plik


ÿþPodkultura wizienna  tworzenie si nowej grupy spoBecznej 1. Wprowadzenie  okre[lenie grupy spoBecznej W ka|dym spoBeczeDstwie wystpuj ró|ne grupy spoBeczne. Ich podziaB i wielko[ jest charakterystyczna dla danego spoBeczeDstwa. Tre[ci niniejszej pracy jest podkultura wi- zienna, która ze wzgldu na specyficzne cechy wystpuje wyBcznie w warunkach izolacji wiziennej. W pracy swej postaram si opisa i wykaza charakterystyczne cechy tej grupy, jej wpByw na spoBeczeDstwo oraz wpByw zjawisk zachodzcych w spoBeczeDstwie na dynami- k tej grupy. W swoich rozwa|aniach przyjmuj definicj grupy spoBecznej w sposób nastpu- jcy: Grup spoBeczn nazywamy ka|de zrzeszenie ludzi, które w [wiadomo[ci samych tych ludzi stanowi pewnego rodzaju odrbn caBo[, czyli wedBug terminologii zaczerpnitej z wzoru innych nauk, pewien ukBad odosobniony (F. Znaniecki, Warszawa 1928 , t.1, s.28). Grup spoBeczn mo|na zdefiniowa równie| jako grupa dla oznaczania takich sku- pieD, które posiadaj ju| wyksztaBcon wiz i zasad odrbno[ci okre[lajc granice grupy (J. SzczepaDski, Warszawa1966, s.161). W ka|dej grupie spoBecznej jako elementy skBadowe mo|na wyró|ni: czBonków, ich cechy i zasady ustalajce identyczno[ i cigBo[ trwania grupy, zadania grupy sBu|ce reali- zacji zadaD, mechanizmy psychospoBeczne wytwarzane dla realizacji zadaD; czynniki utrzy- mujce spójno[ wewntrzn grupy, instytucje i system kontroli spoBecznej, wzory wzajem- nych oddziaBywaD, wzory zachowania i normy regulujce stosunki pomidzy czBonkami; in- stytucje i [rodki regulowania styczno[ci i stosunków z innymi grupami (J. SzczepaDski, War- szawa1966, s.152). Jak wiemy grupy mo|na klasyfikowa wedBug ró|nych kryteriów. W moich rozwa|a- niach przydatne bdzie pojcie grupy wielkiej, gdzie ilo[ czBonków jest tak du|a,  aby wszy- scy czBonkowie mogli si zna osobi[cie, aby wszystkie styczno[ci midzy nimi mogBy si do- konywa bezpo[rednio (J. SzczepaDski, Warszawa1966, s.158). Z tego te| powodu w grupie wielkiej musi istnie rozwinita wiz formalna, system kontroli sformalizowany, system [rod- ków masowej komunikacji utrzymujcy jej spójno[ wewntrzn, system masowego oddzia- Bywania ksztaBtujcy postawy i d|enia czBonków (J. SzczepaDski, Warszawa1966, s.158). Grupami formalnymi bdziemy nazywa takie grupy, które rozwinBy ju| instytucje formalne, formalny system kontroli i organizacji (J. SzczepaDski, Warszawa1966, s.161). Inny rodzaj grupy to grupa nieformalna. S to grupy,  których wiz wewntrzna pole- ga tylko na organizacji instytucji i kontroli nieformalnej (J. SzczepaDski, Warszawa1966, s.161). Grupy celowe  s grupami tworzonymi ze [wiadomym zaBo|eniem, |e bd one d|y- By do osignicia celów okre[lonych w sformalizowanym statucie (J. SzczepaDski, Warsza- wa1966, s.161). Grupy celowe mog by równie| grupami nieformalnymi. Grupy celowe mog by ró|nego rodzaju w zale|no[ci od rodzajów interesów, które skupiaj jej czBonków (J. SzczepaDski, Warszawa1966, s.176). Przez interes przyjm w swej pracy jaki[ przedmiot, kompleks przedmiotów czy stan rzeczy, którego osigniecie jednostka lub grupa uwa|a za po|dany lub niezbdny dla swoje- go |ycia  za J. SzczepaDskim, Warszawa1966, s.176. 2. Charakterystyka instytucji penitencjarnych i zadaD SBu|by Wiziennej Instytucje wizienne podobnie jak i inne instytucje o podobnym charakterze, tzn. o [ci[le sprecyzowanych zadaniach, jasno okre[lonej strukturze organizacyjnej i hierarchii sBu|- 2 bowej oraz o [ci[le sprecyzowanej pragmatyce sBu|bowej s typowymi instytucjami formal- nymi. Taki stan rzeczy ma ogromny wpByw na relacje pomidzy ludzmi tam pracujcymi oraz wpBywa na ich zachowania. Z kolei peBna dyspozycyjno[ funkcjonariuszy stwarza  trwaBe poczucie izolacji spoBecznej czBonków instytucji (PaweB MoczydBowski, Warszawa 1991, s.9). Powy|sza sytuacja powoduje, |e instytucje wizienne s cz[ciowo wyBczone spod kontroli spoBecznej, a w przeszBo[ci byBy spod tej kontroli wyBczone caBkowicie. SBu|ba Wi- zienna jest umundurowan i uzbrojon formacj apolityczn podlegB Ministrowi Sprawiedli- wo[ci, posiadajc wBasn struktur organizacyjn (art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 26 kwietnia 1996 roku o SBu|bie Wiziennej - Dz. U. Nr 61 poz.283). Organizacja sBu|by ma charakter zdecydowanie hierarchiczny i wystpuje tu [cisBa podlegBo[ sBu|bowa. Z uwagi na to, |e SBu|ba Wizienna realizuje, na zasadach okre[lonych w Kodeksie karnym wykonawczym, zadania w zakresie wykonywania kar pozbawienia wol- no[ci i tymczasowego aresztowania (art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 26 kwietnia 1996 roku o SBu|- bie Wiziennej - Dz. U. Nr 61 poz.283), a mianowicie wykonuje nastpujce funkcje, które determinuj |ycie wewntrz wizienia: izolacyjn, socjalno-bytow, ekonomiczn, gospodar- cz