonym zBo|u do 3,5 m), wys. do 5,5 m (w naruszonym do 3,5 m). Do urabiania stosuje si materiaB wybuchowy, Badowanie odbywa si Badowarkami spalinowymi. 2. System zabierkowy z podsadzk hydrauliczn  tak|e mo|e by jednostronny (odlegBo[ midzy chodnikami 35 m, szeroko[ zabierek 3 do 6 m) albo dwustronny (odlegBo[ midzy chodnikami ok. 100 m, szeroko[ zabierek 3,5 do 4 m). Po wybraniu urobku powstaB przestrzeD zapeBnia si podsadzk hydrauliczn. System ten sprawdza si w filarach ochronnych pod mniej czuBymi obiektami. Przedstawiono go na rysunku 33.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 36 Rys. 32. System zabierkowy z zawaBem; pole wybierania: a) jednostronny, b) dwustronny [2, s. 127] Rys. 33. System zabierkowy dwustronny z podsadzk hydrauliczn; pole wybierania [2, s. 128] Odmian tego systemu jest system zabierkowy z podsadzk hydrauliczn i cz[ciowym pozostawieniem zBo|a , zalecony dla filarów ochronnych (rys. 34). Wymiary zabierek to: dBugo[ do 50 m, szeroko[ do 3,5 m, wysoko[ do 5,5 m. Co dwie zabierki pozostawia si pas calizny o szeroko[ci 3,5 m, co zabezpiecza strop przed osiadaniem.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 37 Rys. 34. System zabierkowy z podsadzk hydrauliczn i cz[ciowym pozostawieniem; pole wybierania [2, s. 129] 3. System zabierkowy z podsadzk utwardzon betonow i podsadzk hydrauliczn  pole eksploatacyjne jest rozcite chodnikami równolegBymi co 50 do 100 m. Zabierki s wybierane jedno- lub dwustronnie. Ich wymiary to: dBugo[ od 50 do 100 m, szeroko[ okoBo 3 m, wysoko[ do 4,7 m. Zabierki wybiera si pozostawiajc miedzy nimi pasy calizny o szer. 4 m. Po wybraniu zabierki pustk wypeBnia si betonem. Po zwizaniu betonu ( 4 tygodnie) wybiera si pozostawione pasy calizny, a puste miejsce wypeBnia si podsadzk hydrauliczn. System stosowany dla pBytkich pokBadów w filarach ochronnych. Rys. 35. System zabierkowy z podsadzk betonow i podsadzk hydrauliczn; pole wybierania [2, s. 129] Systemy komorowo-filarowe 1. System komorowo-filarowy z pozostawieniem sBupów podporowych (rys. 36)  pole eksploatacyjne jest rozcite trzema równolegBymi chodnikami odlegBymi od siebie o 70 m ([rodkowy do 4,6 m szer. odstawczy, skrajne do 3,4 m szer. wentylacyjne). Nastpnie z chodnika [rodkowego w kierunku wentylacyjnych pod katem 90 do 110° dr|y si chodniki wybierania o wymiarach 4,6 x 4,5 m. Nastpnie wybiera si równolegle do siebie komory o szer. 4,5 do 6 m, pozostawiajc pomidzy nimi pas calizny i robic przecinki o szeroko[ci zbli|onej do szeroko[ci komory  po wybraniu pozostaj sBupy podporowe o wymiarach 3 x 3 m. ZBo|e urabia si materiaBami wybuchowymi a otwory wiercone s przy u|yciu samojezdnych wozów wiertniczych. Urobek jest Badowany samojezdnymi Badowarkami. Obudowa jest drewniana lub kotwowa.