6827068891

Henryk Markiewicz

Główne problemy wiedzy o literaturze

Sposób istnienia i budowa dzieła literackiego

Zazwyczaj dzieło literackie traktowane było w sposób dualistyczny:

•    Uzmysłowienie idei

•    „utwór ducha ludzkiego” wyrażający myśli za pomocą słowa

Budowa dzieła literackiego.

Powszechna idea o organicznym bądź strukturalnym charakterze dzieła literackiego.

Dzieło literackie, czyli tekst to swoisty sekwencjonalny (jednoznacznie i nieodwracalnie uporządkowany) układ znaków językowych brzmieniowych lub napisowych oraz związanych z nimi schematów znaczeniowych wyrazów i zdań. Wytwory mowne istnieją nietrwale i ukazują nam dzieło literackie tylko w jednej z wielu możliwych jego realizacji. Wytwory napisowe istnieją trwale. Znaki językowe w obu odmianach są znakami umownymi. Ze znakami językowymi związane są określone schematy znaczeniowe (nie mogą być rozumiane tak samo przez wszystkich odbiorców). W utworach literackich wieloznaczność (niejasność znaczeniowa) i wieloznaczeniowość (wieloplanowość znaczeniowa) wypowiedzi jest częstsza i wyższa.

Funkcje schematów znaczeniowych w komunikacji językowej:

Przedstawiająca - przekazuje informacje o cechach, stanach i czynnościach przedmiotów zewnętrznych wobec podmiotu wypowiedzi, a także o samym podmiocie (f. autoprezentacyjna)

Wolicjonalna - przekazuje postulatu i życzenia podmiotu wypowiedzi; jej odmiana to f. pytająca

•    Emotywna - wyraża postawę uczuciową podmiotu wobec zawartości wypowiedzi

•    Wyróżniająca - stałe cechy osobowości podmiotu (wiek, płeć) ujawniane przez styl wypowiedzi

•    Autoteliczna (poetycka) - kieruje uwagę na jakość i układ znaków językowych

W tekście literackim wyróżnić można płaszczyznę znaków językowych i płaszczyznę znaczeniową wyrazów i zdań. Mamy również do czynienia z tworami takimi jak: postać literacka, fabuła, idea, które nie należą do żadnej z tych płaszczyzn, gdyż kształtują się w zależności od odbiorcy wyższe układy znaczeniowe.

Sfera wyższych układów znaczeniowych:

I. Poszczególne „ujęcia” przedmiotów przedstawionych, stanowiące drobne, wyodrębnione całości:

•    Bezpośrednio dane cechy zewnętrzne i wewnętrzne

•    Stany i wypowiedzi zewnętrzne i wewnętrzne

•    Związki logiczne między przedmiotami

•    Ujęcia mieszane

II    Cechy charakteryzujące fabułę:

•    Jej stosunek do prawdopodobieństwa życiowego

•    Sposób motywacji zdarzeń i stopień ich przewidywalności

•    Ich jedno- lub wielowątkowość

•    Więź kompozycyjna

•    Dobór i uszeregowanie typowych funkcji fabułotwórczych i ich dystrybucja między postacie utworu

•    Ciągłość lub przerywalność narracji

•    Przewaga sekwencji dynamicznych lub statycznych

•    Tożsamość bądź zmienność miejsca fabuły

•    Stosunek porządku czasowego wydarzeń przedstawionych do porządku czasowego narracji

II    O konstrukcji postaci literackiej decydują:

•    Stosunek do prawdopodobieństwa życiowego

•    Koncepcja osobowości

•    Motywacja cech charakteru i sposobu postępowania

•    Sposób przedstawienia przeżyć wewnętrznych

•    Statyka lub zmienność osobowości

III    Świat przedstawiony w dziele literackim charakteryzują:

•    Stopień i kierunek transformacji w stosunku do naturalnego odbioru świata

•    Wymiary czasowe i przestrzenne, pojemność zdarzeniowa i postaciowa

•    Statyczność bądź dynamiczność

•    Obecny w nim porządek filozoficzny

Składniki sfery wyższych układów znaczeniowych tworzą tzw. Rzeczywistość przedstawioną w dziele literackim.