i resocjalizacyjn (P. MoczydBowski, Warszawa 1991, s.12). Z punktu widzenia moich rozwa|aD najwa|niejsza jest funkcja izolacyjna. Wi|e si ona z przestrzeganiem re|imu in- stytucji izolujcej, który nastawiony jest na wymuszanie narzuconego regulaminem stylu po- stpowania i skonformizowanie skazanych do formalnych celów instytucji. Ponadto funkcja izolacyjna wyra|a si w osadzaniu wizniów w wydzielonych pomieszczeniach, wyposa|o- nych w urzdzenia techniczno-ochronne uniemo|liwiajce samouwolnienie. Ponadto w reali- zacji funkcji izolacyjnej pomaga egzekwowanie dyscypliny, dokonywanie przeszukaD i wy- konywanie kar dyscyplinarnych. Izolacja powoduje konieczno[ zapewnienia wizniom od- powiednich warunków mieszkaniowych, wy|ywienia, ochrony zdrowia i higieny oraz dostar- czania odzie|y stosownej do pory roku. Taka sytuacja uniemo|liwia osadzonym zaspakajanie potrzeb takich jak: bezpieczeD- stwa z uwagi na konieczno[ przebywania z ludzmi narzuconymi przez administracj, a nie wybranymi przez siebie, aktywno[ci seksualnej z uwagi na konieczno[ przebywania z osob- nikami tej samej pBci  co powoduje czasami zachowania homoseksualne, prywatno[ci z uwa- gi na to, |e wizieD nie mógB przebywa sam, ale stale pod nadzorem, posiadania rzeczy tylko do swego u|ytku. Ponadto egzekwowanie dyscypliny przez funkcjonariuszy powoduje [cisBe reglamentowanie zachowania si wizniów wobec funkcjonariuszy, innych skazanych, w miejscu pracy i innych pomieszczeniach, w których mog oni przebywa (P. MoczydBowski, Warszawa 1991, s.13). Uwzgldniajc fakt, |e ka|dy z funkcjonariuszy i pracowników cywil- nych jest przeBo|onym osadzonego i mo|e wnioskowa o jego ukaranie lub nagrodzenie, otrzymujemy obraz warunków w jakich na co dzieD musz przebywa skazani. ZcisBa zale|no[ skazanych od funkcjonariuszy, a jednocze[nie postrzeganie funkcjo- nariuszy przez pryzmat zachowaD skazanych powoduje wytworzenie si specyficznych relacji pomidzy tymi grupami. W normalnych warunkach przebywamy z innymi osobami najcz- [ciej dlatego, |e je lubimy i cenimy z jaki[ powodów. Dlatego te| kontrolujemy si, aby nie urazi tej drugiej osoby. W warunkach wiziennych trzeba przebywa z osobami narzucony- mi, co stwarza potrzeb wypracowania norm i uregulowaD, które cho w pewnym stopniu po- zwol na zaspakajanie potrzeb wizniów. 3. Przyczyny Bczenia si osadzonych w grupy nieformalne Dla peBnej jasno[ci sytuacji nale|y wspomnie, |e wizniowie z reguBy s osobnikami zdemoralizowanymi, nie uznajcymi powszechnie przyjtych norm i zachowaD spoBecznych, wielokrotnie z zaburzonymi osobowo[ciami lub chorymi psychicznie. Zniesienie regulacyjne- 3 go wpBywu przepisów i formalnej hierarchii organizacji jest zastpione przez now struktur spoBeczn wyBonion w obrbie sekretnych interakcji (P. MoczydBowski, Warszawa 1991, s.18). Powstaje wic pole dziaBania dla nowego typu organizacji i struktury, która cho nie jest nigdzie okre[lona, to posiada olbrzymi wpByw na funkcjonowanie |ycia wiziennego. W[ród podstawowych motywów Bczenia si osadzonych w grupy w warunkach wi- ziennych mo|na wic wymieni: 1. Wiez terytorialna - zauwa|ono, |e osadzeni pochodzcy z tego samego regionu kraju wy- kazuj tendencje zborne, chc si trzyma razem, zjawisko to okre[la si terminem  ziomkostwa (ziomale, ziomki, ziomasy). 2. Wspólna przeszBo[ przestpcza - uprawianie razem procederu przestpczego przed osa- dzeniem w wizieniu. 3. Wspólna przeszBo[ wizienna - zwizek oparty na znajomo[ci wizniów z poprzednich wyroków. 4. Plany przestpcze - czstokro podczas pobytu w wizieniu nastpuje planowanie akcji przestpczych, skoków, napadów, wymiana do[wiadczeD przestpczych. 5. Wzajemne zaspakajanie potrzeb - spoiwem mog by potrzeby materialne i wzajemne u|ywanie posiadanych dóbr. Wiz mo|e si pojawi równie| na bazie potrzeb psychicz- nych i ich wzajemnym zaspakajaniu. 6. Przeciwno[ci - np. biedny z bogatym czy silny ze sBabym. Bardzo czsto dochodzi do sy- tuacji, w której silny jest biedny (brak pomocy z zewntrz) natomiast sBaby jest zasobny. Wtedy sBaby kupuje ochron, a silny korzysta z dóbr konsumpcyjnych sBabego. 7. Wspólne warto[ci - zwizki oparte na respektowaniu wspólnych zasad czy wrcz ideolo- gii np. grupa grypserska. Powy|szy zestaw motywów wizania si w grupy nie ma charakteru zamknitego. SiBa wi|ca wymienionych motywów bdzie równie| zale|aBa od stosunku poszczególnych osób do podkultury wiziennej. Nie bdzie wystarczajcym warunkiem stworzenia grupy niefor- malnej wspólne pochodzenie terytorialne je[li np. bdzie wystpowaB silny konflikt warto[ci (grypsujcy a poszkodowany). Motywy te nale|y traktowa jako sprzyjajce powstawaniu ukBadów nieformalnych a nie je bezwarunkowo determinujce. 