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 38 Rys. 36. System komorowo-filarowy z pozostawieniem sBupów podporowych; pole wybierania [2, s. 132] 2. System komorowo-filarowy wieloprzodkowy z podsadzk hydrauliczn  wybieranie prowadzi si komorami o szer. 5 m, z pozostawieniem sBupów podporowych o wymiarach 5,0 x 5,0 m. Obudowy komór s kotwiowe lub ekspansywne. Wybrana przestrzeD jest podsadzana hydraulicznie, a tamy budowane s przy rzdzie sBupów podporowych od strony podsadzki. Po podsadzeniu sBupy podporowe bezpo[rednio przy tamach podsadzkowych s rozstrzeliwane i uzyskany urobek jest wybierany. System ten stosowany jest w filarach ochronnych. Rys. 37. System komorowo-filarowy wieloprzodkowy z podsadzk hydrauliczn; pole wybierania [2, s. 133] 3. System komorowo-filarowy na warstwy z podsadzk hydrauliczn  w polu podzielonym podczas robót przygotowawczych wykonuje si chodniki osiowe o wymiarach 3,5 x 3,5 dr|one pod stropem zBo|a w odlegBo[ciach 15,5 m. W pierwszej fazie wBa[ciwego wybierania rozszerza si chodnik osiowy do komory o szer. 12 m, pozostawiajc pas calizny 3m, w drugiej fazie nastpuje wybieranie dolnej cz[ci pokBadu przy zastosowaniu dBugich otworów strzaBowych wierconych w dóB. Pomidzy komorami wybiera si jeszcze czterometrowe przecinki, wykonywane co 10 m. Strop zabezpiecza si obudow kotwow, a urobek Badowany jest Badowarkami zgarniakowymi na przeno[nik zgrzebBowy. Wybran komor podsadza si hydraulicznie. System stosowany dla zBo|a o mi|szo[ci 6 do 10 m.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 39 Rys. 38. System komorowo-filarowy na warstwy z podsadzk hydrauliczn; pole wybierania [2, s. 134] System ubierkowy z podsadzk hydrauliczn Rozcina si pole eksploatacyjne sieci chodników rozpoznawczych  zBo|a urabia si materiaBami wybuchowymi, a urobek Baduje si Badowarkami zgarniakowymi na przeno[nik zgrzebBowy. U|ywa si przy tym obudowy kotwowej. Wybran przestrzeD podsadza si podsadzk hydrauliczn. System ten stosuje si dla zBó| o mi|szo[ci 6 m. Rys. 39. System ubierkowy z podsadzk hydrauliczn; pole wybierania [2, s. 135] System chodnikowo-podpóBkowy z zawaBem stropu System stosowany dla zBó| o mi|szo[ci powy|ej 10 m  zBo|e jest dzielone na warstwy  pierwsza - przystropowa ma grubo[ do 3,5 m, nastpne do 6,5 m. Pierwsz warstw wybiera si systemem zabierkowym z zawaBem stropu. Systemem chodnikowo-podpóBkowym wybiera si nastpne warstwy. Do robót przygotowawczych w tym systemie zalicza si m.in.: - chodnik przewozowy gBówny, dr|ony pod zBo|em, - chodnik wentylacyjny gBówny, dr|ony pod zBo|em, - chodniki przewozowe, w poszczególnych warstwach poBczone chodnikami gBównymi, pochylniami lub szybikami, - chodniki wybierkowe, dr|one w ka|dej warstwie rozpoczynane z warstwowego chodnika przewozowego prowadzone prostopadle do niego (wymiary 3x3 m)  chodniki z warstwy  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 40 ni|szej s przesunite wzgldem warstwy wy|szej tak by ich o[ pokrywaBa si z osi filaru warstwy wy|szej. Po wydr|eniu chodników nastpnej warstwy pomidzy t warstw a poprzednio wybieran powstaje póBka rudy. W póBce tej wierci si wiele otworów o [rednicy 50 mm, zaBadowuje materiaBem wybuchowym i wysadza. Ruda z póBki wysypuje si do ni|szej warstwy skd usuwa si j Badowarkami mechanicznymi. System ten przedstawia rysunek 40. Rys. 40. System chodnikowo  podpórkowy z zawaBem stropu; pole wybierania w warstwie II