2808185251

Formy krasu powierzchniowego

Zjawiska krasowe polegają na rozpuszczającym działaniu wód gruntowych. Głównie kras zachodzi w skałach węglanowych (wapienie, dolomity). Sole są zbyt dobrze rozpuszczalne, by mogły się uchować jakiekolwiek formy. Czasem kras występuje w siarczanach (gips, anhydryt) oraz skałach okruchowych zawierających CaC0₃. Formy krasowe rozwijają się już na powierzchni, gdyż ługowanie węglanu wapnia poszerza szczeliny i wytwarza powierzchnię zbużdżoną działaniem wód deszczowych.

Do form krasu powierzchniowego należą:

żłobki, jamy, bruzdy krasowe - najdrobniejsze formy

leje krasowe - o pochyłych ścianach. Średnica dochodzi do kilkunastu metrów, mogą powstawać przez ługowanie szczelin (korozyjne) lub przez zapadanie stropów jaskiń (zapadliskowe) studnie

uwały - powstają z połączenia kilku sąsiednich lejów. Ich średnice mogą dochodzić do kilkunastu metrów

dolina - jest jeszcze rozleglejszą formą krasu powierzchniowego

polje - podłużne zagłębienie powstałe przez łączenie się uwałów i dolin

ponory - zagłębienia wyrobione przez strumień, rzekę, którymi wpływają one pod

powierzchnię ziemi

wywierzyska - źródła krasowe, przez które wypływa woda płynąca jakąś jaskinią Powierzchnia atakowana przez rozwój form krasowych obniża się, a jej resztki pozostają w postaci ostańców krasowych (humów, mogotów), w których zwykle wytworzone są jamy, bruzdy, okna wytworzone przez rozpuszczenie wapieni.

Formy krasu podziemnego

Zjawiska krasowe głównie rozwijają się poniżej powierzchni, gdzie wytwarzają się pieczary, komory, tunele etc. Do podziemnych form krasowych należą:

kominy - zwykle są głębokimi przedłużeniami studni krasowych. Głębokość może dochodzić nawet do kilkuset metrów. Inna nazwa to jaskinie pionowe, korytarze i galerie - przebiegają mniej więcej poziomo, galerie są nieraz bardzo rozległe, ale niskie, rozwijają się one często wzdłuż „fug" między ławicami wapieni. Inna nazwa to jaskinie poziome.

pieczary - rozwijają się najczęściej na liniach spękań tektonicznych, uskokach, na przecięciu się płaszczyzn ciosowych ze sobą lub styku płaszczyzn ciosowych z płaszczyznami warstwowania. Im bardziej potrzaskane skały wapienne tym więcej tworzy się jaskiń. Zazwyczaj nie występują głęboko, większość znajduje się powyżej zwierciadła wody gruntowej. W powstawaniu jaskiń duże znaczenie ma odpadanie skał od powały jaskiń.

Utwory (osady) jaskiniowe

Utwory jaskiniowe mogą być dwojakiego rodzaju:

D Allochtoniczne - obcego pochodzenia, osady naniesione przez rzeki przepływające przez jaskinie, można znaleźć kości zwierząt plejstoceńskich, szkielety człowieka i wyroby ludzi z epoki prehistorycznej. Muły jaskiniowe zawierają azotany Ca, N, K pochodzące z gromadzących się w jaskini odchodów zwierząt, zwłaszcza nietoperzy.

D Autochtoniczne - powstałe w jaskini. Materiał okruchowy powstały z niszczenia samej jaskini, dno pieczar pokryte jest „gliną jaskiniową" - eluwialnym utworem, będącym pozostałością po rozpuszczeniu wapieni (wietrzenie chemiczne). W niektórych jaskiniach odbywa się powolne osadzanie CaC0₃, wytrąconego z kropel, które sączą się ze stropu pieczary i spadają na dno, Wytrącanie CaC0₃ spowodowane jest parowaniem i stratą C0₂. Węglan wapnia narasta od stropu tworząc sople - stalaktyty. Odpowiadające im na dnie pieczary narośle to stalagmity. Gdy obie te formy się połączą tworzą stalagnaty.

Pojęcia:

Dolina zamknięta - rozległa forma kratu powierzchniowego

Jaskinia pozioma -forma krasu podziemnego ciągnąca usytuowana w poziomie, niezbyt rozległa w pionie (korytarze, galerie)