4. PrzeciwdziaBanie negatywnym przejawom podkultury wiziennej Opisane powy|ej warunki s przyczyn powstawania nowej grupy nieformalnej zwa- nej dalej podkultur wizienn, wobec której u|ywa si równie| nazwy  drugie |ycie wi- zienne . W tym miejscu nale|y stwierdzi, |e stosunek administracji wiziennej do tych struktur w minionym okresie czasu przeszedB wielk ewolucj. W okresie PRL stosunek ten cechowaB si zdecydowanym d|eniem do zlikwidowania przejawów jej dziaBalno[ci. Wro- go[ ta przejawiaBa si w restrykcyjnych dziaBaniach w stosunku do osadzonych uczestnicz- cych w podkulturze wiziennej, jak równie| w szerokiej akcji informacyjnej przedstawiajcej podkultur wizienn jako kontynuowanie dziaBalno[ci przestpczej w warunkach izolacji wiziennej. DziaBania te miaBy form wrcz administracyjnych szykan i polegaBy na automatycz- nym zaliczaniu osadzonych uczestniczcych w tej podkulturze do osadzonych szczególnie zdemoralizowanych i wrogich wszelkim dziaBaniom resocjalizacyjnym, przez co mieli oni utrudniony dostp do wszelkich nagród, czy odstpstw. W przypadku karania dyscyplinarne- go przynale|no[ do podkultury byBa negatywn przesBank i z reguBy powodowaBa zaostrze- nie wymierzanej kary w porównaniu do sprawcy takiego samego wykroczenia nie uczestni- czcego w podkulturze. Podobnie byBo w zakresie opiniowania, które byBo szczególnie wa|ne przy ubieganiu si przez osadzonego o warunkowe przedterminowe zwolnienie. Osadzony uczestniczcy w podkulturze nie mógB liczy na pozytywn opini administracji w tym zakre- 4 sie i na poparcie swojego wniosku. Przynale|no[ do podkultury byBa równie| uwzgldniana w czasie tzw. ocen okresowych, które decydowaBy o awansowaniu lub zdegradowaniu osa- dzonego do surowszego lub l|ejszego rygoru odbywania kary pozbawienia wolno[ci. W przypadku osób tymczasowo aresztowanych praktykowane byBo przesyBanie nega- tywnych opinii o zachowaniu tymczasowo aresztowanego lub uczestniczeniu w negatywnych przejawach podkultury wiziennej, za które w szczególno[ci byBy uwa|ane zncanie si nad wspóBosadzonymi, gwaBty homoseksualne, czyny lubie|ne, pobicia i bójki, kradzie|e i wymu- szenia dokonywane na osadzonych nie uczestniczcych w podkulturze wiziennej oraz wszel- kie wrogie postawy i czyny wobec funkcjonariuszy i pracowników SBu|by Wiziennej. Po zmianach ustrojowych dokonanych w 1989 roku, uznanie zdobyB pogld, |e pod- kultury wiziennej nie da si zlikwidowa metodami administracyjnymi i podejmowane uprzednio dziaBania wpBywaBy jedynie na pogarszanie si atmosfery w[ród osadzonych, powo- dowaBy jeszcze wiksze zantagonizowanie [rodowiska wiziennego oraz wzmagaBy wrogo[, czy wrcz nienawi[ do funkcjonariuszy i pracowników SBu|by Wiziennej. Dominujcym staB si pogld, |e nie nale|y zwalcza ludzi biorcych udziaB w podkulturze wiziennej, a je- dynie nale|y uniemo|liwia i rozlicza zaistniaBe negatywne przejawy podkultury wiziennej. Takie podej[cie po kilku latach przyniosBo zdecydowan popraw atmosfery w[ród osadzo- nych i w poBczeniu z innymi dziaBaniami polegajcymi na podmiotowym traktowaniu osa- dzonych, humanizacji warunków odbywania kary pozbawienia wolno[ci i wykonywania tym- czasowego aresztowania oraz otwarcia si wizieD na [wiat nauki, dziaBania ko[cioBów i zwizków wyznaniowych - przyniosBo diametraln zmian w |yciu wiziennym. O wpBywie tego na podkultur wizienn napisz w dalszej cz[ci pracy. 5. Charakterystyka podkultury wiziennej Po opisaniu [rodowiska wiziennego chciaBabym nastpnie przej[ do opisu grupy spoBecznej jak jest podkultura wizienna. Odnoszc si do definicji przedstawionych na po- cztku tej pracy nale|y stwierdzi, |e grupa ta jest pewn zbiorowo[ci ludzi, którzy maj sil- nie wyksztaBcon [wiadomo[ odrbno[ci i tworz pewn caBo[. Ludzi tych Bczy silna wiz, która ma swoje zródBa w ich sytuacji |yciowej tzn. przebywaniu w warunkach izolacji wi- ziennej. Innym z czynników wizi bdzie na pewno postrzeganie funkcjonariuszy jako tych, którzy utrzymuj ich w izolacji od spoBeczeDstwa. Jedn z najwa|niejszych czynników wizi jest wspólnie wyznawany system warto[ci i system reguB postpowania. Oba te systemy stoj w zdecydowanej opozycji do obowizujcych w wizieniach regulaminów, porzdku dnia i innych przepisów regulujcych |ycie w wizieniu. Maj one przede wszystkim za zadanie ta- kie nieformalne uporzdkowanie |ycia wiziennego, aby zaspakajaBo one potrzeby osadzo- nych nie mogce by zaspokojone z uwagi na izolacj wizienn. Innym czynnikiem utrzy- mujcym spójno[ grupy jest publicznie manifestowana wrogo[ do innych osadzonych nie biorcych udziaBu w podkulturze wiziennej. Nienawi[ ta jest wrcz patologiczna wobec osadzonych podejrzewanych o donoszenia Policji lub administracji wizienia, wobec osób wykazujcych anomalie umysBowe lub odmienne preferencje seksualne oraz osób, które na wolno[ci