i III: 1  chodnik przewozowy warstwy wy|szej, 2  chodnik przewozowy warstwy ni|szej, 3  chodnik wybierkowy warstwy wy|szej, 4  chodnik wybierkowy warstwy ni|szej, 5  szybik Bczcy chodniki przewozowe warstwy wy|szej i ni|szej z chodnikami przewozowymi wydr|onymi pod zBo|em rudnym [2, s. 136] System komorowy z zawaBem stropu W systemie tym wybierane s du|e komory o wysoko[ci równej grubo[ci zBo|a i szeroko[ci do 10 m. Urabianie jest prowadzone z chodników nadkomorowych, a urobek zsuwa si do lejów zsypnych wykonanych z chodników podkomorowych (pod zBo|em). Wyrobiska przygotowawcze prowadzi si na trzech poziomach: - poziom chodników przewozowych 8 m pod spgiem zBo|a (chodniki prostopadBe do kierunku dr|enia komór), - poziom chodników podkomorowych i podfilarowych, dr|onych w osi przyszBych komór i filarów 5,5 m poni|ej spgu zBo|a, w odlegBo[ciach co 17 m; z chodników podkomorowych prowadzi si pary lejów zsypnych, - poziom chodników nadkomorowych i nadfilarowych. Przed przystpieniem do wybierania wykonuje si wBom, czyli szybik Bczcy chodnik nadkomorowy z jednym z lejów zsypnych na granicy pola, poszerzany do peBnego przekroju poprzecznego komory. Urabianie nastpuje materiaBami wybuchowymi w otworach wierconych promieni[cie z chodnika nadkomorowego. Urobiona ruda lejem zsypnym spada  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 41 do chodnika podkomorowego i jest usuwana Badowark zgarniakow. Po wybraniu kilku komór, za pomoc materiaBów wybuchowych niszczone s filary midzykomorowe, z których urobek równie| trafia do lejów zsypnych. Ruda pozostaBa pomidzy lejami zsypnymi stanowi straty eksploatacyjne (12 do 15%). Systemem tym wybiera si zBo|a o du|ej mi|szo[ci. Rys. 41. Przekrój poprzeczny przez dwie ssiednie komory: a) stan przed zburzeniem, b) stan komór po zburzeniu filarów; 1  chodniki podkomorowe, 2  leje zsypne, 3  chodniki nadkomorowe, 4  chodniki nadfilarowe, 5  chodnik podfilarowy [2, s. 138] Systemy eksploatacji rud |elaza ZBo|a rud |elaza na teranie Polski maj charakter cienkich pokBadów (do 45 cm). Stosowane s dwa systemy wybierania rudy |elaza: 1. System filarowo-ubierkowy. W systemie tym pola wybierania przecina si co 15 do 30 m dowierzchniami równolegBymi, z dowierzchni na obie strony wybiera si filary, zaczynajc od granicy pola. Chodniki i dowierzchnie wybierkowe s Bczone co kilkadziesit metrów w celu przewietrzania. Urabianie prowadzi si materiaBami wybuchowymi. Ubierk zabezpiecza si obudow drewnian, a podsadzk wykonuje si ze skaBy pBonnej.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 42 Rys. 42. Wybieranie systemem filarowo  ubierkowym poprzecznym [2, s. 141] 2. System [cianowy. PrzykBad takiego systemu pokazuje rysunek 43. Dowierzchnie [cianowe dziel pole co 40 do 60 m, co wyznacza dBugo[ [ciany, a jej wybieg wynosi [rednio od 300 do 500 m; dla zespoBu [cian obowizuje schodkowo  ustpliwa linia frontu z wyprzedzeniem [cian ssiednich o 5 do 30 m. Urabia si materiaBami wybuchowymi. Stosuje si obudow [cian drewnian podBu|n lub poprzeczn, a przestrzeD poeksploatacyjna jest wypeBniana podsadzk such.