1623515469

sercem" politologii, a narzędzia tej analizy częścią arsenału badawczego każdego politologa (R. Rhodes)¹⁴. Instytucjonalizm ma najdłuższe tradycje, wybitnych przedstawicieli w polskiej politologii, łączących wiedzę i kompetencje badawcze pokrewnych dyscyplin (zwłaszcza ustrojoznawcze (prawnicze), historyczne i socjologiczne), by wymienić Czesława Znamierowskiego, Konstantego Grzybowskiego, Marka Sobolewskiego, Stanisława Ehrlicha, Kaźmierza Opałka, Franciszka Ryszkę czy Jana Baszkiewicza.

B) Analiza systemowa: funkcje państwa

Trudno byłoby też zrozumieć fenomen polityki bez rozpatrzenia funkcji, jaką ona pełni w systemie społecznym, w społeczeństwie jako całości. Przesłanką tej koncepcji jest obserwacja, że w odróżnieniu od przyrody pozaludzkiej w życiu społecznym mamy do czynienia z ludźmi działającymi świadomie, celowo; ludźmi próbującymi zapanować nad swym zbiorowym losem. W tym stwierdzeniu zawiera się podstawowa różnica między ewolucją biologiczną a kulturową. Występują bowiem dwa podstawowe mechanizmy zmiany społecznej: mechanizm efektu globalnego (niewidzialnej ręki) i mechanizm planowanej zmiany społecznej, czyli ingerencji ludzi w celu pożądanej zmiany zastanych struktur społecznych. Po rewolucji neolitycznej kolektywnym podmiotem takich zmian była organizacja państwowa. Ma ona odpowiednie do tego celu instrumentarium: potencjalny i efektywny przymus fizyczny (prawo), zgromadzone za sprawą przymusu podatkowego nadwyżki ekonomiczne wspólnoty czy aparat propagandowy (rytuały, obrzędy religijne, święta, szkołę czy media publiczne). Jako jedyna instytucja może oddziaływać - bezpośrednio i (lub?) pośrednio - na całość społeczną mocnymi i miękkimi środkami. Państwo w tej roli może stosować różne techniki rządzenia dla realizacji celów społecznych, wykraczających daleko poza zapewnianie ładu wewnętrznego i bezpieczeństwa zewnętrznego. Może m.in.:

¹⁴ Tegoż, Understanding Goi/ernance, Buckongham 1997, s.5,64, cyt. za V. Lowndes, Instytucjonalizm, [w:]Teorie i metody w naukach politycznych, dz. cyt., s.91. Zob. też J. G. March, J. P. Olsen, Instytucje. Organizacyjne podstawy polityki, Warszawa 2005 s.27-30.