1841899823

BADANIA CZYTELNICTWA NA WSI 79

i ilościowego tylko scharakteryzowania stanu czytelnictwa prasy aż po złożone zjawiska mechanizmu jej odbioru, rodzaju oddziaływania i stopnia skuteczności. Rozróżnienie badań o węższym i szerszym zasięgu ma znaczenie nie tylko formalne. Inny jest w nich punkt wyjścia, odmienna droga postępowania badawczego i zestaw otrzymanych w efekcie informacji. W pierwszym wypadku śledzimy rozchodzenie się z góry wybranego tytułu, stwierdzamy w jakich kategoriach ludności znajduje on swoich stałych i dorywczych odbiorców, jaka jest struktura społeczna ich kręgu. W drugim — mając uprzednio określoną zbiorowość np. mieszkańców danego regionu, przedstawicieli jakiegoś zawodu, warstwy społeczne itp. — dążymy do ustalenia stanu czytelnictwa i roli prasy w interesującym nas środowisku czy grupie społecznej¹).

Omawiane tu badania Pracowni Socjologicznej OBP należą do tego drugiego rodzaju, to znaczy obejmują całą zbiorowość. Wyznaczenie szerszego zasięgu przy analizie korzystania z prasy w środowisku wiejskim jest w pełni uzasadnione.

Do odbiorców wybranego tytułu możemy dotrzeć, jak wiadomo, poprzez listę prenumeratorów, względnie w momencie aktywizacji czytelniczej — to znaczy przy kupnie danego pisma w punkcie sprzedaży. W badaniach prowadzonych na terenie wsi, ze względu na bardzo rzadką sieć kiosków Ruchu, ostatnia ewentualność nie może być brana pod uwagę. Pozostaje zatem prenumerata, odgrywająca ważną rolę w czytelnictwie wsi, jako na ogół najbardziej rozpowszechniona forma nabywania prasy, skupiająca dojrzałych i wyrobionych odbiorców. Stanowi ona jednak w badanej społeczności tylko jeden z elementów złożonego i zróżnicowanego kontaktu z prasą. Z punktu widzenia praktyki redakcyjnej i wydawniczej równie interesujący są czytelnicy nie prenumerujący, wśród których, szczególnie na terenach objętych masowymi dojazdami do pracy w miastach, występują także odbiorcy „pełnowartościowi”, o ukształtowanych potrzebach i nawykach czytelniczych ²). Racjonalna polityka oświatowa i kulturalna wymaga z kolei dotarcia do tych kręgów ludności wiejskiej, których nie udało się jeszcze do tej pory związać trwalej z prasą i które korzystają z niej sporadycznie, a nawet często tylko pośrednio, poprzez ustną transmisję informacji.

Nie tylko jednak szeroko rozumiane względy utylitarne ale i metodologiczne, przemawiają w omawianym wypadku za badaniami obejmującymi całą zbiorowość. Wśród mieszkańców wsi specjalnie trudno przeprowadzić linię demarkacyjną pomiędzy czytelnikami a nieczytelnikami. a to w związku z znacznie większą niż w mieście rozpiętością sposobów kontaktowania się z prasą. Jednocześnie kategorie czytelników wyłonione na

1

)    Przykładem pierwszego rodzaju badań mogą być Zygmunta Gostkowskie-g o badania nad czytelnictwem tygodników społeczno-kulturalnych (wyniki ukażą się w wydawnictwie OBP Biblioteka Wiedzy o Prasie, seria A), drugiego rodzaju — Józefa Kądzielskiego badania nad czytelnictwem prasy mieszkańców Katowic (Publiczność prasowa Katowic, Kraków 1963, OBP Biblioteka Wiedzy o Prasie, seria B I). W efekcie badań o szerszym zasięgu, przy odpowiednio dużej próbie, również możemy określić strukturę społeczną kręgu odbiorców, ale tylko odnośnie do tytułów najbardziej poczytnych w danej zbiorowości; por. ostatnio wymieniona praca.

2

)    Wskaźniki prenumeraty pocztowej z terenu wojew. krakowskiego wykazują, że w niektórych powiatach prenumeratorzy stanowią tylko niewielki odsetek mieszkańców.