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 43 Rys. 43. Wycinek pola eksploatacyjnego w systemie [cianowym [2, s. 142] Zagro|enia w przodkach eksploatacyjnych (gBównie w [cianach) Wyró|niamy nastpujce podstawowe zagro|enia w przodkach eksploatacyjnych: 1. ZawaBy  wystpuj zarówno w [cianach zawaBowych jak i podsadzkowych. Przyczyny zawaBów: - zbyt du|y krok podsadzki lub  zera podsadzkowe  w [cianach podsadzkowych, - zaniedbanie we wspomaganiu naturalnego zawaBu  w [cianach zawaBowych, - sBaba lub zle wykonana obudowa  w obydwu rodzajach [cian. 2. Odpr|enia w czole [ciany  grozne gBównie w [cianach kombajnowych. Przyczyny powstawania: - nieodpowiednia obudowa, - nieodpowiedni kierunek prowadzenie [ciany wzgldem pBaszczyzny Bupliwo[ci, - zBe zabezpieczenia  okapów w czole [ciany. 3. Powstawanie po|arów w rejonie [ciany  dotyczy to gBównie [cian zawaBowych prowadzonych w kierunku do granic pola (przy du|ej skBonno[ci wgla do samozapalenia). Profilaktyka przeciwpo|arowa  polega gBównie na wczesnym wykrywaniu po|arów: a) przy pomocy wskaznika przyrostu CO  z ró|nicy wskazaD analizatora CO na wlocie i wylocie [ciany , wnioskuje si o mo|liwo[ci inkubacji po|aru, b) przy pomocy wskaznika Grahama (G), wielko[ G oblicza si ze wzoru: G = CO/(0,265·N2  O2),  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 44 gdy 0 < G d" 0,0025 nie wystpuje zagro|enie po|arowe, gdy 0,0025 < G d" 0, 007 nale|y wzmóc obserwacj, gdy 0, 007 d" G d" 0,03 nale|y wykona profilaktyk, gdy G > 0,03 istnieje du|e zagro|enie po|arem (akcja przeciwpo|arowa), c) z ró|nicy wielko[ci temperatury powietrza i temperatury powierzchni wgla  gdy ró|nica ta wynosi powy|ej 3°C nale|y stosowa profilaktyk przeciwpo|arow, d) pobieranie prób powietrza do analizy  na odpowiednich stacjach pomiarowych, e) pobieranie próbek wgla do badaD nad skBonno[ci wgla do samozapalenia. 4.2.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Jak dzielimy metody eksploatacji soli? 2. Jakie znasz systemy eksploatacji soli metod such? 3. Jaka jest zasada eksploatacji zBó| soli metod mokr? 4. Jakie znasz podstawowe klasy eksploatacji rud? 5. Jakie znasz systemy eksploatacji rud miedzi? 6. Na czym polegaj roboty przygotowawcze w systemie komorowym  filarowym z zawaBem stropu eksploatacji miedzi? 7. Jakie systemy eksploatacji rud cynku i oBowiu stosujemy w zale|no[ci od mi|szo[ci zBo|a? 8. Czym ró|ni si system zabierkowy z podsadzk hydrauliczn od systemu zabierkowego z podsadzk hydrauliczn i cz[ciowym pozostawieniem zBo|a przy eksploatacji zBó| cynku i oBowiu? 9. Na czym polega ró|nica pomidzy systemem zabierkowym z podsadzk hydrauliczn i cz[ciowym pozostawieniem zBo|a a systemem zabierkowym podsadzk utwardzon i podsadzk hydrauliczn, przy eksploatacji zBó| cynku i oBowiu? 10. Jakie znasz systemy eksploatacji rud |elaza? 11. Jakie s podstawowe zagro|enia w przodkach eksploatacyjnych? 12. Jakie s metody wczesnej detekcji po|arów? 4.2.3. wiczenia wiczenie 1 Opracuj projekt zabezpieczenia przeciwpo|arowego dla rejonu [ciany wydobywczej, posBugujc si map pokBadow dostarczon przez nauczyciela. