3543304276

WARSZAWSKO-UKRAINSKI WARIANT POLSKIEGO ROMANTYZMU 11

cieli warszawskich, budowany na materiale słowiańskiej rodzimości według wzorca ukraińskiej i polskiej kultury ludowej ziem wschodnich, dystansujący się wobec Mickiewicza jako niezbyt narodowego „poety ludu”¹.

Wielowariantowość polskiej formacji romantycznej uzasadniła Maria Żmigrodzka². Zaś na istnienie odrębnej, warszawskiej „romantyki ukraińskiej” zwrócili uwagę Stanisław Pigoń i Maria Straszewska³.

Mimo istniejących już i zalecających się atrakcyjnością tytułów publikacji na ten temat⁴ zjawisko romantyzmu w Warszawie czeka na przebadanie źródłowe. Nie sposób bowiem przyjąć tez, że pierwszymi romantykami warszawskimi byli Juliusz Słowacki i Zygmunt Krasiński, że romantyzm narodził się w Warszawie dopiero w okolicach powstania listopadowego, a wydana w 1825 roku Maria Malczewskiego „pojawiła się właściwie przed romantyzmem warszawskim”⁵.

Poszukując zatem liczących się faktów, które wyznaczyłyby narodziny i-określiły charakter romantyzmu w Warszawie, musimy wziąć pod uwagę co najmniej cztery dziedziny, w których się on przejawił: życie polityczne, krytykę literacką (łącznie ze sporem klasyków z romantykami), myśl filozoficzno-estetyczną oraz dokonania literackie. Ponadto trzeba pamiętać o pojawieniu się w Warszawie w roku 1818 nowoczesnego czasopiśmiennictwa oraz uwzględnić przemiany, jakie zaczęły wtedy zachodzić w życiu teatralnym, muzycznym i malarskim.

Najwcześniejsze przejawy romantyzmu da się zaobserwować w Warszawie w sferze życia politycznego, w sferze postaw polegających na nieakceptowaniu rzeczywistości politycznej powołanego na Kongresie Wiedeńskim (1815) Królestwa Polskiego, związanego unią personalną z Rosją. Wyrazem tego były m.in. demonstracyjne samobójstwa oficerów, a także pojawiające się co najmniej od roku 1817 (a więc już w dwa lata po powstaniu Królestwa) różnego typu tajne stowarzyszenia i spiski. Przypomnijmy zatem przykładowo działającą wśród studentów uniwersytetu Panta Koinę (1817-1822), kierowaną przez Ludwika Mauersbergera; patriotyczny w treści i wolnomularski w formie Związek Wolnych Braci Polaków (1818-1821) Wiktora Heltmana, Ludwika Piątkiewicza i Ksawerego Bronikowskiego; a następnie Wolnomularstwo Polskie (1819-1823) i Towarzystwo Patriotyczne (1821-1823) Waleriana Łukasińskiego. Stowarzyszenia te różniły się swoją buntowniczością, radykalizmem i jawnością haseł patriotycznych od wileńskich miłośników wiedzy i cnoty. Miały wyraźny charakter polityczny. Dążyły do zmiany statusu politycznego Kró-

1

   K. Poklewska: Galicja romantyczna (1816-1840). Warszawa 1976, s. 152-201.

2

   M. Żmigrodzka-. Dwa oblicza wczesnego romantyzmu. „Pamiętnik Literacki” 1970, z. 1, s. 69-88. Przedr.: Eadem: Przez wieki idąca powieść: wybór pism o literaturze XIX i XX wieku. Pod red. M. Kalinowskiej i E. Kiś-lak Warszawa 2002.

3

   S. Pigoń: Na wyżynach romantyzmu. Kraków 1936, s. 232-233; J. Kulczycka-Saloni, M. Straszewska: Romantyzm. Pozytywizm. Warszawa 1990, s. 10, 37-51.

4

   A. Kowalska: Warszawa literacka w okresie przełomu kulturalnego 1815-1822. Warszawa 1961; A. Ko-walczykowa: Warszawa romantyczna. Warszawa 1987; A. Witkowska: Czy Mickiewicz mógłby urodzić się w Warszawie? „Kronika Warszawy” 1977, z. 1, s. 2.

5

   A. Kowalczykowa: Warszawa romantyczna..., s. 85.