1551622939

Szwajcarski znawca i krytyk Gombrowicza Franęois Bondy³⁰ doskonalił swój warsztat literacko-dziennikarski, popularyzując jego twórczość na łamach wpływowego szwajcarskiego dziennika „Neue Zurcher Zeitung”.

Zjawisko recepcji pisarza w obszarze kultury niemieckojęzycznej pozostało przez polskich Gombrowiczologów prawie niezauważone. Do niedawna jedyną polskojęzyczną rozprawą podejmującą temat entuzjastycznego przyjęcia jego dramatów była, powstała przed ponad dwudziestu laty, rozprawa amerykańskiego slawisty Alexa Kurczaby³¹. Autor, jako pierwszy odnotował, że cała twórczość Gombrowicza, w tym szczególnie dramatyczna, najgłębszy oddźwięk znalazła w niemieckim obszarze językowym. To właśnie tam jego sztuki były i są nadal wystawiane i komentowane, tylko tam można mówić o nieprzerwanej historii recepcji teatru Gombrowiczowskiego³². Kurczaba prezentuje najbardziej popularne niemieckie inscenizacje jego dramatów - wystawioną w 1966 roku przez polskiego reżysera Jana Biczyckiego w berlińskim Forum-Theater Iwonę, księżniczkę Burgunda, kontrowersyjne przedstawienie tej samej sztuki w Bremie w 1971 w reżyserii Wilifrieda Minksa, gościnne wystawienie Ślubu w wykonaniu zespołu z Theatre Recamier w Berlinie Zachodnim w 1965 roku oraz niemiecką premierę dramatu, która odbyła się w styczniu 1968 roku w Schillertheater w Berlinie. Kurczaba wymienia także inscenizację Operetki w reżyserii Kazimierza Dejmka w 1977 roku w Essen oraz światową premierę niedokończonego dramatu Historia, która odbyła się w monachijskim Theater im Marstal w reżyserii Andreasa Fricsay. Intensywna recepcja sztuk Gombrowicza w teatrach krajów niemieckojęzycznych tkwi zdaniem Kurczaby w specyficznym kontekście, w który niemiecka krytyka literacka i teatralna wpisywała dramaturgię Gombrowicza i z którego czerpała swoje specyficzne znaczenie na obszarze niemieckojęzycznym³³. Niemieccy odbiorcy odkrywali rozmaite paralele: Iwonę, księżniczkę Burgunda zestawiano z komedią Georga Buchnera Leonce und Lena oraz z dramatem Maxa Frischa Andorra. Ślub przypominał wariant dominującego w powojennej literaturze niemieckiej motywu „Heimatkehrer”. Niemcy odnajdywali w Henryku odpowiednik Beckmanna, bohatera sztuki Wolfganga Borcherta Draufien vor der Tur.

³⁰    Franęois Bondy często kojarzony jest z Francją ze względu na język jego prac oraz popularność, jako założyciela francuskiego miesięcznika „Preuves”. Bondy urodził się w Berlinie, ale był obywatelem Szwajcarii, gdzie uczęszczał do szkoły. Maturę zdał w Nicei w języku francuskim. Większość leksykonów, łącznie z Wikipedią, prezentuje tego badacza jako uczonego szwajcarskiego.

³¹    Por. A. Kurczaba: Niemiecka recepcja teatru Gombrowicza. W: J. Bujnowski (wyd.): Literatura polska na obczyźnie. Londyn: Polskie Towarzystwo Naukowe na Obczyźnie 1988, s. 208-217.

³²    Zob. A. Kurczaba: Niemiecka recepcja teatru... s. 211.

³³    Por. Tamże, s. 216.

10