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) zapozna si z lokalizacj poszczególnych wyrobisk i znajdujcych si w nich urzdzeD, 2) ustali kierunki przepBywu powietrza w poszczególnych wyrobiskach, 3) rozpozna lokalizacj rejonowych tam bezpieczeDstwa, 4) ustali wyrobisko, w którym nale|y utrzymywa rurocigi przeciwpo|arowe wraz z odpowiednim wyposa|eniem, 5) ustali funkcje speBniane przez poszczególne wyrobiska, 6) ustali lokalizacj stacji pomiarowych do wczesnego wykrywania po|arów, 7) zaprezentowa wyniki wiczenia, 8) dokona oceny wyników wiczenia.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 45 Wyposa|enie stanowiska pracy: - mapa pokBadowa, - przybory do pisanie i rysowania, - literatura dotyczca profilaktyki przeciwpo|arowej. wiczenie 2 Opracuj projekt wspomagania wystpowania regularnych zawaBów w [cianie zmechanizowanej zawaBowej w IV kategorii zagro|enia metanowego. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) powtórzy wiadomo[ci na temat przyczyn i rodzajów ci[nieD, oraz zawaBów i tpaD, 2) przypomnie sobie znaczenie i wpByw regularno[ci wystpowania zawaBów na za sekcjami obudowy na bezpieczeDstwo w [cianie i rytmiczno[ produkcji, 3) pamita, |e zawaBy powinny nastpowa natychmiast po ka|dym przesuniciu sekcji w kierunku czoBa [ciany, 4) wykona w stropie otwory wielko[rednicowe zgodnie z instrukcj wiertnic doBowych, 5) wykona specjalnym urzdzeniem tzw. szczelin zarodnikow w okolicy dna ka|dego otworu, 6) zainstalowa w otworach specjalne gBowice poBczone z pompami wysokoci[nieniowymi (powy|ej 30 MPa), 7) uruchomi pompy i obserwowa efekt odpr|ania stropu, 8) zaprezentowa wyniki wiczenia i dokona ich oceny. Wyposa|enie stanowiska pracy:  narzdzia do wykonywania prac: wiertnice doBowe z oprzyrzdowaniem, siekiery, mBotki, piBy rczne,  pompy wysokoci[nieniowe tBoczce wod do otworów,  instrukcje wykonywania otworów odpr|ajcych.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 46 4.2.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) scharakteryzowa systemy eksploatacji zBó| soli metodami suchymi? ðð ðð 2) opisa ró|nic pomidzy systemami eksploatacji zBó| soli metod mokr? ðð ðð 3) wymieni podstawowe klasy systemów eksploatacji rud? ðð ðð 4) scharakteryzowa systemy [cianowe z podsadzk hydrauliczn i zawaBem ðð ðð stropu przy eksploatacji rud miedzi? 5) opisa systemy komorowo-filarowe eksploatacji rud miedzi? ðð ðð 6) scharakteryzowa podstawowe zaBo|enia systemów zabierkowych ðð ðð eksploatacji rud cynku i oBowiu? 7) scharakteryzowa podstawowe zaBo|enia systemów komorowo - filarowych ðð ðð eksploatacji rud cynku i oBowiu? 8) opisa system chodnikowo-podpóBkowy i komorowy z zawaBem stropu dla ðð ðð eksploatacji rud cynku i oBowiu? 9) scharakteryzowa systemy eksploatacji rud |elaza? ðð ðð 10) scharakteryzowa podstawowe zagro|enia w przodkach eksploatacyjnych? ðð ðð 11) opisa metody wczesnego wykrywania po|arów w przodku eksploatacyjnym? ðð ðð  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 47 5. SPRAWDZIAN OSIGNI INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uwa|nie instrukcj zanim zaczniesz rozwizywa zadania. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kart odpowiedzi. 3. Test skBada si z 20 zadaD dotyczcych eksploatowania zBó| kopalin u|ytecznych. Zadania od nr 1 do nr 15 s z poziomu podstawowego. Zadania od nr 16 do nr 20 s z poziomu ponadpodstawowego 4. Zadania zawieraj cztery odpowiedzi, z których tylko jedna jest poprawna. Wybran odpowiedz zakre[l znakiem X 5. Je[li uznasz, |e pomyliBe[ si i wybraBe[ nieprawidBow odpowiedz, to otocz j kóBkiem, a prawidBow odpowiedz zaznacz znakiem X. 6. Dodatkowe obliczenia wykonaj na drugiej stronie karty odpowiedzi. 7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy bdziesz mógB sprawdzi poziom swojej wiedzy. 8. Je[li jakie[ zadanie sprawi Ci trudno[, rozwi| inne i ponownie spróbuj rozwiza trudniejsze. 9. Przed wykonaniem ka|dego zadania przeczytaj bardzo uwa|nie polecenie. 10. Odpowiedzi udzielaj tylko na zaBczonej karcie odpowiedzi. 11. Na rozwizanie wszystkich zadaD masz 60 minut. Powodzenia! ZESTAW ZADAC TESTOWYCH 1. Ubierka od [ciany ró|ni si a) dBugo[ci. b) rodzajem robót przygotowawczych. c) wyposa|eniem. d) sposobem wybierania. 2. Ci[nienia dynamiczne w [cianach zale| od a) klasy stropu. b) sposobu urabiania. c) slasy spgu. d) rodzaju obudowy. 3. WBa[ciw gospodark skaB pBonn uzyskujemy stosujc systemy a) zawaBowe. b) z podsadzk hydrauliczn. c) z podsadzk such. d) z ugiciem stropu. 4. Najni|sze straty eksploatacyjne powoduj systemy a) podsadzkowe. b) zabierkowe. c) poprzeczne. d) podBu|ne.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 48 5. Najwy|sz koncentracj wydobycia zapewniaj systemy a) [cianowe podBu|ne. b) [cianowe poprzeczne. c) ubierkowo-zabierkowe. d) specjalne. 6. DBugo[ [cian zale|y od a) rodzaju [cian (podBu|ne czy poprzeczne). b) sposobu kierowania stropem. c) stopnia wyposa|enia mechanicznego. d) nachylenia pokBadu. 7. StopieD wyposa|enia mechanicznego zale|y od a) rodzaju [ciany. b) warunków stropowych. c) mo|liwo[ci ekonomicznych kopalni. d) rodzaju zagro|eD. 8. Nachylenie [ciany podBu|nej zale|y od a) stosowanego systemu wybierania. b) rodzaju urzdzeD zainstalowanych w [cianie. c) kta nachylenia pokBadu. d) rodzaju zagro|eD. 9. Racjonaln gospodark skaB pBonn umo|liwia system a) [cianowy zawaBowy. b) [cianowy z podsadzk such. c) [cianowy z podsadzk hydrauliczn. d) zabierkowy. 10. Obudowa zmechanizowana wpBywa korzystnie na a) wysoko[ kosztów wybierania. b) bezpieczeDstwo. c) korzystny klimat w [cianie. d) ochron powierzchni. 11. Najlepszy materiaB podsadzkowy to a) odpady przemysBowe. b) skaBy pBonne. c) piasek gruboziarnisty (rzeczny). d) piasek drobnoziarnisty z domieszk gliny. 12. Nasycony roztwór soli zawiera w 1 litrze w temperaturze 20°C a) 0,05 kg soli. b) 0,24 kg soli. c) 0,4 kg soli. d) 0,32 kg soli.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 49 13. Ze wzgldu na wBa[ciwo[ci fizyczne skaBy solnej obligatoryjnie a) stosuje si obudow drewnian. b) stosuje si obudow hydrauliczn. c) nie jest konieczna obudowa. d) stosuje si obudow podatn. 