1841899825

BADANIA CZYTELNICTWA NA WSI 81

Wybór zbiorowości próbnej

Ze zrozumiałych względów we wszystkich badaniach nad czytelnictwem prasy, a więc także przeprowadzanych w środowisku wiejskim, stosuje się w szerokim rozumieniu metodę reprezentacyjną ¹⁰). Sposób wyboru zbiorowości próbnej zależy od rodzaju badań. Przy ograniczeniu analizy tylko do kręgu prenumeratorów, możliwe jest zastosowanie w oparciu o ich wykazy, najbardziej poprawnego metodologicznie, wyboru losowego¹').

W badaniach obejmujących czytelników i nieczytelników nie dysponujemy tak dogodnym operatem losowania i pobranie próby nastręcza trudności. Bezpośrednie losowanie respondentów z list meldunkowych jest technicznie niemożliwe ze względu na rozproszenie wymienionych list po gromadzkich radach narodowych, a także konstrukcję tego rodzaju ewidencji zawierającej również osoby niepełnoletnie. Losowanie gromad (przyjętych jako jednostki losowania wiązkowego) wymagałoby, wobec ich ekonomicznego, społecznego i kulturowego zróżnicowania na większym terenie, bardzo dużej próby, co z kolei wpływa wydatnie na podwyższenie kosztów badań. W dogodnym organizacyjnie losowaniu parostopniowym (np. trzystopniowym: najpierw powiatów, w ich obrębie gromad, w nich zaś mieszkańców) próba musiałaby być równie duża.

Dokładniejsze wyniki przy zmniejszonej zbiorowości próbnej, można by uzyskać dokonując podziału jednostek terytorialnych np. gromad, na możliwie jednorodne warstwy, a następnie przeprowadzając losowanie w obrębie każej z nich. Ze względu jednak na złożoność i wieloaspektowość odbioru prasy, wśród wielu determinujących go czynników nie sposób znaleźć takich, które przyjęte jako kryteria stratyfikacji zmniejszałyby dyspersję jednocześnie wszystkich, a przynajmniej większości ważniejszych cech badanego zjawiska. Ponadto warstwowanie pociąga za sobą dodatkowy, dosyć znaczny wkład pracy. Pozostają zatem metody nielosowe: wybór kwotowy (ąuota sempling) i wybór celowy (typologiczny). Do pierwszego z nich konieczna jest, nie zawsze dostępna z braku danych, znajomość struktury populacji generalnej. Z tego między innymi względu w badaniach Pracowni Socjologicznej OBP nad czytelnictwem prasy we wsiach województwa krakowskiego oparto się głównie na metodzie typologicznej.

Polega ona na wyznaczeniu, na objętym badaniami obszarze (np. województwie), pewnej niewielkiej liczby mniejszych zbiorowości przestrzennych (np. wsi, gromad, powiatów), które przez swoją typowość mogą stanowić w zakresie czytelnictwa prasy reprezentację całego badanego regionu. Ten sposób pobierania próby jest szczególnie przydatny w badaniach o szerszym zasięgu terytorialnym, obniża bowiem znacznie ich koszt i ułatwia organizację. Poświęcimy mu w związku z tym nieco uwagi.

^I0) Tzn. obejmującą także i poza losowe sposoby wyboru próby. ⁿ) Opis zastosowania losowego wyboru zbiorowości próbnej w oparciu o wykazy prenumeratorów wiejskich podaje D. Morawska, K. Ostrowski, J. J. Wiatr, op. cit. ss. 143—144.

W badaniach czytelnictwa prasy poprzez prenumeratę trudności w ustalaniu próby mogą być związane z występowaniem, oprócz indywidualnej, — prenumeraty instytucjonalnej. Dotyczy to jednak przede wszystkim środowiska miejskiego, gdyż na wsi ta ostatnia forma dystrybucji prasy jest mało rozwinięta. O wyżej wspomnianych trudnościach ob. Z. Gostkowski: Jak badać kioskowe czytelnictwo, op. cit. s. 15.

6 — Zeszyty Prasoznawcze