pracowaBy lub sBu|yBy we wszelkiego typu sBu|bach lub formacjach mundurowych. Relacje i kontakty z tymi osobami s [ci[le ustalone, a nie przestrzeganie ich mo|e grozi wy- kluczeniem z grupy. W celu identyfikacji i ustalenia czy kandydat do udziaBu w podkulturze wiziennej speBnia wszystkie kryteria, przeprowadza si o nim wywiad sigajcy niekiedy dBugiego okre- su czasu oraz przeprowadza si sprawdziany przydatno[ci kandydata tzw.  gierki . Wszystkie te dziaBania maj na celu wyeliminowanie ewentualnych czBonków grupy, którzy mogliby  skala podkultur wizienn. Grupa ta wyksztaBciBa systemy kontroli czBonków grupy pole- gajce na konieczno[ci opowiadania o swojej przeszBo[ci, ustalaniu wspólnych znajomych i 5 znajomo[ci pewnych zdarzeD lub faktów, które miaBy miejsce w przeszBo[ci. DziaBania te wy- nikaj z tego, |e grupa jest zbyt liczna i nie ma mo|liwo[ci w warunkach izolacji wiziennej, aby wszyscy czBonkowie grupy znali si osobi[cie lub sByszeli o sobie. Zmiany w polityce administracji wiziennej w stosunku do tej grupy, jak równie| zja- wiska zachodzce w [wiecie przestpczym na wolno[ci spowodowaBy obecnie powa|ne wyBo- my w dotychczasowej praktyce. Obecnie dopuszczani s do udziaBu w grupie osoby uprzednio nie zwizane ze [rodowiskami przestpczymi, ale uczestniczce w zorganizowanej przestp- czo[ci i dysponujce znaczna ilo[ci pienidzy. Jest to szczególnie widoczne w odniesieniu do wizniów dorosBych. Osadzeni mBodociani byli zawsze ortodoksyjni w przestrzeganiu za- sad i norm grupy. W przypadku stwierdzenia naruszenia norm lub zasad obowizujcych grup, w przy- padku maBej wagi sprawy udziela si ostrze|enia z mo|liwo[ci wykluczenia z grupy, a w ra- zie ra|cego przekroczenia wyklucza si z grupy. Z reguBy takie wykluczenie ma charakter pobicia oraz napitnowania, które mo|e mie form zgwaBcenie lub dotykania penisem, skut- kujcego trwaBe i nieodwoBalne wykluczenie z grupy. W ramach podkultury wiziennej wraz z biegiem czasu doszBo do podziaBów na ró|ne grupy, ró|nice si od siebie stopniem prze- strzegania pewnych norm i zasad, stosunkiem do SBu|by Wiziennej i osób nie biorcych udziaBu w podkulturze wiziennej. Sytuacja ta spowodowaBa wzajemne zwalczanie si tych grup, jednak|e w chwili obecnej grupy, które dokonaBy odstpstw s w zaniku. Jednak|e w ra- mach zasadniczej grupy wystpuj swoiste  regionalizmy , wynikajce z ró|nic [rodowisko- wych, odmienno[ci kultur lokalnych oraz z ró|norodno[ci zródeB podkultury wiziennej. Re- gionalizmy te powoduj, ze osoby pochodzce z tej samej cz[ci kraju lub z tego samego mia- sta, odnosz si do siebie z wikszym zaufaniem i okazuj sobie wiksz pomoc. Mimo zachodzcych zmian skutkujcych rozluznienie rygoryzmu wielu norm i zacho- waD, najmniej podatn na zmiany cz[ci dziaBalno[ci grupy s uprzednio wspomniane jej ne- gatywne dziaBania. Wspomniana ewolucja |ycia wiziennego nie zmieniBa stosunku grupy do tych zachowaD, s one akceptowane i uwa|ane za sBuszne. Wynika to prawdopodobnie z ci- gBej dbaBo[ci o  czysto[ szeregów , gdy| w przeciwnym wypadku groziBoby to grupie szyb- kim rozpadem. 6. Normy wytworzone przez uczestników podkultury wiziennej Zasady i normy podkultury wiziennej oraz sposoby ich wypeBniania obrazuj zjawi- sko  drugiego |ycia . Przy zaBo|eniu, |e zarówno zasady jak i sposoby ich realizacji ulegaj modyfikacjom mo|na wyró|ni powszechne spo[ród nich. 1) Zasady okre[lajce stratyfikacj spoBeczno[ci wiziennej i podziaB na  ludzi i  nie - lu- dzi Ludzie to oczywi[cie uczestnicy podkultury wiziennej (grypsujcy) natomiast  nie lu- dzie (frajerzy) to pozostali. Oczywi[cie tak okre[lony podziaB spoBeczno[ci wiziennej jest daleko idcym uproszczeniem. Ze wzgldu na pozycje w strukturach nieformalnych i peBnio- ne tam role poszczególnych osób mo|na dokonywa dalszych podziaBów. Gdy| wbrew pozo- rom  czBowiek czBowiekowi nie jest równy. Bd ci którzy musz si podporzdkowa decy- zjom oraz ci którzy te decyzje bd narzuca. Mimo  ideologii solidaryzmu grypserskiego wpByw ma dziaBanie grupy jest rozBo|ony niesymetrycznie. GBos decydujcy posiada nieliczne grono przywódcze. 