14. ZBo|a rud cynku i oBowiu o mi|szo[ci powy|ej 10 m wybiera si zasadniczo systemem a) zabierkowym. b) komorowo-filarowym. c) chodnikowo-podpórkowym. d) ubierkowym. 15. Rudy |elaza w Polsce eksploatowane s systemami a) filarowo-ubierkowym i [cianowymi. b) ubierkowym i zabierkowym. c) komorowymi i ubierkowym. d) zabierkowym z zawaBem stropu i komorowymi. 16. Wybieg [cian zale|y od a) nachylenia pokBadu. b) kierunku prowadzenia (do granic lub od granic). c) sposobu zalegania pokBadu. d) zagro|eD naturalnych. 17. Warunki klimatyczne w [cianie zale| od a) rodzaju [ciany. b) ilo[ci przepBywajcego powietrza przez [cian. c) sposobu urabiania i Badowania. d) nachylenia [ciany. 18. Zciany poprzeczne s korzystniejsze od systemów podsadzkowych ze wzgldu na a) mniejsze wymiary. b) sprawniejszy spByw wód podsadzkowych. c) dokBadniejsze podsadzenie. d) oszczdno[ materiaBów. 19. GBównymi zaletami systemów podsadzkowych s a) mniejsze szkody górnicze w obiektach na powierzchni. b) wiksza ochrona wód gruntowych. c) zmniejszenie zagro|enia po|arowego. d) zmniejszenie kosztów wydobycia. 20. Przy eksploatacji rud miedzi w Polsce nie stosujemy systemu a) chodnikowo-podpórkowego. b) [cianowego z zawaBem stropu. c) komorowo-filarowego z zawaBem stropu. d) [cianowego z podsadzk hydrauliczn.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 50 KARTA ODPOWIEDZI Imi i nazwisko ........................................................................................................................... Eksploatowanie zBó| kopalin u|ytecznych Zakre[l poprawn odpowiedz. Nr Odpowiedz Punkty zadania 1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d Razem:  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 51 6. LITERATURA 1. Bielewicz T., Prus B., Honysz J.: Górnictwo cz[ I. Zlskie Wydawnictwo Techniczne, Katowice 1993 2. Bielewicz T., Prus B., Honysz J.: Górnictwo cz[ II. Zlskie Wydawnictwo Techniczne, Katowice 1993 3. Chudek M., WilczyDski S., {yliDski R.: Podstawy górnictwa. Wydawnictwo Zlsk, Katowice 1979 4. Chudek M.: Obudowa wyrobisk górniczych. Wydawnictwo Zlsk, Katowice 1975 5. Kostrz J., Pogoda W.: Górnictwo cz[ II. Wydawnictwo  Zlsk , Katowice 1970 6. Nowak K.:Górnictwo cz[ I. Wydawnictwo  Zlsk , Katowice 1970 7. Przepisy wykonawcze do prawa geologicznego i górniczego 8. Warachim W., Maciejczyk J.: Zcianowe kombajny wglowe. Wydawnictwo Zlsk, Katowice 1992 9. Zeszyty Naukowe Politechniki Zlskiej: Seria Górnictwo. Gliwice  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 52

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
HISTORIA EKSPLOATACJI KOPALIN
311[15] Z4 02 Klasyfikowanie systemów eksploatacji złóż
Zakup firmowego samochodu osobowego i koszty jego eksploatacji
Umowy o eksploatację utworów w prawie polskim
Oświetlenie awaryjne zasady eksploatacji
Kiedy eksploduje Betelgeeza Odrzywołek
15 Eksploatowanie maszyn i urządzeń do obróbki termicznej
istan Eksploat oświetlenia
Wycofać Tu 154 z eksploatacji
Ceny i koszty eksploatacji drukarek laserowych
eksploatacji portow i terminali 11 arkusz
Eksploatowanie maszyn do drukowania wklęsłego

więcej podobnych podstron