2808184671

etnologia religii (etnografia religioznawcza, etnoreligioznawstwo) gałąź religioznawstwa, dyscyplina religioznawcza i zarazem etnologiczna, zajmująca się religiami (systemami ideologiczno-rytualnymi) społeczności tradycyjnych: archaicznych, plemiennych i ludowych, O specyfice etnologii religii w odniesieniu do pozostałych dyscyplin religioznawstwa stanowi odmienny charakter badanych społeczności w stosunku do społeczeństw historycznych oraz wynikające z niego specyficzne metody badań, koncentrujące się na człowieku jako istocie kulturowej. Tradycyjnym przedmiotem badań etnologii religii są religie społeczności etnicznych; archaicznych (prahistorycznych), współczesnych społeczności plemiennych i warstw ludności w obrębie cywilizacji zach.; ich cechą wspólną jest tradycjonalizm polegający na względnej izolacji świadomościowej, swoistej recepcji czasu (nakierowanie na przeszłość — czas mityczny), zdominowaniu myślenia i działań przez tzw. logikę mityczną lub magiczną, struktury symbolicznej i zasadę wiełofunkcyjności działań W tego typu społecznościach tradycyjnych sfera sacrum jest nie do wyodrębnienia od całokształtu życia społecznego i zachowań codziennych, przenika myślenie i działanie, organizując swoisty porządek kosmiczny, symboliczne uniwersum, w którym porusza się jednostka szukająca sensów w porządku naturalnym

Etnologia religii umieszczana jest zwykle w obrębie historii religii (Z. Poniatowski, T. Margul) lub uznawana za dyscyplinę pomocniczą (prahistoria religii, historia religii plemiennych, kultur „niższych" itp.). Badania etnorehgioznawcze mają różnić się od historycznorehgioznawczych odniesieniem do żywego materiału badawczego (badania terenowe) i opisem bezpośrednich postaw i motywacji wyznawców. Za podstawowy przedmiot etnologii religii część badaczy uznaje badanie „przeżytków" poprzednich etapów religii we współczesnym społeczeństwie zach, (E.B. Tyłor, J.G. Frazer, S. Tokariew, H. Swienko).

Podstawy terminologii i metoda porównawcza ukształtowały się w XVIII w. (G. Vico, Ch. de Brosses, J. Long, B. de Fontenelle, J. Lafitau), lecz dopiero w XIX w. narodziła się, wraz z ewoiucjonizmem, niezależna dyscyplina nauki określana jako antropologia lub etnologia. Zgodnie z założeniami ewolucjonizmu, celem etnologii religii stała się rekonstrukcja uniwersalnych etapów rozwoju religii, poczynając od jej genezy aż po etyczny monoteizm. W rekonstrukcji dopomóc miały badania wierzeń społeczności plemiennych, uważanych za pozostające na pierwotnych etapach rozwoju W opozycji do ewolucjonizmu kształtowały się wczesne XX-wieczne nurty etnologii religii W obrębie dyfuzjonizmu zrodziło się przekonanie o możliwości odczytania metodami historycznymi kolejnych nawarstwień wzorców mitycznych i rytualnych (L. Frubenius) oraz dróg ich rozprzestrzeniania (dyfuzji) w poszczególnych kulturach (stąd określenie szkoła kulturowohistoryczna).

We Francji powstała skupiona wokół E. Durkheima szkoła socjologiczna (min. M. Mauss, H. Hubert, R, Granet) oparta na ujmowaniu religii j ako elementu systemu społ., sankcj onującego porządek i ład w zbiorowości; źródeł religii nie należy więc szukać w naturze ludzkiej, lecz w życiu społecznym. Znamienny wpływ na rozwój etnologii religii wywarły koncepcje psychoanalityczne S. Freuda i C.G. Junga. W ich ujęciu istnieją niezależne od kultury mechanizmy psychiczne, powodujące powstawanie i funkcjonowanie wierzeń i obrzędów magicznych i religijnych

W latach 20. pojawiły się koncepcje funkcjonalistyczne (funkcjonalizm) A.R, Radchffe-Brówna i B, Malinowskiego. Według nich niemożliwe jest rekonstruowanie historii i wcześniejszych faz rozwoju religii, zaś jedyne możliwe badania są synchroniczne ze względu na połączenie wszystkich elementów kultury wzajemnymi powiązaniami funkcjonalnymi.

W latach 60. w antropologii nastąpiło przesunięcie akcentów z badań struktury społ. na badanie myślenia i modelowania świata i stopniowe gromadzenie doświadczeń dotyczących roli religii w całości systemu kulturowego. Reakcją na funkcjonalizm były strukturalizm i semiotyka oraz nurty fenomenologiczne i symboliczne. Natomiast nurt iluzjonistyczno-materialist., który oparł się na dorobku F. Nietzschego, K. Marksa i Freuda, próbował wykazać iluzoryczność przedmiotu religii i uwypuklał negatywną rolę wiary dla kondycji człowieka. W tym nurcie mieści się szkoła marksistowska w etnologii religii, rozwijana zwłaszcza w ZSRR (S. Tokariew, A. Anisimow). Strukturalizm, reprezentowany przez C. Levi-Straussa, częściowo przez E. Leacha, M. Douglasa, czerpiąc z dorobku językoznawstwa, opierał się na założeniu istnienia uniwersalnych struktur umysłu ludzkiego, które sprawiają, że mimo różnej historii i środowiska wiele wytworów i instytucji kulturowych, jak mity i rytuały zdradza analogiczne cechy.

Fenomenologia w etnologu religii reprezentowana była przez religioznawców: G. van der Leeuwa i M. Ehadego.