2) Rodzaje przywództwa i czBonkostwo w grupie nieformalnej 6 Rzadko si zdarza, |e o formach dziaBania grupy grypserskiej decyduje jeden osobnik, samodzielny przywódca. Cho nie mo|na takiego rozwizania jednoznacznie wykluczy. Zwykle jest kilku osadzonych, którzy maj decydujcy gBos, dla potrzeb wykBadu nazwijmy ich kolektywem prowodyrów (kolektyw mcicieli). Kolektyw ten tworz grypsujcy o znacz- nej pozycji w hierarchii grupy nieformalnej. Co powoduje, |e pozycje w podkulturze s zhie- rarchizowane? My[l, |e nale|y wymieni nastpujce czynniki wpBywajce na ten stan rze- czy: a) sBawa wizienna - prawdopodobieDstwo zajmowania wysokich pozycji w strukturach nie- formalnych przez osoby uchodzce za  twardzieli , uczestników buntów, majcych  dobr opini z poprzednich wyroków jest znaczne, b) rodowód przestpczy - rodzaje dokonywanych przestpstw, sposób ich dokonania, opinia w [rodowisku przestpczym (równie| wolno[ciowym), c) znajomo[ zwyczajów wiziennych - zwykle nabywana poprzez do[wiadczenie, poprzez wielokrotne odsiadywanie wyroków, wiedza takowa uBatwia orientacj w warunkach wi- ziennych, umo|liwia samokontrol, unikanie sfer tabu, d) sposób siedzenia (odbywania kary) - przede wszystkim stosunek do administracji, umiejt- no[ stosowania destrukcyjnych dziaBaD wobec niej,  prowadzenie wojny z klawiszami, gadami , mo|e to by równie| agresja wobec  frajerów , czy funkcjonariuszy, (np.  poje- cha z gadem itp.), e) umiejtno[ci manipulacyjne (manipulatorskie) - zdolno[ wyre|yserowania pewnych dzia- BaD, umiejtno[ wpBywania na postawy innych, znajomo[  zdroworozsdkowych socjo- technik , f) zasobno[ finansowa - osadzeni zasobni materialnie mog uzale|ni od siebie innych, mog sta si postaciami centralnymi  drugiego |ycia , g) inteligencja - zwykle bardzo [ci[le zwizana ze sztuk manipulacji, poza tym umiejtno[ci przewidywania skutków dziaBaD, argumentacja trafiajca do pozostaBych osadzonych, h) siBa fizyczna - istotna ale nie decydujca, osobnicy silni, sprawni ale pozbawieni sprytu s najcz[ciej wykonawcami poleceD prowodyrów, co te| im daje znaczc pozycj w struk- turze  drugiego |ycia . Wzajemne relacje midzy wymienionymi wy|ej czynnikami i ich odwzorowanie w dziaBaniu wpBywaj na ukBad peBnionych ról i zajmowanych pozycji w strukturach nieformal- nych. Grupa nieformalna ulega rozdrobnieniu, na szczycie piramidy znajduje si nieliczne grono przywódcze, za nimi bezpo[rednie zaplecze, a ni|ej rzesze wyznawców. Oczywi[cie nie jest to ukBad statyczny, istnieje mo|liwo[ zarówno degradacji jak i awansu. Mo|e o tym decydowa stopieD wypeBniania norm i wtedy sprzeniewierzenie si zasadom mo|e by przy- czyn degradacji nawet najznaczniejszych. Mo|e o tym równie| decydowa intryga, zmowa przeciwko konkretnej osobie lub nawet [wiadome dziaBania administracji wiziennej. 3) Pozostali czyli  nie ludzie Wszyscy, którzy nie uczestnicz w podkulturze (nie grypsuj) to  nie ludzie  to  fra- jerzy . Jest to grupa zró|nicowana wewntrznie. Najni|sz pozycje zajmuj  poszkodowani w gwarze wiziennej zwani  cwelami . Osobnik o statusie  cwela ponosi konsekwencje swojego naznaczenia. Zwyczaj wizienny nie dopuszcza mo|liwo[ci przyjazni, kole|eDstwa czy wspóBpracy midzy  cwelem a innymi wizniami. Podanie rki takiemu osobnikowi jest niedopuszczalne zarówno dla grypsujcych jak i nie grypsujcych. Gest taki degraduje ( prze- cwela ). Dla grypsujcych norma nie wchodzenia w |adne kontakty, oprócz odwetu opartego na przemocy, z poszkodowanym jest pierwszoplanowa. Nie mo|e jednak jej bagatelizowa niegrypsujcy, gdy| podejrzenia o kontakty z poszkodowanym mog by pocztkiem jego kBopotów z grup grypsujcych, a w efekcie degradacji w [rodowisku spoBecznym skazanych. 7 Pojawia si pytanie dlaczego osadzony zostaje poszkodowanym? Obligatoryjnie do tej kategorii s zaliczani homoseksuali[ci, obojtnie czy ujawnieni w zakBadzie czy rozpoznani z wolno[ci. Homoseksualizm jest niegodny  czBowieka . Jedyny dopuszczalny przypadek przyznania si  grypsujcego do praktyk homoseksualnych, wobec jego grupy, dotyczy gwaBtu homoseksualnego na  cwelu bdz osobniku, którego w ten spo- sób chce si trwale zdegradowa.  Grypsujcy nie mo|e deklarowa, |e przy okazji zaspaka- ja swoje potrzeby lub |e to jest jego gBównym celem. Bdzie utrzymywaB, |e  gnoi frajera czyli wypeBnia normy podkulturowe zalecajce postaw siBy i przemocy wobec  nie ludzi . Poszkodowany speBnia w warunkach izolacji wiziennej ró|norodne funkcje, przede wszystkim jako negatywne odniesienie przestrzega przed konsekwencjami zakazanych i pot- pianych zachowaD. Poniewa| nie przysBuguje mu godno[ i mo|na zrobi z nim wszystko, mo|e sBu|y jako  odgromnik nagromadzonych emocji, agresja wobec niego spotyka si ze zrozumieniem i akceptacj. Jego obecno[ w [rodowisku osadzonych oznacza, |e porzdek rzeczy zostaB zachowany, std tendencja do zapeBniania pustych miejsc w strukturze spoBecz- nej zakBadu penitencjarnego. Przyczyn degradacji do roli  cwela mo|e by wspóBpraca z administracj wizienn. Konfident mo|e liczy si z odwetem grupy grypserskiej w sposób brutalny, np. poprzez gwaBt homoseksualny, zanurzenie jego gBowy w muszli klozetowej, dotknicie czBonkiem po- liczka, pobicie z poprzednio wymienianymi czynami. ZBamanie solidaryzmu przestpczego jest szczególnie pitnowane. Zagra|a to przecie| istnieniu grupy. Dlatego bycie konfidentem równie| podczas pobytu na wolno[ci mo|e by przyczyn poszkodowania