1002888912

302

Sprawozdania i recenzje

ków i wyrobników wiejskich, zaś na s. 204—205 — budownictwo gospodarcze, a następnie wierzenia i przesądy, związane z budową chałupy.

We wnioskach końcowych przedstawił Fr. Klonowski następujące ustalenia syntetyczne: 1. Zwartość przestrzenną specyficznych cech budownictwa ludowego na badanym obszarze w stosunku do regionów sąsiednich, do których zalicza odeskowanie szczytów i ozdoby nadszczytowe; 2. Odrębność warunków historycznych, fizjograficznych (wielka lesistość kraju), majątkowych i społecznych w ewolucji rozwiązań technicznych; 3. Na występowanie chałup dwu i trójdzielnych z szeregiem podtypów; 4. Na związki procesu kształtowania się poszczególnych typów budownictwa ludowego z etnicznym charakterem budownictwa ludowego.

Praca Fr. Klonowskiego pomimo pewnych uchybień (np. niedostateczny stan badań nad budownictwem gospodarczym i jego związku z gospodarką mieszkańców terenu) jest ważnym indywidualnym osiągnięciem badawczym autora, tym cenniejszym, iż jako opracowanie typu monograficznego wypełnia praca ta dotkliwą lukę w tego typu badaniach na ziemiach północnej Polski. Nawiązuje ona jaknaj-silniej do badań w tym zakresie prowadzonych w toruńskim, warszawskim i poznańskim ośrodku etnograficznym uniwersyteckim i stanowi przykład współpracy badawczej z katedrami badania architektury ludowej politechnik gdańskiej i warszawskiej.

Ryszard Kukier

A. Kwilecki, Problemy socjologiczne Łemków na Ziemiach Zachodnich. Kultura i społeczeństwo. R. X. nr 3, Poznań 1966 r.

Odnotować należy ten szczególnie ważny artykuł A. Kwileckiego, stanowiący część większego studium. Autor przystępuje w sposób prostolinijny do omówienia losu Łemkowskiej diaspory, temat dla etnografa pasjonujący, tak od strony teoretycznej, jak i w rozważaniach szczegółowych, dotyka bowiem problematyki stricto sensu etnograficznej, która często gubi się w rozważaniach na temat historii gospodarczej, historii wsi czy też w rozważaniach nad historią kultury. W pracy drukowanej w „Przeglądzie Zachodnim” (nr 4, 1964) pt. Liczebność i rozmieszczenie grup mniejszości narodowej na Ziemiach Zachodnich autor określa wielkość grupy Łemków na około 30—35 tys. pozostającej w Polsce i zamieszkującej obecnie w kilkudziesięciu powiatach na Ziemiach Zachodnich. Powstały stan rzeczy wpłynął na zmianę struktury etnicznej południowej Małopolski stwarzając nowe możliwości dla polskich grup góralskich i laskich. Tematykę tę podjął od strony etnograficznej ponownie R. Reinfuss (1962) i K. Marczakowa.

Kwilecki skoncentrował swoją uwagę na społecznych problemach Łemków jako grupy mniejszościowej, a więc na ich sprawach życiowych, świadomości etnicznej i stanowiska środowiska polskiego, a także na ich wewnętrzne przeobrażenia społeczne i kulturalne.

Autor prowadził swoje badania w latach 1958—1959 we wsiach województwa zielonogórskiego i koszalińskiego, tam gdzie stosunkowo silniejsze są te grupy a równocześnie istnieje możliwość napięć, tak wśród Łemków, jak i ludności polskiej. Autor słusznie zauważył, że siła i jakość tych napięć jest różna między Łemkami i ludnością polską miejscową a repatriantami np. z Podhala czy Polesia. Zaobserwowane procesy oświetlone są wielostronnie, autor uogólnia je na całą diasporę łemkowską.

Autor podkreśla, że do II wojny światowej Łemkowie stanowili zwartą grupę etniczną co przejawiało się w ich dialekcie, kulturze i religii i stanowiło o dużym poczuciu odrębności kulturalnej. To prawda — ale sądzę, że autor nie dość do-