ju| w warunkach zakBadu karnego. Zagro|eni poszkodowaniem ze strony uczestników podkultury wiziennej, mog by osobnicy o okre[lonych predyspozycjach psychofizycznych, cechach somatycznych czy przedstawiciele niektórych grup zawodowych. I tak np. osobnicy oci|ali umysBowo s Batwym Bupem dla agresywnych i sprytnych uczestni- ków podkultury wiziennej. Ich obni|ona zdolno[ samokontroli bywa przyczyn wpadania w puBapki zastawione przez grypsujcych (namowa do wykonania praktyk onanistycznych wspóBwizniom na zasadzie wspólnej tajemnicy, kiedy oczywi[cie przyrzeczenie tajemnicy jest fikcj, a w gruncie rzeczy chodzi o napitnowanie ofiary podkultury wiziennej). Delikatne rysy twarzy upodabniajce m|czyzn do kobiety mog by przyczyn d- |eD grypsujcych do przecwelenia osobnika.  Kobieca uroda nasuwa porównania z kobiet, w obyczaju grypserskim takie porównanie jest obrazliwe, dominuje stereotyp silnego m|czy- zny - samca. Sytuacja przecwelenia mo|e by poprzedzona u|ywaniem imion |eDskich w sto- sunku do m|czyzn, czy dodawanie do nazwiska litery  a sugerujc, |e ma si do czynienia z kobiet. O ile adresat nie ma mocy odparcia takich zaczepek z czasem przylgnie do niego etykietka poszkodowanego. Na agresj ze strony  drugiego |ycia z tendencj do przecwelenia mog liczy przed- stawiciele sBu|b mundurowych, którzy w wyniku ró|nych okoliczno[ci mog znalez si w wizieniu. Symbolizuj oni organy wBadzy paDstwowej, która jest naturalnym wrogiem  lu- dzi kultywujcych przestpczy styl |ycia. Gdyby nie wBadza oni byliby wolni, czsto za swo- j sytuacj prawn obci|aj  niesprawiedliwe sdy, przekupnych prokuratorów i policjan- tów . Sytuacja ta powoduje postawy wrogie i agresywne wobec funkcjonariuszy paDstwo- wych. Nastpn grup osadzonych nara|onych na dyskryminacyjne praktyki ze strony  dru- giego |ycia s sprawcy niektórych przestpstw. Mowa tutaj o oskar|onych za gwaBty czy czyny lubie|ne z dziemi.  Porzdny zBodziej , u|ywajc przestpczej terminologii, brzydzi si takimi czynami i |da odwetu na ludziach je popeBniajcych.  Nieludzie to nie tylko poszkodowani. To wszyscy osadzeni, którzy nie uczestnicz w dziaBalno[ci grupy nieformalnej. Ich jedyn win, w odbiorze grypsujcych jest to, |e nie 8 uczestnicz w dziaBalno[ci podkultury wiziennej. Wielu z nich cieszy si szacunkiem gryp- sujcych gdy| s znani jako  dobrzy przestpcy , dochowuj tajemnicy, przestrzegaj zasad solidaryzmu przestpczego. Czsto ich wBasny indywidualny wybór zadecydowaB o nie wcho- dzeniu w struktury  drugiego |ycia . Przyczyny takiego stanowiska mog by ró|norodne. Sceptycyzm wobec norm czy zasad, wiara tylko we wBasne siBy (np. tzw. solówkarze) to jedne z podstawowych. Oprócz tego wiadomo, |e osobnicy o zaawansowanym wieku mog bezko- lizyjnie wycofa si z grypsery. Znany jest tak|e mechanizm przechodzenia z grupy niegryp- sujcych do grypsujcych. Ten swoisty awans jest zarezerwowany dla tych niegrypsujcych wobec, których nie ma powa|niejszych zastrze|eD. Wej[cie do grupy podkulturowej mo|e by oczywi[cie obwarowane wypeBnieniem okre[lonych zadaD 4) Stosunek uczestników podkultury do norm spoBecznie po|danych W[ród norm spoBecznie po|danych mo|na wymieni takie jak przestrzeganie prawa, legalne zdobywanie [rodków utrzymania, poszanowanie pracy itp. Sam styl |ycia wikszo[ci uczestników podkultury jest odpowiedzi na wypeBnianie wy|ej wymienionych norm. Prawo nie jest dla nich warto[ci pozytywn. Swój wysiBek i energie |yciow zu|ywa- j na omijanie prawa. Zinternacjonalizowane normy przestpcze zalecaj spryt, siB, cwaniac- two, dokonywanie wBamaD, kradzie|y i rozbojów. {ycie zgodne z prawem jest zbyt nudne i monotonne,  CzBowiek-grypser powinien |y mocno. Jezdzi szybkimi samochodami, spdza czas w towarzystwie atrakcyjnych ko- biet. To credo zgBaszane przez uczestników podkultury wiziennej zwykle nie znajduje po- twierdzenia w praktyce. Jednocze[nie tkwic w mentalno[ci [rodowiskowej, powielane i po- wtarzane we wzajemnych kontaktach stanowi skuteczny mechanizm obrony przed informa- cjami sugerujcymi inny stan rzeczy. Powszechna, w[ród uczestników  drugiego |ycia , jest niewiara w prawo, generalnie w sprawiedliwo[. Dominuje opinia, |e prawo jest do kupienia, ten kto jest zasobny finanso- wo jest bezkarny, gdy| mo|e sobie zapewni wzgldy prokuratora, sdziego itd. Niewtpliwie u zródeB takich opinii tkwi równie| osobiste do[wiadczenia kontaktów z organami [cigania i wymiarem sprawiedliwo[ci, kiedy to np. 5 minut przed rozpoczciem rozprawy karnej zjawiaB si obroDca z urzdu i nawizywaB pierwszy i ostatni kontakt ze swoim  klientem . Warto w tym miejscu zwróci uwag na swoist  socjalizacj negatywn , któr prze- chodzi wikszo[ populacji wiziennej, a w tym uczestników  drugiego |ycia . Normy ich [rodowisk rodzinnych, ssiedzkich, rówie[niczych s odmienne i opozycyjne wobec wikszo- [ci norm tzw. spoBecznie po|danych. 5) Stosunek grypserów do wBadzy formalnej (do administracji ZK, sdownictwa, Policji) Personel zakBadów karnych symbolizuje uwizienie, poparte autorytetem oficjalnego prawa do wykonywania swoich funkcji. Dysponuje mo|liwo[ciami u|ycia siBy fizycznej, [rodków przymusu. Wytwarzaj si sytuacje antagonizmu i sprzecznych interesów w efekcie nie do pogodzenia. Je[li dodamy do tego ró|ne systemy warto[ci prezentowane przez  klucz- ników i  zBodziei zbli|ymy si do sedna. Mimo mo|liwych dobrych kontaktów, niektórych spo[ród personelu wiziennego z osadzonymi, generalnie przewa|a niech i ostro|no[. Poza tym ideologia  drugiego |ycia nie pozwala postrzega pozytywnie personelu wiziennego. Wizniowie bardzo czsto posBu- guj si pseudonimami (ksywami), w których si wyra|a ocena i stosunek do funkcjonariusza. Wikszo[ tzw. ksyw ma znaczenie negatywne dla adresata, cho zdarzaj si równie| takie jak  Harcerzyk ,  Polonez itp. Jednak|e cz[ciej mamy do czynienia z okre[leniami wulgar- nymi wrcz wrogimi (np.  Bandyta ,  Oprawca ). 9 Pomimo tego nie mo|na wykluczy pewnych mo|liwych kompromisów midzy wBa- dz wizienn a wizniami uczestniczcymi w podkulturze wiziennej. Jednak |aden z gryp- serów nie wystpi z publiczna aprobat dla takich dziaBaD. Odbywa si to przy zachowaniu ta- jemnicy i pewnej wzajemnej lojalno[ci. Czego mo|e dotyczy taka wspóBpraca? Zdarza si, |e prowodyr  drugiego |ycia wchodzi w ukBady z administracj dla korzy[ci indywidual- nych. SkBadajc obietnic trzymania grupy grypserskiej w pewnych ramach wyznaczonych przez administracj, otrzymuje okre[lone korzy[ci. Wytwarza si sytuacja specyficznego sta- tus quo midzy wBadz formaln a nieformaln. Oczywi[cie jest to niebezpieczne dla funkcjo- nowania instytucji, je[li chodzi o zapewnienie porzdku i bezpieczeDstwa. Mo|e si zdarzy, |e wBadza wymknie si spod kontroli i dojdzie do procesów dezorganizacyjnych dla instytu- cji. Równie negatywne oceny dotycz przedstawicieli wBadzy sdowniczej czy wymiaru [cigania. Sdziowie, prokuratorzy, policjanci s skorumpowani, s no[nikami prawa, które jest niesprawiedliwe i zBe. Dlatego grypserzy prezentuj wrogi stosunek wobec nich. 6) Zasady regulujce dziaBalno[ grypsery. Grypsera posBuguje si pojciami, które swoim znaczeniem dla grupy podkulturowej, wykraczaj daleko poza jzykow tre[ tych|e okre[leD. Mo|na je uzna instytucjami z tego powodu, i| ich stosowanie niesie za sob ustalony cig nastpstw. Pokrótce zostan scharak- teryzowane najwa|niejsze z nich. a) bluzgi - to zwroty, których nie wolno u|ywa wobec innych grypsujcych, gdy| s one ob- razliwe dla  czBowieka . Do podstawowych bluzgów zaliczamy sBowa i zwroty wulgarne. Bluzg ma konkretnego adresata, jak wy|ej wspomniano bdzie to osobnik nie - grypsujcy. Mo|na równie| bluzga rzeczom martwym, wtedy staj si one trefne i szanujcy si gryp- ser nie mo|e ich u|ywa. Bluzgiem s równie| wszelkie porównania wiznia do kobiety. Wspomniano ju| wcze[niej o konsekwencjach stosowania imion |eDskich wobec osadzo- nych m|czyzn. Zatem bluzgiem bdzie równie| powiedzenie do kogo[  koteczku ,  mi- lutki ,  kochany ,  [liczny ,  Badny itd. Wyrazy te wedBug ideologii grypserskiej s ubli- |ajce dla silnego, twardego samca, sugerujc sBabo[ i zniewie[ciaBo[. Z powy|szego wynika, |e bluzgi maj wBadz. Np. przedmiot, któremu  nabluzgano jest trefny, zwrot  Badna pogoda mo|e by powodem odmowy wyj[cia grypserów na pole spacerowe. WBa- dza  bluzgu polega na tym, |e mo|e wyznaczy dziaBania grupy, dzieli na dotykalne i niedotykalne. Oczywi[cie nie jest tak, |e  bluzgi , które miaByby wpByn na czynno[ci grupy mo|e wypowiada obojtnie który z grypsujcych. Poniewa| jest to atrybut wBadzy u|ycie takiego bluzgu przynale|y przywódcom. Obok bluzgów w [rodowisku wiziennym funkcjonuje sBownictwo wulgarne bez zabarwienia magicznego, tzn. bez mo|liwo[ci spra- wiania nastpstw dla stosunków spoBecznych w wizieniu i speBnia te same funkcje co sBownictwo wulgarne w [rodowisku wolno[ciowym. b) zastawka - jest to grypserskie sBowo honoru. Podstawowe znane Zastawki, to zwroty takie jak:  jak pragn wolno[ci ,  wolno[ci ty moja jedyna ,  charakternie . Je[li kto[ zBo|y ja- k[ obietnic i zakoDczy j zastawk oznacza to, i| daje sBowo honoru, i| tak zrobi. Jest to deklaracja zobowizujca i niewykonanie jej mo|e by przyczyn spadku presti|u w gru- pie, w skrajnych przypadkach nawet wykluczenia z grupy. Zastawk mo|na koDczy jak[ opowie[ czy relacj co ma gwarantowa jej znaczenie i wiarygodno[. c) krzywo[ci - je|eli s jakie[ podejrzenia, |e grypsujcy sprzeniewierzyB si zasadom w jaki- kolwiek sposób to mówi si, |e ma  krzywo[ci (podejrzenia o niedochowanie zasad). d) chowanie do wora ( doBowanie ) - jest to wykluczenie z grupy. Wykluczenie mo|e prze- biega w ró|ny sposób. Mo|e to by werbalny zakaz grypsowania, lub mo|e si to odby przy u|yciu pobicia czy gwaBtu homoseksualnego. 10 e) afera - je[li pojawi si zarzuty wobec konkretnej osoby powstaje tzw.  afera , nastpuje analiza dowodów i werdykt czy zarzuty s sBuszne czy te| nie.  Wykrcanie afery mo|e dotyczy faktów z przeszBo[ci, zarówno wolno[ciowej jak i wiziennej. Bardzo czsto  afery s or|em walki midzy okre[lonymi personami  drugiego |ycia lub poszczegól- nych grup grypsujcych. Czsto oparta jest na intrydze, zmy[leniu a nie faktach. f) wyja[nienie (niekiedy  Wystawka ) - jest to stan zawieszenia czBonkostwa w grupie gryp- sujcej. PojawiBy si zarzuty, podejrzenia, zasadowo[  czBowieka zostaBa podwa|ona. Wyja[nienie mo|e zakoDczy si pozytywnie czego skutkiem bdzie przywrócenie czBon- kostwa lub negatywnie, wtedy mo|e wystpi wykluczenie z grupy. g) prostowanie - je[li winy osobnika wzgldem zasad grypserskich, nie s zbyt wielkie mo|na postawi przed nim zadania do wykonania, od których zale|e bdzie jego czBonkostwo. Typowymi zadaniami s: samouszkodzenia, pobicie lub naubli|anie  frajerowi , wzicie na siebie odpowiedzialno[ci za czyny innych, agresja wobec funkcjonariuszy. Oczywi[cie potwierdzony zarzut o homoseksualizm czy donoszenie na wspóBwizniów nie podlega prostowaniu. 7) Solidaryzm grypserski Solidaryzm jest gwarantowany przez ró|norodne zakazy i nakazy. Nie wolno informo- wa administracji o tym co si dzieje midzy wizniami, nie wolno wspóBpracowa z admini- stracj. Nie wolno [wiadczy przed sdem przeciwko  czBowiekowi , dopuszczalne jest nato- miast [wiadczenie przeciwko osadzonemu spoza grupy grypserskiej czy przeciwko funkcjo- nariuszowi. Nale|y pomaga  ludziom , którzy s w trudnej sytuacji materialnej, nie maj pa- pierosów, herbaty czy te| odbywaj kar izolacyjn. Nale|y stan po stronie grypsujcego w konflikcie z innym wizniem, spoza grupy. Nale|y solidarnie postpowa w obliczu buntów w swoim wizieniu jak i w stosunku do  ludzi siedzcych w innych wizieniach. Znane s przykBady kiedy to caBe zakBady karne byBy  chowane do wora za to, |e w czasie fali buntów nie podjto w nich wystpieD. 7. Podsumowanie Analizujc podkultur wizienn nale|y mie [wiadomo[, |e jest ona zbiorem ludzi, co czyni j zjawiskiem niezmiernie dynamicznym i z jednej strony podatnym na zmiany z ró|nych zródeB, a jednocze[nie bardzo konserwatywnym w niektórych sferach |ycia grupy. Podkultura wizienna jako trwaBy element |ycia wiziennego wywiera istotny wpByw na |ycie osadzonych i sBu|b funkcjonariuszy. StaBa jej obserwacja i analizowanie jej przeja- wów jest cigBym zadaniem administracji wiziennej. Dostrzeganie jej pozytywnego wpBywu w niektórych sferach |ycia wiziennego jest ju| trwaBym elementem polityki penitencjarnej. Podkultura wizienna jako typowa grupa spoBeczna nieformalna a tak|e jako osobna gr. spoBeczna w wBasna dynamik, dziaBajca w niezwykle skomplikowanym [rodowisku ob- razuje nam, wzajemne przenikanie si grup spoBecznych, podatno[ ich na zmiany i tworzenie nowych norm. Zdajc sobie spraw, |e w tak krótkiej pracy nie sposób opisa caBo[ci, my[l, |e cho w pewnym stopniu wykazaBam odrbn swoisto[ opisanej grupy. Bibliografia 1. Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M. Psychologia spoBeczna - Serce i UmysB, PoznaD Wy- dawnictwo Zyski  S-ka s.c., 1997 11 2. Bauman Z., Socjologia, PoznaD Wyd. Zysk, 1990 3. ChaBasiDski J., SpoBeczeDstwo i wychowanie, Warszawa PWN 1969 4. Górski J.  Podkultura wizienna a problem resocjalizacji skazanych w:  Problemy wspóBczesnej penitencjarystyki w Polsce pod. red. Brunona HoBysta, Wydawnictwa Prawnicze, Warszawa, 1984 5. Kowalski S., Socjologia wychowania w zarysie, Warszawa PWN 1974 6. MoczydBowski P., Drugie |ycie wizienia, Warszawa Wyd. Prawnicze 1991 7. SzczepaDski J., Elementarne pojcia socjologii, Warszawa PWN 1965 8. Znaniecki F., Socjologia wychowania, Warszawa NTP 1930 t. I i II.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Podkultura więzienna – tworzenie się nowej grupy społecznej art normy, hierarchia, 1 7
Podkultura więzienna źródła, rodzaje i jej specyfika hierarchia,normy
4Praca lic Podkultura więzienna jako czynnik zakłócający proces resocjalizacji
Turowski J Teorie grupy społecznej
Cechy podkultury wieziennej
Jestem w więzieniu, a czuję się wolny
Modyfikacje Win Xp Zapobieganie Tworzeniu Sie Niepotrzebnych śmieci
grupy spoleczne
Rola podkultury więziennej w procesie wykolejenia przestępczego
Grupy społeczne prezentacja
grupy społeczne
grupy spoleczne wyklad nr 2
Socjolekt więzienny jako element podkultury więziennej
tworzenie się ładu wersalsko waszyngtońskiego (3)

więcej podobnych podstron